Zondag 30 december

>MJt Vervolg van pagina i s Gooijer, 31 dec. Oude Kerk 19.30 ds. H. A. van Slooten, Nieuwe kerk 19.30 ds. M. Baan, Zuiderkerk 19.30 ds. A. Gooijer, 1 jan. Oude kerk 9.30 drs. C. van Bart; Chr. Geref. 9.30 en 18.30 ds. A. Bijkerk. PUTTERSHOEK: Oud Ger. Gem. in Ned., Maasdamsedijk, 1 jan. 19.00 ds. E. du Marchie van Voorthuysen. RAAMSDONKSVEER: Ned. Herv. Evang. 9.30 en 14.30 dhr. G. Meulenman, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 9.30 dhr. W. van Oostende. RANDWIJK: Ned. Herv. 10.00 ds. D. C. Floor, 18.30 ds. G. Teldjesgraaf, 31 dec. 19.30ds. G. Veldjesgraaf. RHENEN: Ned. Herv., Cunerakerk 9.00 ds. H. G. Abma; Veeneind 2 jan. 19.30 ds. P. J. Dorsman; Ger. Gem. 31 dec. 17.00 ds. J. J. van Eckeveld, 1 jan. 14.30 ds. M. Mondria; Oud Ger. Gem. in Ned. 10.00 en 18.00 en 31 dec. 10.00 en 19.30 ds. J. vanProoyen. RIDDERKERK: Ned. Herv., Singelkerk 9.30 ds. J. Blom, 15.00 ds. T. W. van Bennekom, 31 dec. 19.30 ds. J. Blom. ROCKANJE: Ned. Herv. 10.00 ds. C. de Man, 31 dec. 19.00 dr. W. S. H. van Dalen. ROTTERDAM: Ned. Herv. Zuid Open Hofkerk 10.00 ds. C. v.d. Bergh, Maranathakerk 17.00 ds. C. J. v.d. Plas, 31 dëc. Maranathakerk 19.30 ds. C. v.d. . .Bergh, 1 jan. Maranathakerk 10.00 ds. IS- v.d. Bergh; Zuiderkapel, Charl. Lage• -ftijk 593, 10.00 ds. J. de Pater, 15.00 ds. G. Post, 31 dec. 19.00 ds. A. van Gent, • «illegersberg De Open Hof 10.00 dhr. J. ie Ruiter. Delfshaven: Ned. Herv. Oude ' • kt-rk 10.00 dhr. P. Buitelaar, 17.00 ds. H. --Smit, 31 dec. 19.30en 1 jan. 10.30ds. H. Smit; Chr. Geref. Centrum, Rehobothkerk 10.00 en 16.30 ds. J. Manni, 31 dec. 20.00 ds. J. Manni, Zuid, Nebokerk 9.30 en 17.00 ds. J. A. Compagner, 31 dec. 19.30 ds. J. A. Compagner, West, Coloniastr. 25, 10.00 en 17.00 ds. B. de Romph, 31 dec. 17.00 ds. H. C. v.d. Ent.; Alexanderpolder „De Enk" 11.00 ds. W. van Heest, 18.00 ds. J. Manni, 31 dec. 18.30 ds. J. Manni; Charlois, Wol; rjjhaertsbocht 278,14.30 ds. P. Beekhuis, :31 dec. 19.30 ds. J. Rebel; Dovendienst . Noordsingel 90, 10.30 B. Bruining, 31 dec. 19.30 H. A. Landman; Breeplein 9.45 C. Haaring, 31 dec. 19.30 B. Bruining; Ger. Gem. Centrum 10.00 en 17.00 ds. A. F. Honkoofti 31 dec. 20.00 en 1 jan. 10.00 ds. A. F. Honkoop, Alexanderpolder 31 dec. 19.30 en 1 jan. 9.00 ds. J. Baaijens, west, 31 dec. 19.45 en 1 jan. 19.00 ds. W. Hage, Zuid 10.00 en 16.30 ds. H. Hofman, 31 dec. 19.45 en 1 jan. 10.00 ds. H. Hofman, Zuidwijk 10.00 en 16.00 ds. H. Paul, 31 dec. 19.45 en 1 jan. 10.00 ds. H. Paul; Herv. Ger. Gem. 10.00 en 17.00 ds. G. Willemstein, 31 dec. 20.00en 1 jan. 10.00 ds. G. Willemstein. ROZENBURG: Geref. Bond Marijkepl. 1,

15.00dhr.H.P. Wilstra. RIJNSATEBWOUDE: Chr. Geref. 14.15 ds. L. W. v.d. Mey, 31 dec. 17.30 ds. G. Bouw. RIJSOORD: Ned. Herv. 10.00 ds. J. :Pronk, 17.00 ds. P. ter Napel, 31 dec. .19.30 ds. J. Pronk, 1 jan. 10.00 ds. J. 'Pronk. RIjJSSEN: Ned. Herv. Schildkerk 9.30 kand. G. H. Nijlani;!, 19.00 ds. A. W. v.d. Plas, Westerkerk 9.00 ds. J. C. de Bie, 15.00 ds. A. Stekelenburg, Sion 10.45 ds. J. C. de Bie, 17.00 ds. A. W. v.d. Plas, 31 dec. Schildkerk 17.00 ds. M. B. v.d. Akker, Sion 17.00 ds. A. W. v.d. Plas, 1 jan. Schildkerk 9.30 ds. A. W. v.d. Plas; Oud Ger. Gem. in Ned. 9.30 en 19.00 ds. A. v.d. Meer; Oud Ger. Gem., Bevervoorde 31 dec. 16.00 en 1 jan. 9.30 ds. A. Kot. RIJSWIJK: Ned. Herv. Evang. 10.30 ds. 3. C. Schuurman, 17.00, Joh. kerk, ds. C. v.d. Bergh, 31 dec. Joh. Kerk 18.45 kand. T. C. Guyt, 1 jan. Joh. Kerk 10.00 ds. A. Muilwijk. SASSENHEIM: Ned. Herv. 10.00 ds. M. . C. v.d. Meer, 31 dec. 19.30 en 1 jan.

lO.OOds. M.C. v.d. Meer. SCHERPENISSE: Ned. Herv. 9.30 ds. D. J. Budding, 14.30 ds. M. Aangeenbrug, 31 dec. 19.00 en 1 jan. 9.30 ds. D. J. Budding. SCHERPENZEEL: Ned. Herv. 9.30 en 18.30 ds. G. Westland, 31 dec. 19.30 ds. B. Eijsenga, 1 jan. 9.30 ds. G. Westland. SCHEVENINGEN: Herv. Evang. 10.00 kand. T. C. Guyt, 17.00 ds. H. Veldhuizen, 31 dec. 19.00 kand. J. Harteman, 1 jan. 10.00 ds. J. A. Kruithof; Chr. Geref. 10.00 en 17.00 ds. L. W. v.d. Mey, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 10.00 ds. G. Bouw; Ger. Gem. 10.00 en 16.30 ds. M. Golverdingen, 31 dec. 19.00 en 1 jan. 10.00 ds. A. Hofman. SCHIEDAM: Herv. Geref. Irene 10.00 ds. W. H. van Kooten, Grote kerk 17.00 ds. T. W. van Bennekom, 31 dec. Irene 19.00 ds. J. J. Poort. SCHOONHOVEN: Ned. Herv. 10.00 ds. H. C. Bultman, 18.30 ds. L. Schaap, school 10.00 kand. H. J. Lam 31 dec. kerk 19.30 ds. L. Schaap. SCHOONREWOERD: Ned. Herv. 9.30 ds. P. van Bergen Bravenboer, 18.30 ds. L. Kruijmer. SEBALDEBUREN: Ned. Herv. 1 jan.

9.30 ds. G. de Fijter. SIEGERSWOUDE/DE WILP Chr. Geref. 9.30 en 14.00 ds. G. v.d. Groep, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 9.30 ds. G. v.d. Groep. SINT ANNALAND: Ned. Herv. 18.00 ds. M. D. Geuze, 31 dec. 19.00 en 1 jan. 10.00 ds. M. D. Geuze. SINT ANTHONIEPOLDER: Ned. Herv. 10.00 dhr. C. Vroegindeweij, 18.00 dhr. H. P. Wilstra, 31 dec. 19.30 en 1 jan. lO.OOdhr.H.P. Wilstra. SINT MAARTENSDIJK: Ned. Herv. 9.30 ds. J. G. van Loon, 18.30 ds. D. J. Budding, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 9.30 ds. J. G. van Loon. SINT PHILIPSLAND: Ger. Gem. 31

dec. 16.30 G. Mouw. SIRJANSLAND: Ned. Herv. 10.00 en 18.30 ds. Chr. v.d. Valk, 31 dec. lO.OOen 1 jan. 10.00 ds. Chr. v.d. Valk. SLIEDRECHT: Ned. Herv. Maranathakerk 9.30 en Grote kerk 18.00 ds. J. den Hoed; 31 dec. Grote kerk 19.30 en 1 jan. Maranathakerk 10.00 ds. J. den Hoed; Chr. Geref. C. 9.30 en 18.00 ds. M. C. Tanis, 31 dec. 20.00 en,l jan. 10.00 ds. M. C. Tanis; Middeldiepstraat 9.30 en 17.00 ds. Den Hertog, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 9.30 ds. Den Hertog. SLIKKERVEER: Ger. Gem. 10.00 en 16.00 ds. A. Elshout, 31 dec. 19.30 en 1 jan.9.00ds. A. Elshout. SNEEK: Chr. Geref. 9.30 en 17.00 ds. M. den Bleker, 31 dec. 19.30 en 1 ja^. 9.30 ds. M. den Bleker. SOEST: Ned. Herv. 10.00 en 17.00 ds. P. H. van Harten, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 10.00 ds. P. H. van Harten; Ger. Gem. 14.30 ds. J. van Haaren. SOMMELSDIJK: Ned. Herv. 10.00 ds. A. Beens, 18.00 ds. H. F. Klok, 31 dec. 19.30 ds. A. Beens, 1 jan. 10.00 ds. A. Beens. SPRANG (N.Br.): Ned. Herv. 9.30 kand. D. Verboom, 14.30 ds. J. G. van Willegen, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 10.00 ds. W. J. C. van Rennes. SPIJK: Ned. Herv. 31 dec. 19.00 en 1 jan.

14.30 ds. D. Oskam. SPIJKENISSE: Ger. Gem. 14.00 ds. C. Harinck, 31 dec. 17.30 en 1 jan. 11.00 ds. D. Rietdijk. STAD AAN 'T HARINGVLIET: Ned. Herv. 10.00 en 18.00 ds. J. Willemsen, 31 dec. 19.00 en 1 jan. 10.00 ds. J. Willemsen. STELLENDAM: Ned. Herv. 10.00 kand. B. J. van Vreeswijk, 18.00 ds. C. Oorschot, 31 dec. 19.00 en 1 jan. 10.00 ds. C. Oorschot. STOLWIJK: Ned. Herv. 19.00 ds. H. Harkema, 31 dec. 20.00 kand. P. J. Teeuw; Ger. Gem. 14.00 ds. J. M. Kleppe. STREEFKERK: Ned. Herv. 10.00 ds. H. A. Samsom, 18.30 ds. J. v.d. Velden, 31 dec. 19.30 ds. H. A. Samsom, 1 jan. 10.00 ds. C. van Schoonhoven; Chr. school 31 dec. 14.00 ds. A. J. Wijnmaalen. STROE: Ned. Herv. chr. school 19.00 ds.

J. Catsburg. STRIJEN: Ned. Herv. 10.00 ds. P. D. Steegman, 18.00 ds. H. Binnekamp; Mookhoek 10.00 ds. W. van Griethuijsen; Herv. Geref. Evang. 14.30 ds. H. Penning, 31 dec. 19.30 kand. P. de Vries; 31 dec. Ned. Herv. 19.30 ds. J. Blonet; Mookhoek 19.30 ds. P. D. Steegman. STRIJENSAS: Ned. Herv. 10.00 dhr. D. Hartkamp, 31 dec. 19.30 ds. H. Binnekamp; Ver. Geb. 29 dec. 18.30 ds. M. Pronk. TERNEUZEN: Ger. Gem. 10.00 en 15.00 ds. J. C. van Ravenswaay, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 10.00 ds. J. C. van Ravenswaay; Oud Ger. Gem. in Ned. 10.00 en 17.00 ds. A. de Reuver. TERWOLDE: Ger. Gem. 9.30 en 14.30 ds.

L. Blok. THOLEN: Ned. Herv. 19.00 ds. L. Wüllschleger; Ger. Gem. 10.00 en 18.30 ds. G. Mouw, 31 dec. 19.00 en 1 jan. 10.00 ds. G. Mouw. TIENDEVEEN: Ned. Herv. 10.00 ds. J. Neeleman, 15.00 ds. P. v. Oosterom, 31 dec. 19.30 dhr. Snel, 1 jan. 10.00 ds. J. Neeleman. TILBURG: Ned. Herv. Elim 10.00 en 17.00 ds. C. Evers, 31 dec. 19.30 dhr. Kot, 1 jan. 10.00 ds. Verwelius; Ger. Gem. Plataanstr 62, 10.00 en 18.30 evang. J. van Dooijeweert. TRICHT: Herv. Geref. Evang, 14.30 ds. J.

den Hoed. 19.00 ds. J. van Vliet. TWIJZEL: Rehobothkerk 9.15 en 13.45 ds. G. den Boer, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 10.00 ds. G. den Boer. TWIJZÈLERHEIDE: Ned. Herv. 9.30 ds. W. Koerselman, 13.45 ds. H. de Leede, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 10.00 ds. H. de Leede." ÜDDEL: Ned. Herv. 9.30 ds. G. Voordijk, 15.00 ds. K. ten Klooster, 31 dec. 19.30 ds. F. van Roest, 1 jan. 9.30 ds. F. van Roest; Ger. Gem. 9.30 en 14.30 ds. P. v.d. Bijl, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 9.30 ds. P, v.d. Bijl. URK: Ned. Herv. Gem. (Elim) O. B. 10.00 en 17.00 ds. H. v.d. Post, 31 dec. 10.00 en 15.00 ds. J. Catsburg, 1 jan. 10.00 kand. J. Harteman; Ned. Herv. Geref. (De Bion) 10.00 ds. E. J. Bos, 17.00 ds. J. C. de Bie, 31 dec. 10.30 en 16.30 ds. R. van Kooten, 1 jan. 10.00 ds. M. Baan; Chr. Geref. De Schuilplaats 10.00 kand. B. Loonstra, 17.00 ds. J. Brons, 31 dec. 10.00 ds. J. Brons, 17.00 ds. J. Westerink, 1 jan.''10.00 ds. J. Brons; Maranathakerk 10.00 ds. J. Brons, 17.00 kand. B. Loonstra, 31 dec. 10.00 ds. J. Westerink, 17.00 ds. J. Brons, 1 jan. 10.00 ds. J. Wssterink; Eben Haëzer 10.00 en 17.00 ds. A. Baars, 31.dec. 10.00 en 17.00 ds. A. Baars, 1 jan. 10.00 ds. A. Baars; Oud Ger. Gem. in Ned. 10.00 en 17.00 ds. M. v.d. Ketterij, 31 dec. 10.00 en 17.00 ds. M. v.d. Ketterij, 1 jan. 10.00 ds. M. v.d. Ketterij. UTRECHT: Ned. Herv.Marnixzaal Domplein 2 jan. 19.30 ds. G. 8. A. de Knegt; Chr. Geref., Noord 10.00 en 17.00 ds. Langbroek, 31 dec. 19.00 prof. J, van Genderen, 1 jan. 10.30 prof. J. van Genderen; Ger. Gem. 10.00 en 17.00 ds. J. S. v.d. Net, 31 dec. 19.00 ds. J. S. v.d. Net, 1 jan. 10.00 ds. J. S. v.d. Net.; Ned. Geref. Jeruzalemkerk 9.30 ds. P. Busstra, Rehobothkerk 17.00 ds. W. G. Rietkerk, 1 jan. Jeruzalemkerk 10.30 ds. W. G. Rietkerk; Noodgem. Groot Utrecht, Pieterskerk 10.30 ds. Vreugdenhil, 18.30 Ev. v.d. Haspel. VAASSEN: Ned. Herv. Evang. 9.30 en 19.00 dhr. M. de Vos, 31 dec. 19.30 dhr. J. de Boer, 1 jan. 10.00 dhr. J. de Boer. VALBURG: Ned. Herv. 10.00 dhr. C. J. . de Groot. VEEN: Ned. Herv. 9.30 en 18.00 ds. Van Rossem, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 9.30 ds. W. Roos; Ger. Gem. 9.30 en 18.00 ds. A. Vergunst, 31 dec. 20.00 en 1 jan. 9.30 ds. A. Vergunst. VEENENDAAL: Ned. Herv. 9.30 ds. E. M. Bakker, 17.00 ds. A. Talsma, Julianakerk 9.30 ds. H. Jongerden, 17.00 ds. J. Hoek, Vredeskerk 9.00 en 10.30 ds. P. Vermaat, 17.00 ds. H. Jongerden, Sionskerk 9.30 ds. J. Hoek, 17.00 ds. C. A. v.d. Sluijs, Hoeksteen 9.00 ds. C. A. v.d. Sluijs, 18.30 ds. E. M. Bakker, Westerkerk 9.30 ds. A. Talsma, 18.30 ds. J. Smit, De Engelenburgh 9.30 ds. C. A. v.d. Sluijs 31 dec. Oude kerk 19.30 ds. A. Talsma, Julianakerk 19.30 ds. E. M. Bakker Vredeskerk 19.30 ds. C. A. v.d. Sluijs, Sionskerk 19.30 ds. H. Jongerden, Hoeksteen 19.30 ds. P. Vermaat, Westerkerk 19.30 ds. J. Smit, 1 jan. Julianakerk 9.30 ds. P. Vermaat, Vredeskerk 9.30 ds. J. Hoek; Chr. Geref., Pniëlkerk, 9.30 en 17.00 ds. P. den Hartog, 31 dec. 19.30 ds. P. den Hartog; Ger. Gejn. 31 dec. 19.30 en 1 jan. 9.30 ds. J. Mijnders.

Verkade, 19.00 ds. C. Treure. VLAARDINGEN: Ned. Herv. Grote kerk 10.00 ds. J. Wieman. Hoiycentr. 10.30 • ds. C. 'l'rouwborst, Bethelk. 19.00 ds. J. Wieman, 31 dec. Holy-Noord 19.30 ds. C. Trouwborst, ; Herv. Geref. Com, Emmastr. 71, 3 jan. 20.00 dhr. J. D. Heikamp; Chr; Geref. 17.15 ds. H. de Graaf, 31 dec. 20.00 ds. B. de Romph, 1 jan. 9.30 ds.B. de Romph; Ger. Gem. 10.00 en 17.00 ds. D. Rietdijk, 31 dec. 19.45 en 1 jan.9.00ds. D.Rietdijk.VLEDDERVEEN: Ned. Herv. Evang. 10.00 ds. De Vries, 19.00 ds. Bogaard, 31 dec. 19.30 dhr. Ruiter. VLISSINGEN: Ger. Gem. 9.30 en 1«.30 ds. G. C. Vreugdenhil, 31 dec. 19.30 ds. G. C. Vreugdenhil. VOORBURG: Ned. Herv. 11.00 ds. H. Penning, 17.00 ds. J. Vroegindeweij, 31 dec. 19.30 ds. W. Arkeraats, 1 jan. 10.00 ds H VissGr, VOÓRTHUIZEN: Geref. vrijg. 9.30 ds. H. E. Nieuwenhuis, 15.00 ds. C. G. Bos, 31 dec. 18.00 ds. H. E. Nieuwenhuis. VRIEZENVEEN: Ned. Herv. Evang. 9.30 en 14.30 kand. A. Egas, 31 dec. 19.30 kand. A. Egas. WAARDE: Ned. Herv. 10.00 ds. B. Duisterhof, 31 dec. 19.00 ds. J. H. van Osch; Herv. Geref. Evang. 14.30 en 18.30 ds. J. G. van Loon, 31 dec. 14.30 ds. G. H. van Kooten; Ger. Gem. 31 dec. 16.00 ds. A. Hoogerland. WAARDENBURG: Ger. Gem. 31 dec. 19.30 en 1 jan. 10.00 ds. M. Mondria. WAARDER: Ned. Herv. 9.30 en 18.30 ds. T. J. Kamerbeek, 31 dec. 19.00 en 1 jan. 9.30 ds. A. P. Voets. WADDINXVEEN: Ned. Herv. Brugkerk 9.30 ds. W. Verboom, 18.30ds. Joh. Verwelius, De Hoeksteen 9.30 ds. Joh. Verwelius, 18.30 ds. L. Roetman, Bethelkerk 9.30 ds. L. Roetman, 17.00 ds. W. Verboom, 31 dec. Brugkerk 19.30 ds. Joh. Verwelius; Chr. Afg. Gem. 9.30 en 17.00 ds. A. P. Verloop; Hecv. Ger. Gem. donderdag 19.45 ds. D. Chr. Overduin. WAGENINGEN: Ned. Herv. Grote Kerk 10.30 ds. J. Kievit, Vredehorst 10.30 en Grote kerk 18.30 ds. J. v.d. Ketterij, 31 dec. Vredehorst 19.30 ds. J. Kievit, 1 jan. Grote kerk 9.30 ds. J. v.d. Ketterij; Ger. Gem. 31 dec. 17.00 ds. J. Karels. WANSWERD/JISLUM: Ned. Herv. 9.30 dhr. J. Smit, 13.30 ds. G. de Fijter, 31 dec. W. 19.30 dhr. J. Smit, 1 jan. 10.00 dhr. J. Smit. WAPENVELD: Ned. Herv. 9.30 ds. C. van Sliedregt, 14.30 ds. J. J. W. Mouthaan, 31 dec. 19.00 ds. C. van Sliedregt. WASPIK: Ned. Herv. 9.30 ds. J. G. van Willegen, 14.30 kand. J. Plomp, 31 dec. 19.30 ds. J. G. van Willegen. WASSENAAR: Herv. Gerei Dorpscentrum 9.30 ds. D. M. v.d. Linde, Dorpskerk 16.30 ds. C. Trouwborst, 31 dec. Dorpskerk 19.30 ds. H. Visser. WEKEROM: Ned. Her/. 10.00 ds. G. Veldjesgraaf, 19.00 ds. D. C. Floor, 31 dec. 19.30 en 1 tan. 10.00 ds. D. C. Floor. T .plf ttprlfprkpr WESTBROEK: Ned. Herv. 10.00 ds. J. A. v.d. Velden, 18.30 ds. H. W. Riphagen, 31 dec. 19.30 ds. H. W. Riphagen. WESTERHAAR: Ned. Herv. Evang. 9.30

en 19.00 dhr. D. Kreijkes. WIERDEN: Ned. Herv. Dorpskerk 9.30 ds. H. A. v.d. Pol, 18.45 ds. G. F. Smaling, Taborkerk 9.30 ds. J. Bogaard, 15.00 ds. G. F. Smaling, Hoge Hexel 9.30 ds. G. F. Smaling, 15.00 ds. H. A. v.d.. Pol, 31 dec. Dorpskerk 19.30 ds. J. Bogaard, Hoge Hexel 19.30 ds. H. A. v.d. Pol. WIERINGERWAABD: Ned. Herv. Evang. 10.00 en 19.00 dhr. L. van Gaalen, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 10.00 dhr. L. van Gaaien. WILSUM: Ned. Herv. 10.00 ds. L. C. Talsma, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 10.00 ds. L. C. Talsma, WOERDEN: Chr. Geref. 9.30 ds. H. D. Rietveld, 17.00 ds. W. Kok, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 10.30 ds. P. J. van Dam; Ger. Gem. 31 dec. 19.30 en 1 jan. 10.00 ds. J. M. Kleppe. WORMERVEERt Ned. Herv. Evang. Rehoboth 10.00 en 16.30 ds. D. Heikoop, 31 dec. 19.00 ds. De Jong. WOUDENBERG: Ned. Herv. 9.00 ds. Kok, 10.35 ds. C. den Boer, 18.30 ds. v.d. Kraan, 31 dec. 19.30 ds. C. den

Na een Rondetafelconferentie in Den Haag vond op 27 december 1949 — nu dertig jaar geleden — de souvereinititsoverdraclit plaats te Amsterdam waarbij Indonesië als onafhankelijke staat in een Unie met Nederland verbonden zou blijven. Deze Unie was geen lang leven beschoren: toen Nederland bleef weigeren Nieuw-Guinea aan Indonesië over te dragen, zei Djakarta de Unie op in 1954. Na de Tweede Wereldoorlog was binnen zeer korte tijd ,,Indië los van Nederland" een politieke werkelijkheid geworden.

Op die nieuwe werkelijkheid reageerde ds. P. Zandt tijdens een rede, gehouden op de Algemene Vergadering der Staatkundig Gereformeerde Partij te Utrecht, 10 mei 1950 aldus: „En dit zowel tot grote schade van Nederland als Indië. Het is waar, dat het niet zover zou gekomen zijn, indien men de kostelijke raad opgevolgd had van ds. Van Lodensteijn en zovele anderen uit vroeger eeuwen en die van Ds. Ledeboer uit latere tijd, welke inhielden, dat er niet alleen uit Indië gehaald, maar bovenal het Evangelie gebracht moest worden. Maar helaas, die raad is niet opgevolgd en Indië is verkwanseld met gevolg dat de terreur er thans op een vreselijke wijze heerst."

Laten wij de woorden van wijlen Ds. Zandt eens vergelijken met de mening van de Leidse historicus prof. dr. H. P. H. Jansen. Professor Jansen schrijft over dit aspect van onze koloniale geschiedenis: ,,De Oostindische Compagnie had weinig aandacht gehad voor de verkondiging van het christendom in de koloniën. Wel werden predikanten uit patria gestuurd, maar die dienden hoofdzakelijk voor de blanke bevolking. In de 19e en 20e eeuw bleef het gouvernement in veel opzichten eenzelfde standpunt huldigen. Missie en zending kregen weinig officiële aanmoediging; velen vinden dat er in Indonesië onder Soekamo meer vrijheid en faciliteiten aan zendelingen en missionarissen werden gegeven dan onder de Nederlanders."

De laatste jaren is er een stroom van publikaties over het Nederlandse koloniale verleden in Indonsië losgekomen. Een historicus die zich bij deze publikatiegolf zeer heeft onderscheiden is professor Fasseur, die aan de Leidse universiteit koloniale geschiedenis doceert (ook al mag men het zo niet meer officieel noemen!). Professor Fasseur heeft een paar jaar

Boer, 1 jan. 10.00 ds. v.d. Kraan. WOUTERSWOUDE (Fr.): Ned. Herv. 9.15 en 13.30 ds. L. H. Oosten, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 9.15 ds. L. H. Oosten. WIJK (bij Heusden): Ned. Herv. 9.30 ds. W. van Gorsel, 18.30 ds. M. Goudriaan 31 dec. 18.30 ds. W. van Gorsel. WIJNGAARDEN: Ned. Herv. 10.00 ds. A. Visser, 18.30 kand. D. Looyen, 31 dec. 19.30 ds. J. Veldhuizen, 1 jan. 10.00 ds. J. Veldhuizen. WIJNJETERP: Ned. Herv. 13.45 ds. A. M. Langhout, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 10.00 ds. A. N. Langhout. YERSEKE: Herv. Geref. Evang. 14.30 ds. L. Wüllschleger 18.30 kand. Schuitemaker, 31 dec. 19.30 ds. K. Schipper; Ger. Gem. 9.30 en 18.00 ds. Chr. v.d. Poel, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 9.30 ds. Chr. v.d. Poel. IJMUIDEN: Chr. Geref. 10.30 ds. A. J. Otter, 17.00 ds. H. H. de Haan, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 10.00 ds. A. J. Otter; Ned. Herv., Nieuwe kerk 10.00 ds. E. Bouman, 19.00 ds. G. van Doorn, 31 dec. 19.00ds.D. Heikoop. IJSSELMUIDEN: Ned. Herv. 8.45 en 10.30 ds. J. J. W. Mouthaan, 15.00 ds. J. M. de Raad, 31 dec. 19.30 ds. J. M. de Raad, 1 jan. 9.30 ds. J. van Wier. IJSSELSTEIN (U): Ned. Herv. 10.00 ds. J. Kooien, 18.30 ds. Smit, 31 dec. 19.45 en 1 ian. 10.30 ds. J. Kooien. IJZENDOORN: Herv. Evang. „Samuel" 10.00 dhr. P. Hoeksma, 18.30 dhr. J. D.

Precies dertig jaar geleden • werd Indonesië onafhankelijk. | Bijgaand het eerste deel van een beschouwing van onze medewer- | ker de heer B. Belder over ons • koloniale verleden. Dezer dagen J hopen we het slot van zijn artikel te plaatsen. | geleden een belangrijk aspect van de Nederlandse houding t.a.v. Nederlands-Indië onderzocht: hoe rechtvaardigde Nederland de koloniale gezagsverhouding? Aan dit onderwerp willen wij enige aandacht besteden omdat daar tenslotte de onafhankelijkheid van Indonesië uit moest voortvloeien.

Troonredes

Die rechtvaardiging van de koloniale gezagsverhouding tussen Nederland en Nederlands-Indië vinden wij terug in b.v. de Troonredes. Drie voorbeelden willen wij aanhalen uit de jaren 1859, 1901 en 1913. In 1859 merkte de Troonrede op: ,,Wanneer Ik den hoogstbevredigende toestand van 's Lands geldmiddelen dankbaar erken, en overweeg, dat die grootendeels de vrucht is der voordeelen door de OostIndische bezittingen van het Rijk opgeleverd, dan besef Ik niet minder Mijne roeping om den bloei en de verdere ontwikeling dier bezittingen te bevorderen .'De offers, tot dat einde en tot handhaving van het gezag aldaar vereischt, worden met geen karige hand gebragt."

Achter de Troonrede van 1901 is de hand van Abraham Kuyper duidelijk zichtbaar: ,,Als Christelijke Mogendheid is Nederland verplicht ... geheel het regeringsbeleid te doordringen van het besef, dat Nederland tegenover de bevolking dezer gewesten een zedelijke roeping heeft te vervullen." En in 1913 sprak de Troonrede: ,,De Regeering oordeelt het hare roeping ook in de koloniën dè volkswelvaart te verheffen en aan te kweken het besef van saamhorigheid van Moederland en koloniën en van al de bewoners dezer gebiedsdelen." Het gebezigde begrip ,,roeping" in deze geciteerde Troonredes had overigens zeker niet steeds dezelfde inhoud!

De vraag waartoe een koloniaal bestuur moest dienen kwam in ons land pas aan het einde van de 18e eeuw naar voren. Immers in 1795 werden de bezittingen en schulden van de VOC overgenomen door de staat. De VOC was vooral een handelslichaam geweest, ,,een Huis van Commercie", waaraan haast tegen wil en dank de heerschappij over een uitgestrekt gebied was toegevallen. De VOC had zich niet al te zeer bekommerd om de belangen van de inheemse bevolking. Wel prees zij de bevordering van de christelijke religie aan ,,waardoor het werk van de Compagnie te beter van God den Heere gezegend zal worden." Volgens de Indonesië-kenner Paul van 't Veer bezat de VOC buiten Java zeer geringe invloed. In ieder geval moest op het eind van de 18e eeuw een bezinning plaatsvinden op het Heikamp, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 10.00 dhr. J. van Doorn. ZAANDAM: Ger. Gem. 9.30 en 16.30 ds. A. Snoep; Ned. Geref. 17.00 ds. J. C. Jansc, 31 dec. 19.30 ds. J. C. Janse. ZALTBOMMEL: Herv. Geref. Evang. 9.30 en 14.00 dhr. C. J. Kesting, 31 dec. 19.30dhr. P. Hoeksma. ZEGVELD: Ned. Herv. 9.30 ds. G. J. van Beusekom, 18.30 ds. H. Verheul, 31 dec. 18.30ds.H. Verheul. ZEIST: Ger. Gem. 10.00 en 18.30 ds. J. J. van Eckeveld, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 10.00 ds. J. J. van Eckeveld. ZETTEN: Ned. Herv. 10.00 kand. A. van Vuren, 31 dec. 19.30 ds. J. v.d. Ketterij, ZIERIKZEE: Chr. Geref. 10.00 ds. W. Niidam, 18.00 ds. B. de Graaf, 31 dec. 19.00 en 1 jan. 10.00 ds. B. de Graaf. ZOETERMEER: Ned. Herv. Meerzicht 9.00 dhr. A. Schaap, 16.45 ds. Iz. Kok, Morgensterkerk 10.30 dhr. A. Schaap, 18.30 ds. Iz. Kok, 31 dec. Meerzicht 19.30 ds. J. C. Schuurman, Morgensterkerk 19.30 ds. Iz. Kok; Ger. Gem. 18.30 ds. H. Rijksen, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 10.00ds;H.Rijksen. ZUILICHEM: Ned. Herv. 9.30 ds. G. Hendriks, 18.30 ds. J. v.d. Bom, 31 dec. 18.30 dhr. A. Diepeveen. ZWAAGWESTEINDE: Chr. Geref. 9.30 en 14.00 ds. H. H. Klomp, 31 dec. 19.30 en 1 jan. 10.00 ds. H. H. Klomp. ZWAMMERDAM: Ned. Herv. 10.00 ds. J. C. J. Bronsgeest, 18.30 ds. J. H. B. M. vraagstuk van de toekomstige verhouding tot de koloniën. Die bezinning vond plaats tijdens de Bataafse Republiek. Een Republiek die de beginselen van de Franse revolutie in haar vaandel voerde. Het staatsgezag zocht toen zijn rechtvaardiging in het heil van de geregeerden: „Het geluk van allen is de hoogste Wet." Deze opvatting gold niet alleen voor Europa, maar ook voor de koloniën. ,,A1 hetgeen hier recht en billijk is, zal "oók daar recht en billijk moeten zijn."

Opdracht

Echter de fraaie leuzen van vrijheid, gelijkheid en broederschap lieten zich niet zo gemakkelijk verwezenlijken in Indonesië. Typerend is toch wel de opdracht die in 1802 een bijzondere commissie kreeg om voorstellen te doen aangaande de inrichting van handel op en het bestuur van de Oostindische bezittingen van de Bataafse Republiek. Die opdracht luidde dat ,,aan dezelve Bezittingen de hoogst mogelijke trap van Welvaart, aan den Koophandel dezer Republiek het meeste nut, en, aan 's Lands Finantiën, het meeste voordeel worde aangebracht." Twee jaar later legde het Charter voor de Aziatische Bezittingen van de Bataafse Republiek de voorstellen van de commissie vast. Dit document droeg zeker wel sporen van de tijdgeest: de Indische regering kreeg de taak het lot van de „gemene inlander" te verbeteren, alle willekeurige belastingen af te schaffen en de landbouw zoveel mogelijk aan te moedigen.

De Indische regering zou bij dit alles in overleg moeten treden met de Javaanse regenten en rekening houden met inheemse wetten, zeden en gewoonten. Het regeringsreglement voor Nederlands-Indië van 1815, waarop latere regelingen hebben voortgebouwd, had veel overgenomen van het Charter van 1804. Niet overgenomen werd in 1815 de bovengenoemde taak van de Indische regering. Hoe kon het lot van de 'gewone inheemse bevolking worden verbeterd bij instandhouding van de traditionele maatschappij?

Ook in 1815 waren er goede voornemens. Een nieuwe tijd was aangebroken voor Nederland en de koloniën. Het Koninkrijk Nederland wenste Java niet meer uit te buiten zoals onder het bewind van de VOC was geschied, neen de wens was nu het bloeiend, welvarend, rijk en gelukkig te maken. Wat kwam er van deze goede voornemens terecht? In 1816 namen commissarissen-generaal op Java het bestuur van de Engelsen over (die hadden Java in 1811 veroverd) en zij schreven aan ambtenaren dat het verboden was andere inkomsten te genieten dan die welke wettelijk waren toegekend. Voorts bepaalden die commissarissen-generaal dat de inheemse bevolking ,,de bijzondere bescherming" van de regering genoot en dat alle willekeurige handelingen van bestuursambtenaren en hoofden streng zouden worden gestraft. De bevolking kreeg het recht vrijelijk haar klachten naar voren te brengen. Haakman, 31 dec. 19.30 ds. J. H. B. Haakman. ZWARTEBROEK/TERSCHUUR: Ned. Herv. 9.30 ds. Jac. Westland, 18.30 ds. H. Roseboom, 31 dec. 1S.30 ds. H. Roseboom. ZWARTSLUIS: Chr. Geref. 9.45 en 15.00 ds. J. Westerink, 31 dec. 19.00 ds. J. Westerink. ZWOLLE: Ned. Herv. Broerenkerk 10.00 ds. L. J. Geluk, Jeruzalemkerk 19.00 ds. P. Koeman, 31 dec. Grote kerk 19.00 ds. L. J. Geluk; Chr. Geref. Aula Aa-landen 9.00 ds. J. Kievit, Zuiderkerk 10.15 ds, A. v.d. Veer, 16.30 ds. M. de Boer, Geb. Sio 19.00 ds. A. v.d. Veer, 31 dec. Zuiderkerk 20.15 ds. A. v.d. Veer, Zonnehuis 10.30 ds. S. Wijnsma; Herv. Ger. Gem. 9.00 en 16.00 dhr. G. Beekman. ZWIJNDRECHT: Ned. Herv. Open Hofkerk 17.00 ds. A. Tromp, Oude kerk 17.00 ds. S. W. Verploeg, 31 dec. 19.30 ds. A. Tromp; Chr. Geref. 9.30 en 16.30 ds. H. Wubs, 31 dec. 19.30 ds. H. Wubs; Ger. Gem. 19.30 ds. Hofman, 31 dec. 17.30 ds. J. W. Verweij. ZIJDERVELD: Ned. Herv. 9.30 en 18.30 ds. I. Hoornaar, 31 dec. 19.00 ds. I. Hoornaar. N.B. Waar geen datum is vermeld hebben de diensten betrekking op zondag 30 december 0 Op 27 december 1949 werd in het paleis Op de Dam te Amsterdam de soevereiniteit over Nederlands Indië overgedragen aan de Republiek der Verenigde Staten van Indonesië.

Wij mogen op grond van de feiten stellen dat de goede voornemens vergezeld gingen van goede daden. Zo stelde gouverneur-generaal Van der Capellen een klager uit het verre Ambon in het gelijk na samen met deze man vanuit Batavia naar de Molukken te zijn gereisd om ter plaatse de klacht te onderzoeken. Er werd gestreefd naar inperking van de willekeurige hoofdeninvloed. Men trachtte de inheemse hoofden meer ambtenaar te doen zijn. Ook aan de gezondheidszorg werd aandacht besteed; het analfabetisme wilde men bestrijden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen