De kerk antwoord op vragen!

De strijdpunten van weleer zijn vervaagd, geheel verdwenen, of door andere vervangen. Protestanten die nog steeds de belijdenissen uit de 16e eeuwse conflictperiode hanteren, dragen oogkleppen. Hun confessionele vooringenomenheid belet hen te zien dat het terrein van de geestesstrijd zich heeft verplaatst. Zij maken schijnbewegingen op een verlaten slagveld, terwijl elders de strijd woedt om het geestelijk welzijn van de mens van deze tijd. Zulk een geestelijke 'don-quichotterie' is zelfs gevaarlijk. Zij vormt een bedreiging voor het groeiende oecumenische klimaat van boven confessies, kerken en wereldgodsdiensten verheven lotsverbondenheid. Is niet uiteindelijk het verkeerd gerichte antagonisme van protestantse 'traditionalisten' een verbreking van de algemene broederschap van de mensheid en daardoor een extra gevaar voor de toch al zo labiele wereldvrede? Moeten niet protestanten samen met hun rooms-katholieke broeders de hand aan de ploeg slaan en zich inzetten voor de verwezenlijking van het heil hier en nu? Is het niet de hoogste tijd om op te houden met het verspillen van christelijke energie in een achterhaalde strijd tussen Reformatie en Rome?

Fossiele antwoorden?

Het rhetorische van deze vragen, verbergt niet de vergaande oecumenische strekking. Schrift en belijdenis mogen niet in de weg staan, als de mensheid zich heenworstelt naar hogere vormen van vrede en eenheid. Velen zien Rome als een instituut, dat het positieve in de wereldsamenleving bevordert. Zij is een reservoir van het goede en het christelijke. Oppositie tegen haar tast de toch al tanende kracht van het christendom nog verder aan. In samenwerking en verbondenheid met haar heeft de christelijke religie wellicht nog een overlevingskans. Slechts een oecumenisch verbonden eenheidskerk heeft nog werkelijk iets te zeggen aan de geseculariseerde wereld van vandaag. Deze visie brengt ons tot de vraag naar de waarde en het waarheidsgehalte van de reformatorische belijdenis tegenover het Rome van heden. Kunnen wij, in de situatie van vandaag, de rooms-katholieken nog tegemoettreden met de protestantse belijdenisgeschriften van de 16e eeuw? Hebben zij nog een functie bij de evangelie-verbreiding onder mensen van de 20e eeuw? Of fungeren zij wellicht als starre en dode reliquiën, gehanteerd door onpersoonlijke kerkelijke organisaties, die op de vragen van de tijd slechts reageren met fossiele antwoorden? Wij leven in een tijd, die (opnieuw!) van God vervreemd is. In de cultuur en het levensgevoel is God de grote Afwezige. De inhoud van de Heilige Schrift is onbekend geworden. Rechtvaardiging en heiliging zijn begrippen, die bij de moderne mens alleen vraagtekens tevoorschijn roepen. Kan een reformatorisch-belijdende kerk zich in die situatie verstaanbaar maken? In dit verband treft een uitspraak van de oostenrijkse predikant Wal ter Saft:

'Wir haben uns in der Kirche davon gewohnt, Fragen zu beantworten die kein Mensch stellt, zuzurüsten für einen Kampf, den sie nicht kämpfen, zu trösten für ein Leid, das sie nicht leiden'.
Deze opmerking stelt iets algemeens over de kerk en de geseculariseerde massa buiten de kerk. Toegespitst kan, met dezelfde woorden de positie van de Reformatie ten opzichte van Rome ter sprake worden gebracht. Is het werkelijk zo dat de kerken van de Reformatie vragen stellen, die bij Rome niet (kunnen) overkomen? Heeft de reformatorische belijdenis geen betrekking meer op de realiteit? Velen zijn van mening dat hiermee inderdaad de oecumenische impasse tussen Rome en Reformatie is getekend. Dat stelt ons voor de vraag naar de oorzaak van die impasse. Hoe komt het dat de reformatorische belijdenis bij Rome, in het algemeen, geen doel treft?

Twee mogelijkheden

In pogingen tot een antwoord op deze vraag, gaat het om twee mogelijkheden. De r.k. visie stemt uiteindelijk toch in wezen overeen met de reformatorische, of: van wezenlijke overeenstemming was en is geen sprake.
Allereerst moeten wij de mogelijkheid onderzoeken of Rome de centrale vragen van de Reformatie niet inmiddels in dezelfde geest heeft beantwoord als de Reformatie bedoelde. Sterker nog, het zou kunnen zijn dat de tegenstelling vanaf het eerste begin op een tragisch misverstand heeft berust. Deze opvatting wordt steeds meer gehuldigd, niet alleen aan modern-protestantse - maar ook aan roomse zijde.
In deze beschouwing hopen wij in te gaan op de leer van de befaamde r.k. theoloog Hans Küng. Hij behoort tot hen, die geen wezenlijke controverse zien tussen de protestantse en de rooms-katholieke rechtvaardigingsleer. Een gedurfde mening, die uitstekend past in het zojuist gesignaleerde oecumenisch klimaat. Als het inderdaad waar is dat Luthers artikel 'waarmee de kerk staat of valt', ook door Rome wordt beleden, dan moeten wij erkennen dat protestantse oppositie op dit belangrijke punt, bij Rome terecht bevreemding moet wekken. Als Küng gelijk heeft, is de scheidslijn tussen Rome en Reformatie in feite weggevallen. In dat geval heeft er wellicht nooit een echte scheidslijn bestaan.

Anderzijds moeten wij echter vooralsnog de mogelijkheid openlaten dat Rome vanaf het Concilie van Trente in de 16e eeuw tot heden, een geheel andere weg bewandelt dan de Reformatie. Gingen niet juist ten aanzien van de vraag naar de rechtvaardiging de wegen uiteen? Luthers hartekreet 'Hoe krijg ik een genadig God?', vond bij het Rome van zijn dagen geen positieve weerklank. Luther ontdekte het antwoord op zijn levensprobleem alleen in Christus. Heeft ook Trente toegestemd dat de rechtvaardiging van de zondaar alleen gegrond kan zijn in het verlossingswerk van de Heiland? Liet Trente en laat het huidige Rome opening voor deze belijdenis? Of stelt Rome feitelijk andere vragen, dan die door de Reformatie zijn doorleefd en geformuleerd? Is het mogelijk dat de vragen van de Reformatie bij Rome in het geheel niet leven?

Vragen én antwoorden

Bij het openhouden van deze tweede - negatieve ~ mogelijkheid, kan men tegenwerpen: Het is zinloos om de 16e eeuwse rechtvaardigingsvraag opnieuw ten tonele te voeren. De mens van deze tijd - ook de protestantse mens - herkent die problematiek niet meer. De rechtvaardiging van de individuele zondaar is voor hem niet langer een echte levensvraag. In dit verband is een uiterst belangrijke kwestie aan de orde. Is het goed als de kerk vragen stelt, die in de wereld rondom haar, niet (meer) leven? We mogen ons van deze zaak niet afmaken, met een automatisch beroep op confessie en traditie. De tegenstelling tussen kerk en wereld ligt dieper en vaak anders, dan die tussen traditie en verwereldlijking. Verstaan belijdenisgetrouwe christenen werkelijk hun opdracht jegens hun geseculariseerde naaste? Wij moeten erkennen dat christenen de problemen van de wereld vaak maar moeilijk verstaan.
Daardoor kan het voorkomen dat zij ook geen oog hebben voor de nood en de vragen van de wereld. Dit is een ernstige fout. De vraag is dan gewettigd of zij zelf wel de boodschap van de Schrift in het geloof verstaan. Als christenen niet meer geloven en leven naar de Schrift, dan raakt bij hen de nood van de wereld uit het zicht. Als zij het contact met God verloren hebben, zijn zij stom geworden voor de levensvragen om hen heen. Dit heeft dan ook weerslag op de kerk. Naar vorm en inhoud kan zij lijden aan verstarring. Formuleringen over genade, rechtvaardiging en heiliging, dreigen dan duffe onbegrepen regels uit een dogmatiekboek te worden. Het grootste falen van de kerk is daar, waar zij niet in staat blijkt te zijn om de levende Heiland voor te stellen aan een verloren wereld.

Is dit falen kenmerkend voor de kerk van onze tijd? Gelukkig niet! Er zijn christenen die bewogen zijn met de nood van de wereld, omdat zij weten dat Christus bewogen was met hun eigen nood en schuld. Er is een kerk, die in getrouwheid aan de Schrift de Verlosser verkondigt aan ieder die door Gods genade onder haar bereik komt. In feite is dit de echte, de enige kerk, de Kerk van Jezus Christus. Mag die kerk vragen stellen?
Mag die kerk ook vragen stellen, die in de wereld anders worden beantwoord, of in het geheel niet worden gesteld? Ongetwijfeld! Het behoort tot het wezen van de kerk om met vragen bezig te zijn, waarover de wereld zich niet bekommert. Het is de roeping van de kerk om de wereld te confronteren met vragen én antwoorden, die de wereld naar eigen inzicht al beantwoord acht, of niet relevant vindt. En juist dit zijn de vragen en antwoorden, die voor de wereld relevant zijn.

Wij trekken de lijn weer door naar de verhouding tussen Rome en de Reformatie. Is het nog zinvol dat de Reformatie aan Rome vragen stelt, bijvoorbeeld over de leer van de rechtvaardiging? Of is de protestantse rechtvaardigingsleer gericht tegen een roomse burcht. die reeds lang ontmanteld is? Komen protestantse vragen terecht in een luchtledige ruimte? Heeft Rome geen belangstelling meer voor de rechtvaardiging van de zondaar, omdat deze kwestie naar de vuilnishoop van de geschiedenis werd verwezen? Zo niet, is dan Rome tot het inzicht gekomen dat haar traditionele stellingen niet meer te verdedigen waren en dat de rechtvaardigingsvisie van de Reformatie de voorkeur verdient?
Als dit het geval is, dan rijzen hier voor ons de veroordelende uitspraken van het Concilie van Trente. Waren zij een vergissing? Zijn ze door de Reformatie misverstaan? Zijn ze representatief? Hoe staat het, vandaag, met de geldigheid van het r.k. dogma? Of moeten wij, na beantwoording van al deze vragen, uiteindelijk concluderen dat Rome vasthoudt aan het belang van haar 16e eeuwse rechtvaardigingsopvatting en dat de reformatorische visie daarvan nog steeds ingrijpend afwijkt?

Indien de situatie inderdaad zo ligt, dan kan het nuttig zijn om het I6e eeuwse antwoord van de Reformatie aan Rome, opnieuw te toetsen en te verklaren. Allerminst om de historische belijdenis van de kerk te relativeren. Wij zijn ervan overtuigd dat in de reformatiestrijd schriftuurlijke lijnen zichtbaar zijn gemaakt, die lopen voorbij het einde van de tijd. Het schriftuurlijke gehalte van die belijdenis, garandeert haar continuïteit. In een schriftgetrouwe belijdenis treffen wij op zijn minst het begin aan van de antwoorden op alle levensvragen, zelfs die van het 'chips-tijdperk'; ook de antwoorden die de mens, naar het Woord van de Schepper, dient schuldig te blijven. Niettemin toetsing en verklaring! Want de kerk draagt de belijdenis van het levende Woord Gods verder in de tijd, om haar te laten doordringen tot mensen in nieuwe levensomstandigheden, en met nieuwe vragen. Het levende belijden van de kerk laat zien dat die omstandigheden en vragen in wezen niet nieuw zijn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen