1525: een huwelijk in Wittenberg

Een wonderlijk huwelijk
Waarom die viering geen uitstel kon lijden tot, laten we zeggen, het jaar 2025, is een vraag die vooral door de commercie beantwoord kan worden. Er is in Wittenberg op Duitse, dus punctuele, wijze het één en ander georganiseerd. Het publiek dat in grote getale verwacht werd, kon een aantal tentoonstellingen bezoeken - Duitsers pakken de zaken nooit kinderachtig aan - passende (?) muziek beluisteren en het uitoefenen van oude ambachten gadeslaan. Uit dat laatste kan aangetoond worden dat er, u vermoede het wellicht niet, een erg grote overeenkomst bestaat tussen Luthers huwelijk en de verjaardag van onze vorstin. Verder organiseerde Wittenberg een historische optocht en werd het huwelijk ook nog 'nagespeeld'. Protestants Nederland kan deze blijde herdenking aangrijpen om een artikel te wijden aan het huwelijk van deze reformator en zijn 'Käthe'.

Luthers huwelijksdagen
In de namiddag van de 13e juni van het jaar 1525, om ongeveer vijf uur, vond in het klooster de verloving plaats, in aanwezigheid van vrienden en Luthers medewerker Justus Jonas, Bugenhagen en het echtpaar Cranach, waar Katharina tot dat moment gewoond had. De stadspredikant Johannes Bugenhagen sloot hun huwelijk door de formaliteiten te vervullen. Op de morgen van de 14e juni werd in besloten kring een bescheiden feestmaal aangericht.

Het officiële huwelijk in de kerk vond pas op 27 juni plaats. Om tien uur vertrok het bruidspaar, begeleid door hun familieleden en vrienden, van het Zwarte Klooster, waar Luther woonde, door de Collegienstrasse naar de Wittenbergse stadskerk. De kerkklokken luidden en speellieden zorgden voor de muzikale omlijsting. Vervolgens keerde het gezelschap terug naar het klooster voor de maaltijd, 's Middags waren er feestelijkheden in het stadhuis en 's avonds was opnieuw een tafel aangericht voordat de genodigden uiteen zijn gegaan. Wie waren aanwezig? Luthers ouders, familie en vrienden uit Mansfeld, Wenzeslaus Link, die in het klooster van Erfurt zijn broeder was geweest, zijn vriend Georg Spalatin, die secretaris van de keurvorst van Saksen was. Hans von Dölzig, de hofmaarschalk, Nikolaus von Amsdorf en het echtpaar Koppe uit Torgau. Op 21 juni had Maarten Luther er bij Leonhard Koppe op aangedrongen vooral niet te vergeten een vat van het beste bier mee uit Torgau mee te nemen. Hans von Dölzig had voor het wildbraad gezorgd. Eén van de gelukkigste gasten was Hans Luther, de vader van de bruidegom. Waarom? Er was namelijk een einde gekomen aan de jarenlange verwijdering tussen vader en zoon, die begonnen was toen Maarten tegen de zin van zijn vader de rechtenstudie beëindigde door in het klooster te treden. Hans had toen zelfs al een rijke huwelijkskandidate voor zijn zoon gevonden. Maarten had in zijn optiek het gebod 'Eert uw vader en uw moeder' op een schandelijke wijze overtreden. Op aandrang van zijn familieleden bewilligde Hans Luther uiteindelijk in de kloosterintrede van de verloren zoon, doch van harte was dat nooit geweest. Het schijnt pas wérkelijk beter gegaan te zijn toen Maarten Luther in 1522 een geschriftje tegen de monnikenstand aan zijn vader opdroeg! Ten tijde van Maarten's huwelijk verheugde vader Luther zich erin gelijk te hebben gehad en uiteindelijk tóch zijn zin gekregen te hebben.

De wittebroodsweken
Over de wittebroodsweken is niet veel bekend. Wel is duidelijk dat Luther besloot zijn werkzaamheden, bijvoorbeeld het houden van de colleges, preken en verzorgen van zijn zeer uitgebreide correspondentie, een tijdje na de laten. Later uitte hij zich in hartelijke bewoordingen over zijn 'Küssewochen', zoals hij de eerste periode na de huwelijkssluiting noemde. Aan zijn vriend Nikolaus von Amsdorf schreef hij in die tijd: 'Ich brenne nicht, aber ich liebe die Gattin'. Naar eigen zeggen was Luther er toen vooral over verbaasd dat hij tijdens zijn maaltijden niet meer alleen zat en na zijn ontwaken een paar haarvlechten naast zich zag liggen. Bekend is dat Frau Luther een grote steunpilaar voor de reformator is geweest. Zij bestuurde in feite de huishouding, de tuin, het personeel en veel andere zaken in het voormalige Zwarte Klooster, dat door het echtpaar werd bewoond. Käthe had nu eenmaal een zeer groot zakentalent en financieel inzicht. Aan hun tafel aten vele gasten mee. Hun huwelijk is met een vijftal kinderen gezegend: Johannes, Elisabeth, Magdalene, Martin en Paul. Maarten schonk zijn vrouw een fraaie gouden ring met een robijn, en die wordt nu - de situatie is vergelijkbaar met "de boekenkist van Hugo de Groot - op diverse plaatsen aan het publiek getoond. Maar de échte schijnt in Leipzig bewaard te worden.

Kritiek van het publiek
Aan het huwelijk is veel voorafgegaan. Toen de trouwplannen van de bijna 42-jarige Luther met de 26-jarige Katharina von Bora bekend werden, maakte dit grote emoties los. Zelfs zijn goede vriend Philippus Melanchthon uitte kritiek, terwijl de hofjurist Hieronymus Schurff kernachtig uitgedrukt heeft: 'Wenn dieser Mönch heiratet, wird die ganze Welt und der Teufel lachen'. Rome opperde dat een huwelijk tussen een weggelopen monnik en een gevluchte non slechts iets duivels te verwachten was!

Toch lag Luthers huwelijk in de lijn der verwachting. Had hij in 1520 niet geschreven over het priesterschap van alle gelovigen? En had Luther zich niet in negatieve zin uitgesproken over het celibaat? De reformator verwierp het leven van kloosterlingen als onchristelijk. Vanaf 1521 was een aantal vroegere priesters en monniken in het huwelijk getreden, waaronder ook diverse zeer goede vrienden en medewerkers van Luther: in 1522 bijvoorbeeld Andreas Bodenstein, die naar zijn geboorteplaats vaak Karlstadt werd genoemd, Justus Jonas en Johannes Bugenhagen, die ook het huwelijk van Luther heeft gesloten. Maar toch heeft Luther in 1524 een huwelijk van zichzelf categorisch afgewezen. Eén van de beweegredenen in de vroege zomer van 1525 om tóch te trouwen, is volgens Lutherkenner Volkmar Joestel de boerenopstand in Duitsland geweest. De leider van de opstandige boeren, Thomas Müntzer, die aanvankelijk Luthers medestander was, verwachtte in 1524 de spoedige wederkomst van Christus. Luther wilde door het sluiten van zijn huwelijk metterdaad aantonen dat hij Müntzer hierin niet bijvallen kon. Want wie gaat er nog een huwelijk aan als de wereld spoedig zal vergaan?

De eerste aanleiding
Bekend is hoe in het klooster Marienthron in Nimbschen de nonnen stiekem de geschriften van Maarten Luther lazen. Op 5 april 1523 ontvluchtte een twaalftal nonnen, die andere inzichten gekregen hadden, het klooster. Naar vaak wordt gezegd zaten zij verstopt tussen de haringvaten. Hun prior. Wolfgang von Zeschau, had in feite zélf al het voorbeeld gegeven door in 1522 zijn taak neer te leggen en uit de orde te reden. Leonhard Koppe, een burger uit Torgau die aan het klooster zijn producten leverde, heeft de nonnen geholpen. Het was allerminst eenvoudig hun een plaatste in de maatschappij te bezorgen. Als de familieleden nog rooms waren, bleken die daar geenszins toe bereid vanwege de schande. Ook waren vrouwen toen minder in het arbeidsproces opgenomen dan nu. Wat konden die nonnen eigenlijk? Een goed huwelijk zou voor de dames een uitkomst zijn. Dat gold dus ook voor Katharina van Bora, één van hen. Door Luthers bemiddeling werden een drietal opgenomen door het gezin van Lucas Cranach, de bekende schilder in Wittenberg. Katharina von Bora was één van deze drie. Zij en een patriciërszoon uit Neurenberg, Hieronymus Baumgärtner, werden hevig verliefd op elkaar. Maar Hieronymus moest naar zijn geboortestad terug, beloofde van alles, doch liet niets meer van zich horen. Een andere mogelijke partner was Kaspar Glatz, doch van hem wilde Käthe niets weten! Uiteindelijk heeft Nicolaus von Amsdorf, Luthers vriend, de doorslag gegeven. Hij oordeelde dat Käthe met Glatz öf met doctor Luther trouwen moest. En zo is zij Luthers bruid geworden. Toch moeten wij in het huwelijk vooral Gods wonderlijke leiding zien en een teken van Zijn bijzondere gunst!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen