Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

BUNSCHOTEN-SPAKENBURG

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

BUNSCHOTEN-SPAKENBURG

Van visserij via industrie naar forensendorp

13 minuten leestijd Arcering uitzetten

Spakenburg, vanouds het vissersdorp en Bunschoten, het dorp van boeren, zijn samengegroeid tot een grote woonkern, waarin de scheidslijn nu niet meer te zien is. In het wijde polderland van de Eemvallei ligt de buurtschap Eemdijk, een concentratie van landbouwgezinnen, welke ook tot deze gemeente van bijna 12,000 inwoners behoort.

Bunschoten-Spakenburg, 12 kilometer van Amersfoort is gesitueerd aan het Eemmeer, tussen de Bunschoter polder en de Arkemheense polder in de gemeente Nijkerk. Een wijds land, in de winter eentonig en 's zomers versierd met grazende koeien, een landschap met veel weidevogels en poldersloten, waarin het water nog niet vervuild is. Een polderlandschap met rechte wegen, smal gehouden ten dienste van de veehouders. Vroeger waren dit kronkelende wegen, maar na de grote ruilverkaveling in de jaren vijftig zijn ze veranderd in strakgetrokken verbindingen.

Visserij

Het economische leven van Spakenburg beweegt zich voornamelijk op het gebied van het be- en verwerken van vis. In vroeger tijden voer iedere Spakenburger op een botter, doch de betekenis van het daadwerkelijke vissen op ze is echter sterk afgenomen. De feitelijke achteruitgang van de visserij als bestaansbron had plaats in de periode tussen de beide wereldoorlogen. De afsluiting van de Zuiderzee (1932) deed flora en fauna van dit water veranderen en de zeevisserij maakte plaats voor de zoetwatervisserij. Het IJsselmeer werd een gunstig palingwater en verschafte na de oorlog de overgebleven vissers een goed bestaan.

De voortgaande inpolderingen leidden echter tot vermindering van de visserij en vooral na 1954 nam het aantal vissersschepen sterk af. Bestond de vloot in 1947 nog uit 111 botters, in 1966 voeren er nog slechts 10, terwijl het aantal dat momenteel nog ter visvangst gaat nog maar 3 bedraagt. Blijkens de cijfers van de volkstellingen in 1947 een 1960 waren resp. nog 261 en 208 personen op vissersschepen werkzaam, maar nu de inpoldering van Zuidelijk Flevoland inmiddels een feit is, zal dit aantal praktisch nihil worden.

Ondanks de geringe betekenis van de visserij speelt de vis nog wel een belangrijke rol in het bestaanspatroon van vele Spakenburgers. De vishandel bepaalt in onderscheiden vormen nog een groot deel der activiteiten van de inwoners, o.m. in de visgroothandel, de visrokerij, de opslag van vis in diepvrieshuizen, de haringinleggerij en de visventerij. Oorspronkelijk gebaseerd op de Zuiderzeevisserij verwerken deze bedrijven behalve de vangsten uit het IJsselmeer voornamelijk Noordzeevis, die wordt aangevoerd uit IJmuiden, Urk en Scheveningen. Het roken van vis (voornamelijk paling) gebeurt traditiegetrouw nog op vrijdagavond. De opslag van vis in diepvrieshuizen en haringinleggerij hebben in de loop der jaren een grote vlucht genomen.

De betekenis van bovengenoemde bedrijvigheid vis is bepaald belangrijk voor Spakenburg; van de totale omzet wordt circa 38 procent geëxporteerd, voornamelijk naar West-Duitsland, België, Frankrijk en Denemarken. De afzet in het binnenland heeft in het gehele land plaats met uitzondering van het westen, hoewel de visdetailhandel (visventers) met 20 procent — gerekend naar de omzet — is teruggelopen. Toch levert de detailhandel voor ongeveer 100 venters nog altijd een bestaansbron op. Dagelijks trekken zij, vaak vergezeld van gezins- of familieleden, naar vele delen van het land.

Folklore

Wat de folklore en met name de klederdracht betreft, er lopen nu nog ongeveer 2000 vrouwen in klederdracht, doch voor jonge meisjes vormt de Spakenburgse dracht geen aantrekkelijkheid meer. De mannen hebben geen typische Bunschoter-Spakenburger kleding; een boezeroen en een broek van Engels leer behoren tot „de uitrusting" welke veel door de visventers wordt gedragen. Het opvallende van de Spakenburgse klederdracht is, dat zij niet haar steunpunt vindt in het toerisme, zoals vaak elders in het land, doch hier moet men haar zien als een flink stuk traditie en historie.

Een folkloristisch trekje, dat men in veel Nederlandse plattelandsgemeenten tegenkomt, de boerendans of iets dergelijks, zal men in Bunschoten-Spakenburg tevergeefs zoeken. Wel is het stemgeluid van vele inwoners goed ontwikkeld, hetgeen tot uiting komt in de vele zangkoren, die beide dorpen tellen; dit in vergelijking met andere plaatsen langs de voormalige Zuiderzee.

Watersport

Door de ligging van Spakenburg aan het door de inpoldering van Zuidelijk Flevoland ontstane Eemmeer is de watersport Naast inwoners uit de gemeente hebben de laatste jaren sterk op gang gekomen, diverse watersportliefhebbers uit de omtrek een ligplaats voor hun boot gevonden in de zich in het centrum van het dorp bevindende jachthaven, die door de gemeente is verhuurd aan de vereniging „De Eendracht", of in een particuliere jachthaven even buiten de bebouwde kom: deze havens bieden plaats aan ca. 450 boten.

Bij de passanten is Spakenburg, vooral door zijn karakteristieke eigenschappen sterk in trek. De rond de oude haven (de vroegere vissershaven met de botters) gegroepeerde Spakenburgse woningen dragen veel bij tot een eigen sfeer van het dorp. Was Bunschoten-Spakenburg vroeger een geïsoleerde gemeenschap (de vele familienamen herinneren hieraan) thans wordt de invloed van de „import" steeds sterker en deze doet zich op alle fronten gevoelen, waarmede wij bedoelen in kerk, politiek en sport. Het karakter van de besloten gemeenschap zal op den duur geheel verdwijnen onder de druk van bepaalde maatregelen, die in het kader van een betere ruimtelijke ordening van het Gooi- en Eemland noodzakelijk zijn.

Kerk en politiek

In Bunschoten-Spakenburg zijn in totaal 11 kerkgebouwen, verdeeld als volgt: een Hervormde kerk (ds. J. Arendsen), een Chr. Geref. kerk (ds. P. den Butter), twee Gereformeerde kerken (met de predikanten ds. J. Lalefer en ds. K. Meima), drie Gereformeerde kerken (vrijgemaakt) (met de predikanten ds. PPP. van Gurp, ds. K. J. Kaptein, ds. Joh. Staating en als vierde beroepen predikant ds. S. S. Cnossen) en een Gereformeerde kerk (vrijgemaakt buiten verband), de Westerkerk (ds. W. van der Lingen). Laatstgenoemde kerk is het eerste kerkgebouw in Nederland van deze kerkegroep.

De gemeenteraad van Bunschoten bestaat uit 15 leden, die de volgende partijen vertegenwoordigen: GPV, ARP, CAP, BU 80 en SGP. De Chr. Arbeiderspartij is ontstaan doordat in het verleden de AR alleen vertegenwoordigers van de middenstand op de kandidatenlijst plaatste, zodat er niet voldoende aandacht aan de „gewone man" besteed kon worden. Uit de ARP is toen de CAP ontstaan, die tot op heden een soort oppositie voert door zich niet beschikbaar te stellen voor commissiewerk. 

De SGP-kiesvereniging, die op 1 april 1970 werd opgericht, bleek levensvatbaarheid te hebben; in september van het vorig jaar deed voor het eerst een SGP'er zijn intrede in de gemeenteraad.

Bumschoten '80 is een partij voor gemeentebelangen; op de lijst van deze partij brengen de kiezers van de PvdA, KVP, VVD enz. bij de raadsverkiezingen hun stem uit.

Onderwijs

In de gemeente bestaan drie schoolverenigingen voor bijzonder lagerderwijs en een voor bijzonder kleuteronderwijs. Onder de acht kleuterscholen is er één een openbare school. Er zijn zeven scholen voor Christelijk c.q. Gereformeerd onderwijs en een openbare school voor basisonderwijs, tevens een Christelijke huishoudschool en een Christefijke Mavo-school, 

Voor het technisch onderwijs is men aangewezen op Nijkerk en Amersfoort en voor het middelbaar en hoger onderwijs op Amersfoort en Utrecht. De schoolvereniging te Spakenburg behartigt het Gereformeerd onderwijs (vrijgemaakt), terwijl de schoolvereniging van Bunschoten Christelijk nationaal onderwijs voorstaat. Ook de Eemdijk heeft een eigen schoolvereniging voor Christelijk nationaal onderwijs met een kleuterschool. In verband met de sterke groei van de gemeente zal het aantal scholen nog aanzienlijk stijgen. 

In de gemeente Bunschoten neemt Eemdijk, een boerengehucht met ongeveer 800 inwoners, een aparte plaats in; vele inwoners oefenen hier het beroep van veehouder uit. De gemeente heeft reeds plannen voor de bouw van woningen in dit deel van de gemeente, doch stuit echter op moeilijkheden in verband met de bodemgesteldheid.

Kerkelijk leven

Een van de predikanten, die kort geleden „in het nieuws" was, is ds. P. den Butter, Chr. geref. predikant te Bunschoten-Spakenburg. De aanleiding waren de pogingen om te komen tot eenheid tussen de Christelijk gereformeerde kerk en de Gereformeerde kerk (vrijgemaakt buiten verband).

De poging tot samenspraak stammen reeds van vóór de komst van ds. J. Brons, toen de Christelijk gereformeerde kerk een brief ontving van de Gereformeerde kerk (vrijgemaakt), waarin werd aangedrongen op samenspraak. Doordat de Chr. geref kerk destijds vacant was, werd hier niet verder op ingegaan. Bij de komst van ds, J. Brons deed zich de vraag echter opnieuw voor. Een probleem m.b.t. de nu volgende samenspreking was de vraag hoe de Geref. kerk (vrijgemaakt) de Chr. geref. kerk zag. „Op dat antwoord", n.l. een vergadering van gelovigen, die tot taak heeft zich zo vlug mogelijk bij de ware kerk aan te sluiten, was geen verdere samenspreking mogelijk", aldus ds. P. den Butter.

Wat de huidige samensprekingen met de buiten het verband staande vrijgemaakte kerk betreft, deze zijn reeds enige tijd op gang. Er zijn reeds vier samensprekingen gehouden en in december hoopt men opnieuw samen te vergaderen. De drang tot „samenwerking" is gegroeid door diverse oorzaken, o.m. het gebruik van het kerkgebouw, de vergaderzaal enz., waarbij men beter dan ooit aan de vroegere eenheid werd herinnerd.

Ds. Den Butter vertelde, dat de vrijgpmaakten buiten verband reeds hebben aangedrongen -op kanselruil, gemeenschappelijke avondmaalsviering en erkenning van elkanders attestaties, doch hieraan denkt de kerkeraad van de Chr. geref. kerk nog niet, gezien ook bijvoorbeeld de verschillende betekenissen, die men in de beide kerkgenootschappen aan de avondmaalsviering geeft. Over het kerkelijk leven in Bunschoten was deze predikant zeer verblijd. „De oudere mensen hebben nog oog voor het persoonlijk leven met de Heere. Ook mijn persoonlijk contact met de mensen is bijzonder goed; men wil hier nog over kerkelijke zaken praten", aldus ds. Den Butter.

Industrie

Reeds vóór de tweede wereldoorlog, toen de visserij terugliep en gezocht moest worden naar andere bronnen van bestaan, werd in Spakenburg de Hollandse Knoopenfabriek opgericht. Dit bedrijf, van Europese betekenis, vervaardigt knopen van allerlei soort en maat, die voor het grootste gedeelte worden uitgevoerd.

In 1948 is met behulp van de toenmalige regering de Polynorm opgericht, die als doel had geprefabriceerde huizen te vervaardigen. Daar de tijd toen echter nog niet rijp was voor dergelijke produkten was in de jaren 1954-1955 een grondige reorganisatie noodzakelijk. Pas omstreeks 1960 had de grote opleving plaats; hoofdproduktie werd de fabricage van stalen binnendeurkozijnen.

De Polynorm is momenteel in het bezit van de grootste universele perserij in de Benelux. Uiteraard heeft het bedrijf in de EEG goede contacten, vooral in de autoindustrie. Met moderne produktiemiddelen is het bedrijf in staat tegen lage prijzen hoogwaardige produkten te vervaardigen. Het is de grootste producent van expansievaten die bij de centrale verwarming worden gebruikt. Het bedrijf beschikt voorts over een moderne elektrische weerstandlasserij.

De gebouwenafdeling produceert geprefabriceerde fabriekshallen, kantoren, laboratoria e.d. De export hiervan heeft naar alle delen van de wereld plaats. In Liberia staan bijvoorbeeld een Polynorm-polikliniek van de Evangelische gemeenschap, alsmede een rubberfabriek, in IJsland opilagruimten voor de visconservenindustrie. in Rotterdam het gebouw van de Verkeersdienst en in de Sovjet-Unie textielopslagruimten. In de afgelopen jaren werden door Polynorm vele hallenprojecten uitgevoerd in binnen- en buitenland, waarvan de grootte varieerde van 600 m2 tot 110.000 m2 vloeroppervlakte.

Een ander programma van het bedrijf is het koudwalsen van profielen, die met behulp van profileermachines uit bandstaai worden gewalst.het aanbrengen van de grèndverflaag op verschillende produkten gebeurt door middel van elektroforese; de te behandelen produkten worden aan een transporteur gehangen en passeren zo in volgorde de diverse fasen van het behandelingsproces.

Op sociaal gebied is het bedrijf een van de meest vooruitstrevende in ons land. Reeds vele jaren bestaat er een ondernemingsraad, waarin de meerderheid wordt gevormd door leden van het CNV. Op een oppervlakte van 12 hectare werken ongeveer 950 personeelsleden, waaronder circa 200 Turkse arbeiders. Ook hier laat het gebrek aan arbeidskrachten zich gevoelen. Dat de Poynorm met een goed rendement werkt, blijkt wel uit de cijfers van het laatste jaar: de dividenduitkering beliep in 1970 16 procent tegen 14 procent in 1969. Het totale verbruik aan staal bedroeg verleden jaar 30.000 ton. Hoewel de afzet nog sterk expansief is, wordt het exporteren buiten de EEG door de inflatieverschijnselen steeds moeilijker.

Recht tegenover de Polynorm zijn de bakkerijen van De Graaf te vinden. Dagelijks ziet men de blauwe vrachtauto's door het gehele land rijden om het 's nachts gebakken brood bij de diverse klanten af te leveren. Dit bedrijf dateert in feite reeds van 1911. De grootvader van de huidige directeur had als nevenarbeid in de moeilijke wintermaanden het broodbakken. Diens zoon zette het bedrijf wat groter op en langzamerhand is het uitgegroeid tot een „fabriek", die brood en banket levert van Enschede tot Beverwijk en zelfs uitvoert naar België. In het bedrijf maakt men gebruik van het om-en-om-systeem. 's Nachts wordt het brood voor de volgende dag gebakken, dat voor negen uur reeds bij de winkeliers is en overdag is de fabricage gericht op banket, gebakjes, cake, roggebrood en krentebrood. De Graaf-stands ziet nien op ongeveer 30 weekmarkten in ons land.

"De Haven"

In de nieuwe wijken ten westen van Spakenburg wordt thans een groot bejaardencomplex gebouwd, dat reeds ten dele gereed is. „De Haven", zo luidt de naam, is interkerkelijk en in het stichtingsbestuur zijn alle kerken vertegenwoordigd. Op een grondgebied van ruim drie hectare komen tachtig bejaardenwoningen. Het hoofdgebouw krijgt een verzorgende functie en het complex zal wanneer het klaar is, totaal 118 bedden bevatten. De gebouwen staan onder architectuur van J. A. M. van Essen uit Voorburg en aannemer van dit bouwwerk is J. Schouten uit Leidschendam. De eerste paal werd geslagen op 2 februari 1970 en vóór de zomervakantie van 1972 hoopt men het geheel in gebruik te kunnen nemen. Wel wordt verwacht dat niet alleen mensen uit de eigen gemeente huisvesting in .,De Haven" zullen vinden, maar ook bejaarden van „buitenaf".

Toekomst

De gemeente Bunschoten is aangewezen als gemeente voor' de opvang van de overloop van het Gooi, d.w.z. dat Bunschoten sterk zal moeten uitbreiden om aan woningzoekenden in het Gooi huisvesting te kunnen verlenen. Aan deze sterke uitbreiding wordt momenteel reeds hard gewerkt. 

Het in uitvoering nemen van het bestemmingsplan Bikkersvaart (33 ha. 1250 woningen) is in volle gang. Binnen 3 12 jaar, aldus het gemeentebestuur, zal dit plan zijn volgebouwd. Men denkt nu al weer aan opspuiting van het volgende plan, dat een oppervlakte heeft van ca. 56 ha. en waar ca. 1500 woningen zullen worden gebouwd. De gemeenteraad zal nog dit jaar een structuurplan vaststellen.

In het plan Bikkersvaart is een terrein van ca. 3 ha. gereserveerd voor de bouw van een verpleegtehuis voor het Leger des Heils, dat in De Blinkert te Baarn geen uitbreidingsmogelijkheden meer heeft. Men denkt eind dit jaar begin volgend jaar met dit grote project te kunnen beginnen. Verder is de Stichting Zwembad gemeente Bunschoten plannen aan het uitwerken voor de bouw van een openluchtzwembad aan de rand van de toekomstige bebouwing, waar enkele jaren geleden al een overdekt instructiebad werd gebouwd. Ook de bouw van een sporthal, waaraan nota bene maar één gymzaal) zal in 1972 grote behoefte bestaat (de gemeente heeft worden gerealiseerd.

De aanleg van een westelijke en oostelijke rondweg om de dorpskernen is in volle voorbereiding. Al met al staan er vele grote werken op het programma. Met de bouw van de rioolwaterzuiveringsinstallatie worden goede vorderingen gemaakt. Eind van dit jaar zal de installatie klaar kunnen zijn.

Ook de sanering van de oude westelijke dorpskern van Spakenburg is in volle gaan. Vele oude krotten zijn afgebroken en ter plaatse verrijzen thans moderne woningen. Het winkelcentrum van Spakenburg is in de laatste jaren sterk uitgebreid en de panden zijn vergroot en gemoderniseerd, zodat het nu gezellig winkelen is in Spakenburg. Een bezoek aan de gezellige drukke zaterdagmiddag-markt te Spakenburg waar vele vrouwen in klederdracht' (achter de kinderwagen) dan hun inkopen doen, kunnen we onze lezers aanbevelen.

Dit artikel werd u aangeboden door: Reformatorisch Dagblad

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van zaterdag 13 november 1971

Reformatorisch Dagblad | 16 Pagina's

BUNSCHOTEN-SPAKENBURG

Bekijk de hele uitgave van zaterdag 13 november 1971

Reformatorisch Dagblad | 16 Pagina's