Kerken en boerderijen geliefd werkterrein van de houtworm

Wie kent het werk van die meestal onzichtbare knagers niet? Men heeft een oude kast, een geërfde stoel of klok en op een dag ligt er wat meelachtig poeder onder. Dan ontdekt men ook een klein en zuiver rond gat of misschien wel een heel veld van die perforaties. „Houtworm", weet men dan en als de aantasting ernstig blijkt, is de beste remedie om zo'n meubeltje op te ruimen. Dat men een oude stoel moet verbranden is niet zo erg; er zijn echter ook ernstige vormen van aantasting, waartegen men niet snel genoeg maatregelen kan nemen.

Algemeen verbreid
Velen weten van houtworm nauwelijks meer dan de bovengenoemde aantasting van een of ander oud meubel. Dat er hier en daar meer van dat poreus geknaagde hout zal zijn- gelooft men ook nog wel. De feiten zijn echter veel erger. De firma Lamon uit Haren bij Groningen, die meer dan dertig jaar ervaring heeft met de bestrijding van onder andere de houtworm, stelt vast dat alle kerken en boerderijen er in meerdere of mindere mate last van hebben. In het noorden van ons land heeft die firma tientallen kerken behandeld, onder andere de hervormde kerken te Ootmarsum en Westeremden. Ook in kastelen deed zij haar nuttig werk om het proces van afbraak een halt toe te roepen. Want die als eenling onschuldige knagers, kunnen gemeenschappelijk het houtwerk van gebouwen grondig en onherstelbaar vernielen. Houtworm moet dan ook zo vroegtiji 1 dig mogelijk worden bestreden. -. ' De binnenstad van Groningen i I wordt gerenoveerd en de firma Lamon zorgt tegelijk voor de bestrijding van houtworm. Het heeft immers weinig nut om oude woningen te verbeteren en van nieuwe betimmering te voorzien, als in 't bestaande gedeelte de houtwormen al zitten te wachten om hun afbraakactiviteiten in het nieuwe hout voort te zetten. We moeten eerst eens een paar kevers leren kennen, die deze narigheid veroorzaken.

De gewone houtworm
Dit is de houtworm die het meest bekend is, althans zijn werk, maar wie kent de diertjes zelf? Het is de meest voorkomende höutboorder in gebouwen,, die ook wel meubelkever, kleine houtworm of boekenworm wordt genoemd. Het insect verraadt zichzelf door de kleine gaatjes in het hout, waarbij dan steeds boormeel wordt aangetroffen, als het kevertje juist naar buiten is gekomen.

Het volkomen ontwikkeld insect, ook wel imago genoemd, is een donkerbruin kevertje, van 3-5 mm lang. Het wijfje legt 20-40 eitjes, die na twee of drie weken uitkomen. De larven leven dan ongeveer driejaar in en van het hout. Die tijdsduur wordt mede bepaald door de houtsoort, de temperatuur en de vochtigheidsgraad. De verpopte larve rust 2-4 weken, waarna de nieuwe kever in de zomermaanden verschijnt, om slechts drie tot vier vveken te leven. Die kevers doen geen kwaad, hun larven des te meer. De mooie ronde gaatjes in het hout ontstaan doordat de kevertjes zich naar buiten vreten. Zij zijn daar als larven al twee tot drie jaar bezig geweest! Hoe de inwendige situatie is valt slechts te raden: de dieren kunnen een lange tijd onopvallend bezig zijn.

Niet altijd duiden de gaatjes erop dat houtworm aanwezig is; het kan een oude aantasting zijn. Dit kan men vaststellen aan de kleur van de uitvliegopeningen. Als de gaatjes donker verkleurd zijn, zijn de gangen oud; als de gangen de kleur van vers hout hebben, dan is de aantasting actief. Ook de aanwezigheid van boormeel is kenmerkend voor actieve aantasting. Men krijgt wel houtworm door besmetting binnen een beperkt gebied. Verwericen van eerder gebruikt hout; aanschaf van afgedankt meubilair, erfstukken of antiek.

Voor zover dit waarde heeft dient men zorgvuldig te werk te gaan en het bij voorkeur preventief te laten behandelen voor men het bij goed meubilair plaatst. De 'gewone houtworm tast zowel naaldhout als loofhout aan.

De huisboktor
Deze naam klinkt helemaal niet onaardig, maar de huisboktor is de gevaarlijkste en grootste höutboorder die bij ons in het hele land voorkomt. De kever is veel groter dan die van de gewone houtworm, namelijk 10-20 mm, een flinke tor dus. Hij is bruinzwart met twee grijze vlekken op de dekvleugels. Erg opvallend zijn de lange voelsprieten of antennen; die uitrusting hebben alle boktorren, waaraan ze hun naam danken.

Het wijfje legt ongeveer tweehonderd eitjes, die na een of twee weken uitkomen. De larven zijn'drie centi» meter lang als ze volgroeid zijn, hebben een geelachtige kleur en een bruine kop. De onwikkeling van deze- larven duurt op zijn minst vier jaar en kan zelfs uitlopen tot twaalf jaar. Al die jaren wordt er geknaagd!

Zij tasten naaldhout aan, zoals vuren en grenen, en dan vooral 't spinthout. Soms kan men, op warme zomerdagen, de larven in het hout horen knagen. De uitvliegopenirigen van de huisboktor zijn ovaal en groter dan van de gewone houtworm. Deze soort dóet vooral schade aan dakconstructies, waarvan zelfs dikke balken in enkele jaren bijna helemaal verpulverd worden. Bij grenen tasten zij het spinthout aan; bij vuren wordt ook het kernhout opgevreten.

Kerken en boerderijen
Vrijwel alle kerken zijn aangetast, vooral de betimmeringen van het schip, maar ook de balken en de preekstoel. Voor de laatste kan in oudere kerken soms een gevaarlijke siituatie ontstaan, als de balken van het klankbord erg zijn aangetast. In oude kerken is veel hout aanwezig en als de houtworm in de nokbetimmering bezig is, kan het lang duren voor men erg heeft in de boosdoeners. In het noorden van ons land zijn dan ook zeer veel kerken al behandeld en die activiteit gaat elders nog steeds door. Een ander en groot arbeidsterrein vormen de boerderijen, waarvan de firma Lamon er al honderden heeft behandeld tegen houtworm. In de (stallen van) boerderijen zijn het vooral de balken en dakspanten en ook de vloeren die langzaam maar zeker worden verpulverd. Vaak ziet men dit laat of te laat, juist door de verborgen werkwijze in het eerste stadium. In de loop der jaren kan de aantasting gemakkelijk leiden tot instorten. Door andere firma's die op dit gebied actief zijn, wordt elke werkdag met enkele honderden mensen in ons land de strijd tegen deze en andere'belagers gevoerd.

Velen vermoeden dat houtworm alleen in erg oud materiaal voorkomt. Dat is niet juist; de larven hebben het liefst vers hout dat nog niet helemaal verhard en nog enigszins sappig is. Juist het materiaal dat de laatste jaren in de bouw wordt gebruikt, omdat er geen tijd meer is het hout de behandeling te geven zoals dat vroeger gewoon was. Er is wel een goede behandeling mogelijk om hout te beschermen: verven, dan hebben de larven geen kans zich naar binnen te knagen.

De kever legt haar eitjes in een kier of spleet, waar de larf de beste gelegenheid heeft zich in het hout in te knagen. Als er een harde en gladde verflaag is aangebracht, ziet zo'n larve daar geen kans voor. Een eenvoudig en algemeen afweermiddel dus! Jawel... maar bedenk dan dat er aan een huis of gebouw nooit hout zit dat rondom geverfd is. Dan zou het moeten worden geverfd voordat het wordt aangebracht! Er zijn altijd, voor ons meestal niet zichtbaar, plaatsen waar de houtworm vrij toegang heeft. Het ongeverfde hout in stallen geeft de houtworm natuurlijk helemaal vrij spel. Ook al het geverfde hout in gebouwen heeft echter voldoende onbeschermde plaatsen en kieren, waar vrij toegang is voor de larve van de huisboktor.

Houtworm komt soms al voor in nieuwbouw. Dat is niet zo verwonderlijk als men bedenkt dat deze insecten worden „meegeleverd" met het benodigde hout. Echt, voor u er erg in hebt, is de houtworm in uw huis, schuur of stal aan het knagen. Het gaat eerst niet zo vlug, maar als er niets tegen wordt gedaan maken zij er een bouwval van.

Bestrijding

De beste methode is natuurlijk om 't hout te beschermen tegen deze vraatzuchtige insecten. De grote natuurkundige Linnaeus werd eens geraadpleegd over keverschade in hout dat voor scheepsbouw lag opgeslagen' op een marinewerf te Stockholm. Hij raadde aan de boomstammen in een meer te leggen gedurende de zomermaanden als^de kevers vlogen om eitjes te leggen. Dit was afdoende! Dit is mede een reden waarom men in de houtproducerende landen de stammen in het water vervoert en daar zo lang mogelijk opgeslagen laat.

Op de houtwerven echter, waar het hout wordt verwerkt en moet drogen, wordt dit veelal teniet gedaan.

Er is natuurlijk nog een goed afweermiddel, namelijk het impregneren van het hout. Een goed voorbeeld is de spoorbiels. Ook het hout voor beschoeiingen van beken is verduurzaamd. Hardhout, zoals dat soms in nieuwe woningen wordt gebruikt voor kozijnen en dergelijke is ook vrijwel onaantastbaar. Zo'n huis heeft echter nog een overvloed aan materiaal dat wel kan worden aangetast.

Wanneer houtworm in ernstige mate wordt vastgesteld, dan kan men niet volstaan met het meest aangetaste hout te vervangen. Daarmee is het probleem niet weg. Ook al verwijdert men alle hout waarin uitvlieggaatjes het werk van houtwormen verraadt, dan weet men nog niet hoever het onzichtbaar is aangetast. Bestrijding is werk voor specialisten, ook al omdat vaak wordt gewerkt met middelen die niet vrij in de handel zijn en die tevens voor toepassing goedgekeurd moeten zijn.

Zo wordt er wel gewerkt met blauwzuurgas dat zeer giftig is. Na toepassing moet de omgeving weer voor 100% ontgast worden. Dit betekent dat, hoewel de aanwezige houtwormen gedood zijn, het materiaal meteen weer even kwetsbaar is, omdat van het gas geen werkzaam restmateriaal achterblijft. De firma Lamon bestrijdt met Lindaan, waarmee het hout wordt geïmpregneerd. Als nieuwe eitjes worden afgezet en de larve begint te knagen, gaat hij dood door het nog aanwezige werkzame bestanddeel. Daarom kan er tien jaar garantie worden gegeven.

Houtwormbestrijding is de laatste jaren sterk in de belangstelling gekomen. In Nederland wordt daaraan veel meer gedaan dan in het buitenland. Het kan in alle jaargetijden gebeuren maar voor boerderijen is het voorjaar om praktische redenen de beste tijd.

Nog meer belagers
Er zijn nog meer belagers van hout. De grote houtworm bijvoorbeeld, waarvan het kevertje bekend staat als „doodskloppertje". De larve voedt zich vrijwel uitsluitend met loofhout vooral eiken. De aantastmg gaat vaak gepaard met optreden van schimmels, die de afbraak nog bespoedigen. Klopkevers hebben de gewoonte om met hun kop krachtig tegen de wand van hun boorgang te slaan. In hard droog hout, maakt dat een duidelijk hoorbaar tikkend geluid, dat men vroeger nogal eens hield voor de aankondiging van een sterfgeval in de familie. Bijgeloof dus!

De spinthoutkever wordt ook wel parketkever genoemd en hij tast, zoals zijn naam zegt, het spint van loofhout aan. Hij komt vaak in vloeren voor waarop ook zijn tweede naam duidt. Nog een soort is de zachte houtworm.

We kunnen de houtaantastende kevers in twee groepen verdelen, namelijk ten eerste de nathoutboorders. Die komen voor in staan hout dat meestal ziekelijk is. Ook tasten ze pas gevelde en nog verse bomen aan, juist als ze nog niet ontschorst zijn. Als larven van deze soorten nog aanwezig zijn in hout dat al verwerkt is, kunnen die hun levenscyclus nog wel volbrengen, maar zich niet meer voortplanten. De boktorren en houtwespen behoren er toe en zij zijn dus aangewezen op levend hout.

De aanduiding drooghoutboorders is al even duidelijk; zij tasten verwerkt hout aan, dat hard en droog is en worden dus veel dichter bij de mensen aangetroffen in hun huizen en schuren.

Vooral de bestrijding van de laatste soorten is de laatste jaren intensief ter hand genomen. Deze soms massaal optredende beschadiging en aantasting kan men zelf niet behandelen. In het geheel van de ongediertebestrijding neemt de bestrijding van houtworm een aparte plaats in. Regelmatige en grondige inspectie van gebouwen kan veel narigheid voorkomen of tot een minimum beperken.

Heeft u in uw eigen huis houtworm ontdekt, dan kunt u proberen die zelf te bestrijden. In het artikel „Zelf houtworm bestrijden", dat u elders in deze bijlage aantreft, vindt u daarvoor wat nuttige tips.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen