Kohlbrugge is in Elberfeld verleden tijd geworden

Afgezien van het bijwonen van de diverse herdenkingsredes hadden wij bij ons verblijf in Wuppertal gelegenheid informatie in te winnen bij de welwillend ons te woord staande huidige predikant van de Niederländische Reformierte Gemeinde ds. H. Klingbeil. Hij is voor de helft van zijn tijd verbonden aan de gemeente van Kohlbrugge en geeft gedurende de hem overblijvende tijd les aan een school in dienst van de „gewone" Reformierte Gemeinde.

Verder konden wij spreken met een van de dochters van wijlen ds. Benjamin Lütge, nu reeds hoog bejaard. Ons verslag van de ontwikkelingen in Elberfeld is dus ontstaan na reconstructie van de gebeurtenissen aan de hand van de door beide personen verstrekte gegevens. Na alle geschrijf over de opvattingen van Kohlbrugge over de echte kerk en haar regering, over de strijd tegen het theologisch subjectivisme en over Kohlbrugges leven, is het opmaken van een balans over de stand van het kerkelijk leven zeker gerechtvaardigd.

Opvolging

Na het sterven van Kohlbrugge waren er twee mensen die in aanmerking kwamen hem op te volgen. Het waren Künzli en Zahn. Oude mensen zeggen nu nog: Künzli is melk, Zahn was champagne. Wellicht was de laatste wat driftig. In elk geval, ds. Künzli uit Zwitserland werd Kohlbrugges opvolger. Hij moet een echte Kohlbruggiaan geweest zijn, hoewel niet even belangrijk als zijn voorgangers of opvolgers, aldus ds. Klingbeil.

Na Künzli kwam Benjamin Lütge. Tot zijn zeventiende jaar woonde hij in Elberfeld. Hij had een Hollandse moeder en een Zwitserse vader. Toen zijn vader gestorven was vroeg zijn moeder Kohlbrugge om raad. Deze adviseerde de kinderen in Holland theologie te laten studeren. Dan kunnen zij, zo bedoelde Kohlbrugge, daar verkondigen wat ik er niet mag prediken. Na de studie in Utrecht diende Lütge de gemeenten van Ter Aa, Raamsdonk en Groningen. Toen hem echter gevraagd werd terug te keren naar zijn geboortegrond antwoordde hij: ik geloof dat ik de rente moet gaan terugbrengen van hetgeen ik in Elberfeld ontvangen heb. Dit was begin 1900.

Lütge heeft de naam van Kohlbrugge hoog gehouden. Maar hij schijnt ondertussen een andere lijn te volgen. Hij ontplooide geweldige activiteiten, de kringbijeenkomsten en verenigingen bloeiden. Zijn werk leek veel op dat van de Gereformeerden in ons land in het begin van deze eeuw. Evenals Kohlbrugge dacht hij sterk nationalistisch.

Kohlbrugge meende: God is met Duitsland. Dit is zeker, zo zegt hij ergens: de woonplaats van de duivel is Parijs. Hij komt er evenwel niet toe uit te spreken dat in Berlijn de engelen wonen. Als je echter sneuvelt dan is dat een straf op de zonde. Zodra de oorlog in 1918 voor Duitsland verloren was kwam tegen deze opvattingen verzet. Lütge kwam er zelfs, aldus Klingbeil niet helemaal uit. Een gedeelte heeft zich aan de gemeente onttrokken. De oorzaak van het nationalisme lag volgens Klingbeil in het ontbreken van een ethiek.

Nadat Lütge overleden was kreeg Locher de leiding over de gemeente in 1928. Hij verrichtte er trouwens al tijdens het leven van zijn voorganger veel werk.

Nationalisme

Met de komst van Alfred de Quervain, een Zwitser, begon men duidelijker afstand te nemen van het oude. De Quervain, zo meent Maria Lütge, wist iets over Kohlbrugge, maar niet veel. Hij was ook helemaal niet afkomstig uit Elberfeld. Vandaar dat de nationalistische lijn losgelaten werd. Dit beschouwt Klingbeil nu nog als een gelukkig iets. Na 1931 immers, als De Quervain komt, begint het nationaal socialisme op te komen. Als betrekkelijk conservatieve gemeente is men bereid hieraan grote concessies te doen. De Quervain wist dit in een tweetal jaren te veranderen.

De huidige pastor van de Kohlbruggiaanse gemeente verklaart dat aldus. Kohlbrugge was, zo meent bij, in zijn leer van de rechtvaardigmaking oud-Luthers. Dus zei hij, wij hebben met de ethiek niets te maken, aldus Klingbeil. Wij hebben er niet over te denken. Het gevolg zou geweest zijn dat hij de zede van zijn omgeving aannam. En men was toen zeer wettisch. De Quervain heeft, aldus Klingbeil, met alle waardering voor Kohlbrugge, toch op de noodzaak van het nadenken over de ethiek gewezen.

Ethiek

Kohlbrugge heeft alle vragen van de catechismus nader toegelicht. Op de vraag wat dankbaarheid is aptwoordt hij: „dat ik aanneem, wat mij aangeboden wordt en dat met blijdschap geniet". Inplaats van vruchten brengen, goede werken, in plaats van een ethisch stelsel op te bouwen betekent de dankbaarheid dus de rechtvaardiging aannemen, aldus Klingbeil.

Als men zo Kohlbrugge bekijkt, als men aanneemt dat hij de zede van zijn omgeving overnemen zou, dan is het inderdaad gelukkig dat De Quervain kwam en de gemeente ging buigen naar een andere visie. Immers, zo vertelde Maria Lütge, de vroomsten stonden aanvankelijk positief tegenover de nazi's, in hun vaderlandsliefde. Daartegenover stond vooral later ook Jodenhulp.

Het is echter de vraag of men zich wel een zo goed beeld van Kohlbrugge gevormd heeft. Maria Lütge betoogt dat haar vader na de eerste wereldoorlog vooral sprak van het gericht dat komen zou, van de straf van God over het verval. Zij zei ook dat men na die tijd meer ging beseffen dat men alles niet zomaar aan de overheid kan overlaten. Het lijkt ons aannemelijker dat men in deze tijd terug kwam op een al te groot vertrouwen in de overheid en haar doen en laten, dan dat Kohlbrugge niets van ethiek wilde weten en zich aanpaste bij de zeden van een ander.

Wij hebben in Duitsland het beeld van Kohlbrugge, zo betoogt Klingbeil, dat Barth ons deed zien. Men gelooft nu in het algemeen dat de vroegere Elberfelder dominee een voorloper was van de dialectische theologie. Dat was niet zo. Barth had, zo zegt Klingbeil, niet veel van Kohlbrugge gelezen. Bovendien, Kohlbrugge had dromen en visioenen en daarvan wil de Barthiaan niets weten. De Quervain is in 1938 teruggegaan naar Zwitserland.

Vervolgens kwam prof. Buckmann, vanuit een gemeente in de landskerk. Aanvankelijk had hij, na filosofie- en theologiestudie met de godsdienst gebroken. Door Barth is hij daarop teruggekomen. Buckmann had niets van De Quervains veranderingen meegemaakt en nam de lijn van Lütge weer enigermate op. Barthiaan was hij echter en daardoor kwam de gemeente eveneens enigermate in dat spoor terecht.

In 1963, toen Buckmann afscheid nam op bijna zeventigjarige leeftijd kwam de huidige ds. Klingbeil. Hij was, zoals hij zelf zegt, een Barthiaan van de jongere generatie. Toch kreeg hij, toen hij in Elberfeld kwam, een andere kijk op Kohlbrugge dan die hem vanuit Barth bijgebleven was. Daarmee is hij géén liefhebber zonder kritiek geworden.

Het, bekeringssysteem van Kohlbrugge hangt geloof ik samen met de Hernhutters, zo zegt hij, daarin zijn veel methodistische invloeden te bespeuren. Dit heeft Kohlbrugge zelf niet zo sterk naar voren willen brengen, maar vooral Lütge zou hier, door de uitgave van Kohlbrugges „Lehre des Heils" aan hebben meegewerkt. De ontwikkelingsgang die hierin gevonden wordt heeft nu echter geheel afgedaan. Ik breng het Bijbelse Woord in de lijn van Kohlbrugge, zo zegt de huidige predikant, maar ik noem zijn naam niet. De gemeenteleden lezen Kohlbrugge ook niet meer. Het is hun te langdradig, te ouderwets.

Men meent dat Kohlbrugge in een geheel ander wereld leefde. Zijn systeem wil men niet meer. Na twee wereldoorlogen hebben ze hier te veel systemen meegemaakt, aldus Klingbeil. Nederland is versterkt in zijn houding na de Tweede wereldoorlog. In Duitsland hebben de mensen iets van het nihilisme gezien. De houding van de Duitser is afgebroken. Zij hebben nu, aldus Klingbeil, genoeg aan de gekruiste Christus.

Jezus meenemen

Over de praktijk hiervan in het gemeentelijk leven kan Maria Lütge ons inlichten. Wat is nu het verschil, vroegen wij haar, tussen de Landskerk en de Niederländisch Reformierte Gemeinde? Van buitenaf is er protest tegen de „Gesetzlichkeit". Wij reizen niet graag op zondag en kopen niet. Dat doen wij niet vanwege de wet, maar uit dankbaarheid. Toch begint dit in de Kohlbruggiaanse gemeente te vervagen. Men leeft vrijer als vroeger.

Men verstaat niet meer waarom Kohlbrugge niet naar theater, niet naar de bioscoop wilde, aldus Maria Lütge. De ouderen nog wel het meest. Vroeger waren er meer de Piëtisten. Het gold: ik kan slechts daarheen gaan waarheen ik Jezus meenemen kan. Dat wordt in geheel Duitsland steeds minder. Dat wij in ellende leven, vindt men nog het meest in de Kohlbruggiaanse gemeente. Bij veel evangelischen is het: ich hab' nie gesündigt habe nie die Ehe gebrochen. De opvatting van Kohlbrugge, dat wij uit onze ellende maar op één manier verlost kunnen worden doet het niet meer.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen