KLEINE KRONIEK

Anti-semitisme en anti-judaïsme

In 'Koers' van 30 augustus j.1. stond een gesprek te lezen dat Andries Knevel had met drs. M. van Campen, Hervormd predikant te Vlaardingen. Dat gesprek is vooral ingegeven door de acties van de STIBA (= Stichting Bestrijding Anti-semitisme) die de laatste maanden nogal van zich heeft laten horen. Onlangs werden ds. B. Wentsel, gereformeerd predikant in Den Haag en het evangelistenechtpaar Goeree aangeklaagd. Zij hadden elk, zij het op een andere manier, een verband gelegd tussen het lijden van de Joden in de WO II èn hun afwijzing van Christus als de Messias. Ook boekhandel Van Horssen uit Barneveld kreeg met de STIBA te maken. Van Horssen verkocht het boek „Isaak Levinsohn". Daarin zouden, volgens het Stiba, anti-scmitische passages in voorkomen. De zaak van Van Horssen komt binnenkort voor de rechter. Ook tegen het echtpaar Goeree is een gerechtelijk vooronderzoek ingesteld. U hebt in de pers kunnen lezen dat de officier van justitie twee deskundigen heeft aangewezen om hem van advies te dienen in deze zaak.

De keus is verre van objectief te noemen: rabbijn Abraham Soetendorp en dr. Hans Jansen.

In het gesprek met ds. Van Campen wordt op deze zaak nader ingegaan. Ds. Van Campen stelt dat er onderscheid dient gemaakt te worden tussen anii'-juda.ïsme en anti-semitisme. „Antisemitisme is verzet en haat tegen het jodendom als volk, terwijl het anti-judaïsme verzet is tegen her jodendom als religieus verschijnsel, als een wetsreligie, als een poging om zichzelf te rechtvaardigen voor het aangezicht van God", aldus ds. Van Campen. Hij stelt dat de these van dr. Hans Jansen, die beweert in zijn laatste boek, dat het NT zelf anti-semitisch is, onjuist is. Wel kun je stellen dat sommige teksten in het NT op een bepaalde manier zijn uitgelegd en daardoor misschien geleid hebben tot vormen van anti-semitisme. Maar dat is het NT zelf niet te verwijten. We citeren nu de rest van het gesprek van 'Koers' met drs. Van Campen:

Er is dus een begripsverwarring aan de gang. Wanneer je vroeger zei, dat het joodse geloof afgedaan had, zou dat anti-judaïsme genoemd zijn, nu heet het antisemitisme.

„Precies. De grote vraag in de discussie vandaag, rond de processen die gaande zijn is: wat is antisemitisme.? Kun je bijvoorbeeld iemand die in de Tweede Wereldoorlog met gevaar voor eigen leven joden verborgen heeft, maar ondertussen toch geloofde, dat er maar één Naam onder de hemel gegeven is waardoor we zalig kunnen worden, van anti-semitisme beschuldigen.? Hans Jansen is geneigd om dat te doen.

Iedereen die de éne Weg belijdt en dus alle andere wegen afwijst, inclusief de joodse, wordt zo tot een anti-semiet gemaakt."

Is dat niet een ontstellende ontwikkeling? Want dat zou betekenen dat alle aanspraken van het christelijk geloof discriminerend zouden zijn. „Inderdaad, als het deze kant op gaat wordt het een benauwende en griezelige sfeer. Je moet dus goed onderscheid blijven maken tussen haat tegen joden als volk èn een afwijzen van een eigen heilsweg van het jodendom door het houden van de geboden."

Het echtpaar Goeree

Nu naar de corwrete processen toe. Het echtpaar Goeree stelde onder meer in hun evangelisatieblad dat de joden een vreselyk oordeel over zich hebben uitgeroepen door aan te dringen op { de kruisiging van Jezus. De tekst „Zyn bloed kome oi'er ons en over onze kinderen" werd door hen gebruikt. En ii> at dat oordeel betreft wezen ze uitdrukkelijk op de Holocaust. Is dat anti-judaïsme of anli-semitisme?

„Ik vind dat jc op deze wijze niet over het lijden van het joodse volk in de geschiedenis mag spreken. In het algemeen gesproken ben ik huiverig voor een al te direkt verband tussen zonde en straf. Wanneer wij mensen werkelijk zouden ontvangen wat wij van Godswege verdiend hebben, wie van ons zou dan kunnen bestaan.? Ik vind het

niet nodig om de ernst van de tekst die u noemde te ontkrachten. Er zijn mensen die hebben gezegd dat het maar een handje vol joden is geweest dat daar gestaan heeft en dat je het hele volk daar niet op kunt aanzien. Maar het evangelie laat zien, dat een deel van het volk voor het geheel staat. We moeten de ernst van het joodse „nee" tegen Christus voluit laten staan.

Maar daarmee is niet alles gezegd. Deze tekst uit het Mattheiisevangelie houdt geen gebed om zelfvervloeking in, maar een voor verantwoording nemen van de dood van Jezus. En boven deze stem van het joodse volk uit, hoor ik de stem van Christus aan het kruis: „Vader, vergeef het hun, want zij weten niet wat zij doen".

Maar er is nog iets. Wanneer je zo direkt spreekt over het lijden van het joodse volk als straf voor wat ze Jezus aangedaan hebben, zullen we als christenen heel goed moeten bedenken wie het waren die hen dat lijden hebben aangedaan. Het waren met name ook christenen die hebben bijgedragen aan die lange lijdensweg van het joodse volk. We moeten ons dan wel afvragen waar God ons het bevel heeft gegeven om de straf over het joodse volk te voltrekken? "

Als ik zeg: Er is maar één weg tot het heil, voor jood en heiden, en dat is Jezus Christus, kan dan sinds de ontwikkelingen van de laatste tijd de beschuldiging antisemitisme op mij vallen? „Het Nieuwe Testament laat er geen twijfel over bestaan, dat er maar één heilsweg is. Dat beschouw ik, ook in het gesprek met het joodse volk, als onopgeefbaar. Tegelijk moet ik beseffen, dat ik als christen een geschiedenis achter mij heb en dat grote massieve woorden uit mijn mond herinneringen oproepen aan gruweldaden in de geschiedenis. Dat moet mijn positie tegenover het joodse volk heel bescheiden maken. En daarom moeten we als christenen heel behoedzaam zijn in de wijze waarop we ons tegenover het joodse volk uitdrukken. Ook op ons aangezicht is lange tijd een deksel geweest, omdat we niet gezien hebben dat er in het heilshandelen Gods nog een plaats is voor het joodse volk. Het betekent dat we ootmoedig moeten zijn en niet met de beschuldigende vinger naar het joodse volk moeten wijzen."

Op mijn vraag terugkomend. Een opmerking over het joodse geloof, waarin gezegd wordt dat dat geloof niet zaligt, zou nu in Nederland als antisemitisch beschouwd kunnen worden.

„Die dingen gebeuren nu, vanwege het feit dat anti-semitisme en anti-judaïsme door elkaar gehaald worden. Maar ik zou voorzichtig zijn met dit soort uitspraken."

Dr. B. Wentsel

Dr. Wentsel, gereformeerd predikant uit Den Haag, heeft de holocaust niet zozeer gekoppeld aan de schuld van de joden bij de kruisiging, maar aan het motto van zegen en vloek uit de Bijbel. Wie God vreest kan Zijn zegen venvachten, wie God veracht, Zijn straf. Een straf was o.m. de holocaust. Dat is een andere motivatie dan bij het echtpaar Goeree.

„Op deze wijze kun je denk ik niet direkte verbanden leggen. We leven na Golgotha. En wanneer Paulus spreekt over de vraag of God Zijn volk verstoten heeft, zegt hij heel positief: „nee", want de trouw van God is doorgegaan, ondanks het „nee" van het joodse volk tegen de Messias. Ook hier zeg ik dat we bijzonder voorzichtig moeten zijn met het duiden van de joodse geschiedenis als strafgericht van God, en dat we onze eigen schuld in het lijden van de joden zullen moeten erkennen."

Dus u kunt het lijden van de joden, door de geschiedenis heen, niet verklaren?

„Wie durft het aan om zo iets afgrijselijks als Treblinka en Bergen-Belsen met het verstand te verklaren? "

Is het ook niet met de Bijbel in de hand te verklaren?

„Ik voel me niet gerechtigd om dit huiveringwekkende en afgrondelijke gebeuren van holocaust van een verklaring te voorzien. Wie zijn eigen hart voor God kent, zal wel driedubbel op-

passen om de vinger uit te steken naar het joodse volk."

Maar zijn de uitspraken van het echtpaar Goeree en dr. Wentsel, uitspraken die voor de rechter moeten komen?

„Nee, dat gaat mij veel te ver. Dr. Wentsel heeft gezegd dat hij de dingen anders gezegd en bedoeld heeft. Ik geloof wel dat christenen elkaar moeten aanspreken op uitspraken waarvan zij geloven dat ze in het licht van de Bijbel toch niet houdbaar zijn.

Tegen het echtpaar Goeree zou ik willen zeggen: lees nog eens opnieuw de Schriften en lees nog eens een grondige beschrijving van de geschiedenis van het joodse volk. Wanneer je iets geproefd hebt van de verschrikkelijke dingen die gebeurd zijn, zul je niet zo snel meer het verband leggen tussen zonde en straf."

Maar niet voor de rechter?

„Nee, er is hier geen sprake van anti-semitisme, maar van een vorm van anti-judaasme. Toch heeft de wijze van formuleren van het echtpaar Goeree in de geschiedenis wel geleid tot anti-semitisme. Dus je mag de dingen zo niet meer zeggen."

Isaak Levinsohn

Volgende week begint het proces tegen boekhandel Van Horssen, vanwege het boek van Isaak Levinsohn. Opnieuw de vraag: gaat het hierbij om anti-semitisme?

„Ik heb het boek gelezen. Het beschrijft het verhaal van een joodse jongen uit Rusland die bekeerd wordt en naar Engeland gaat. Er ontstaat dan een briefwisseling met zijn vader, waaruit blijkt dat hij zich diep verbonden weet met het joodse volk. Niettemin Iaat hij zijn verdriet blijken vanwege het feit dat de joden nog altijd niet de Messias kunnen aanvaarden. Er volgen dan uitdrukkingen die voor de STIBA aanleiding zijn geweest om te poneren dat dit boek aanzet totdiscriminatie. Ik vind dat sterk overdreven. Verder worden er door de vader van Isaak dingen over het christendom gezegd die veel scherper zijn. Tenslotte gaat het in dit boek ook weer over het afwijzen van het Jodendom als een legitieme heilsweg tot God.

De moeilijkheid is, dat de officier van justitie geadviseerd wordt door dr. Hans Jansen, en dat in zijn systeem deze uitspraken wel anti'-semitisch zijn."

Dus zijn wij christenen allemaal anti-semiet? „Wanneer je vasthoudt aan het getuigenis van het Nieuwe Testament, aan de onopgeefbaarheid van het geloof in Jezus Christus, dan moet je in het systeem van Jansen inderdaad een anti-semiet zijn." Is dr. Jansen in dit denken een eenling?

„Helaas niet. De gedachte van de twee wegen is een steeds wijder verbreide gedachte. Ik denk dan met name aan een organisatie als het OJEC (Overlegorgaan tussen joden en christenen) waarbinnen deze gedachte tamelijk dominerend is.

Ik geloof dat we als christenen, die willen vasthouden aan het getuigenis van de Heilige Schrift, eerlijk moeten zijn tegen ons zelf èn tegenover het joodse volk."

Dr. Jansen heeft twee boeken gepubliceerd over de wortels en de geschiedenis van het anti-semitisme. Hebben die boeken invloed op datgene wat er op dit moment in Nederland aan de hand is over anti-semitisme?

„Ongetwijfeld. In zijn beide boeken werkt Jansen de stelling uit dat anti-semitisme vooral is voortgekomen uit het feit dat christenen de joodse religie niet als legitieme religie hebben kunnen erkennen, en die boeken zijn in grote oplagen verkocht. Het is dan ook niet toevallig dat de officier van justitie met name de hulp van dr. Jansen heeft ingeroepen om te adviseren, in het gerechtelijk vooronderzoek in de zaak „Van Horssen" en van het echtpaar Goeree".

Tot zover 'Koers'. Intussen wachten we met belangstelling af wat de uitspraak van de rechter zal opleveren.

J. M.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen