Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Maria in de Orthodoxie vooral de moeder Gods

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Maria in de Orthodoxie vooral de moeder Gods

Kerst ondergeschikt aan Paasfeest

5 minuten leestijd Arcering uitzetten

Nu hebben we het in het andere artikel wel gehad over religieuze kunst en kitsch, maar ons bereikte al eerder de vraag, hoe het nu zit met de ikonenkunst. Die heeft toch ook met Kerst te maken? Ten dele wel, ja. Tenminste de zogeheten Maria-ikonen, waarop de H. Moeder Gods (Theotokos), zoals zij in de Oosterse Orthodoxie bij voorkeur wordt genoemd, wordt afgebeeld met in haar arm het Christuskind.

De ikonen als zodanig zijn natuurlijk niet aan enig christelijk feest gebonden. Wel ligt bij de Orthodoxie de nadruk veel meer op het Paasfeest en in de Ikonenkunst op Christus de Albeheerser dan op Maria Boodschap (de zgn. Annuntiatie) of de geboorte in Bethlehem! Ook de heiligen, met name Nikolaas, krijgen op de ikonen grote aandacht.

Opstanding

Hoewel men niet kan zeggen, dat de Orthodoxie het Kerstfeest geheel verwaarloost, is het onmiskenbaar zó, dat heel de liturgie, heel het kerkelijk jaar telkens weer uitloopt op dat ene: ,,die heerlijke en grote Paasmorgen". De verrijzenis van Christus is in de oosterse Orthodoxie niet alleen heilsfeit in het verleden, maar ook gebeuren nu. Op Paasmorgen, na de stille zaterdag, is men bij het ochtendgloren in de kerk na de Paaswake om elkaar hartelijk te omhelzen en juichend te groeten met „Christus is opgestaan",,,Waarlijk opgestaan!" (Nog altijd heet de zondag in het Russisch ,,opstandingsdag": Waskresènje).

Ik vermoed — zeker na het herlezen van boeken van Nikos Kazantzakis — dat die Paasvreugde ook — zoals bij ons kerst als lichtfeest — een oeroud heidens trekje vertoont: het jaargetijde geeft alle aanleiding tot een vermenging van het geloof in de Opgestane Heere en in het tot nieuw leven komen na de dode winter van het gewas en de fauna.

Wie dicht bij de natuur leeft zal de wisseling der jaargetijden wellicht religieuzer beleven dan een stadsmens. Het is daarom niet gewaagd, te veronderstellen dat het Opstandingsfeest en het zich vernieuwende aangezicht van de schepping meer op elkaar betrokken zijn dan we gewoonlijk aannemen. Hoewel, de traditie van 't paaseieren eten in onze verwereldlijkte westerse samenleving zou ook wel met dat,,nieuwe leven" te maken kunnen hebben.

Godsmoeder

Ondertussen is dit nog altijd geen Paasbijlage. Terug dus naar de Kerst. Maria als „Moeder Gods" (Theotokos; zij, die God gebaard heeft) wordt pas door het concilie van Efeze (431) kerkelijk vastgelegd als verzet tegen de opvatting van Nestorius, dat er a.h.w. twee Christussen waren: een Mens en een God. Het concilie koos voorde ongedeeldheid van Christus: Maria was niet slechts moeder van de menselijke Jezus, maar van Eén der Personen uit de H. Drievuldigheid, van God zelf dus.

Het volgende concilie van Chalcedon nam deze opvatting over, maar met ietwat ander accent: de nadruk viel niet meer op moeder Gods, maar juist op het moederlijke in de H. Maagd.

Op de ikonenwand in de kerk heeft haar ikoon een vaste plaats: links naast de koninklijke poort (rechts prijkt Christus Zelf). Boven deze poort troont Christus als Albeheerser (de Deësis), waarbij dan veelal Maria en de apostel Johannes weer als voorbidders (voorspraken) zijn afgebeeld. Maria wordt in de Orthodoxie dus hooglijk vereerd, maar niet als zelfstandige koningin des hemels zoals bij Rome.

Wel als vrouw, die de Goddelijke Zoon ter wereld mocht brengen. Er is echter geen sprake van een zo breed ontwikkelde Mariologie als bij de R.K. Kerk, die voortbouwt op de moedergodin- tradities. Wel eert de Orthodoxie in Maria ook het algemeen moederlijke en vrouwelijke.

Ikon-Maria

Wie zich meer in deze materie wenst te verdiepen kan verwezen worden naar tal van boeken over ikonen, die ook in ons land worden uitgegeven. Een boek ontstaan na een expositie in Echteld, wil ik in dit verband speciaal noemen: „Ikon-Maria" met als ondertitel „De Moeder Gods - haar leven en wonderen op ikonen".

Dat boek - luxe gebonden, 191 blz., vele tientallen foto's in kleur en zwartwit, prijs f 39,90 - is een gemeenschappelijke uitgave van ikonencentrum kasteel De Wijenburgh te Echteld en uitgever- importeur J. W. Richt BV te Hoeven. De tekst is van kunsthistoricus drs. Bert Velthuis, Robert RoozemOnd (beheerder van het „documentatie-instituut voor ikonen-kunst" in De Wijenburgh)

Men vindt daar ook een goede kunsthistorische — niet theologische — bespreking van de vele soorten Maria-ikonen. Een indeling in zeven is wel gebruikelijk: De tronende moeder Gods de „Orante" (voorbede doende), de wegwijzende vrouwe (Hodigitria), de moeder Gods vol mededogen (Eleousa), de episoden uit het leven van Maria, de symbolische voorstellingen en de wonderbare verschijningen van Maria aan diverse heiligen.

Reformatie

Roozemond — die als ikonenspecialist overigens wel een omstreden figuur is — levert verklaringen bij de fraaie afbeeldingen en mw. Gerritsen geeft een index van de moeder Gods — ikonen met hun Russische, Griekse en Nederlandse benamingen, zoals de Al-bezongene, de Voorbidster, de Allerzaligste en de Goddelijke Wijsheid.

Ook dit boek laat ons zien, hoe ver de wereld der oosterse Orthodoxie en haar mystieke kennis afstaan van het belijden der Reformatie, die — evenmin als de Schrift zelve — wil weten van een H. moeder Gods, altijd maagd, voorspraak enz.

Maar door dit zo te zeggen hoeft men nog niet af te zien van een zekere bewondering voor de ikonen en hun makers, die eer eeuwenoude traditie weerspiegelen. Tenslotte is de ikoon naar haar aard een „oerbeeld", geen plaatje van een heilige of wie dan ook. En een der groten van de Orthodoxie, Johannes de Damascener, heeft gewaarschuwd tegen hen, die de heilige ikonen smaden!

Dit artikel werd u aangeboden door: Reformatorisch Dagblad

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 19 december 1979

Reformatorisch Dagblad | 24 Pagina's

Maria in de Orthodoxie vooral de moeder Gods

Bekijk de hele uitgave van woensdag 19 december 1979

Reformatorisch Dagblad | 24 Pagina's