De herroeping van het edict van Nantes Refugiés

Er zijn in Nederland nogal wat mensen met een franse of frans klinkende familienaam. In negen van de tien gevallen zijn het afstammelingen van de zogenaamde refugiés, de Hugenoten die in 1685 en daarna terwille van hun geloof uit Frankrijk naar ons land zijn uitgeweken. In dat jaar herriep de zonnekoning, Lodewijk XIV, het Edict van Nantes, en daarmee maakte hij niet alleen de vrije uitoefening van de godsdienst, maar zelfs het leven voor de protestanten in Frankrijk, onmogelijk.

Het is opvallend, zoveel aandacht er in binnen-en buitenland wordt besteed aan de herroeping van het Edict van Nantes, nu precies 300 jaar geleden. Er verschijnen boeken over dit onderwerp, er worden tentoonstellingen aan gewijd en congressen over gehouden. Een bewijs voor het feit dat deze schanddaad van Lodewijk XIV een diepingrijpende gebeurtenis is geweest in de geschiedenis van het Europese protestantisme.

De Hugenoten

De Franse Reformatie stond van het begin af onder invloed van Calvijn. Hoewel zwaar vervolgd was het in 1559 al mogelijk een Nationale Synode te houden in Parijs. Daar werd een geloofsbelijdenis aangenomen, de Confessio Gallicana, die hoofdzakelijk van Calvijn afstamt, en een kerkorde, geheel naar het model van Génève. Onder de druk groeide de franse kerk, en zelfs traden adellijke families toe tot de „Hugenoten", van wie Caspar de Coligny de bekende aanvoerder werd. Nadat de protestanten in 1570 een betrekkelijke vrijheid hadden gekregen en in 1571 zelfs invloed aan het hof, keerden de kansen in 1572, toen de koningin-moeder, Catharina de Medicis, een verschrikkelijk bloedbad liet aanrichten. Tijdens deze zogenaamde Bartholomeusnacht van 24 augustus werden duizenden Hugenoten, onder wie ook de Coligny, afgeslacht. Dit is één van de meest zwarte bladzijden uit de geschiedenis van de Reformatie. In Madrid werd uitbundig feest gevierd en toen de paus het hoorde liet hij een „Te Deum" aanheffen.

Het Edict van Nantes

Opnieuw scheen de vrijheid voor de protestanten te dagen toen Hendrik van Navarre, leider van de Hugenoten, in 1589 koning van Frankrijk werd. Helaas ging hij om politieke redenen in 1593 over naar de Roomse Kerk („Parijs is wel 'n mis waard"). Toch slaagde hij erin een einde te maken aan de godsdienstoorlogen, en in 1598 vaardigde hij het Edict van Nantes uit, „het eeuwige en onherroepelijke Edict", waarbij aan de Hugenoten beperkte godsdienstvrijheid werd verleend. Weliswaar bleef het Rooms-Katholicisme staatsgodsdienst en moesten de Gereformeerden de kerkelijke feestdagen in acht nemen en de kerkelijke tienden meebetalen. Maar daartegenover kregen ze vrijheid van eredienst op plaatsen waar ze reeds kerken hadden, en ook vrijheid van kerkelijke en politieke organisatie. Zelfs werd aan hun scholen staatssubsidie toegezegd. In een aantal vrijplaatsen (La Rochelle en Montauban) mochten ze garnizoenen leggen als garantie voor de naleving van het Edict. Van die tijd af hadden de protestanten in Frankrijk de mogelijkheid zich te handhaven als minderheid in een roomse omgeving.

Nieuwe verdrukking

Helaas heeft deze betrekkelijke vrijheid voor de franse Hugenoten niet lang geduurd, al was de situatie gedurende de eerste helft van de 17de eeuw nog wel leefbaar voor hen. Toen echter Lodewijk XIV in 1660 aan het bewind gekomen was zag het er donker voor hen uit. De zonnekoning was een absolutistische vorst, die streefde naar de alleenheerschappij, van de roomse kerk. In dat streven werd hij uiteraard gesteund door de geestelijkheid, met name de Jezuïeten, die het erop aanlegden langzamerhand het protestantisme uit Frankrijk te verdringen. Eerst probeerde men door gesprekken de Hugenoten te „bekeren", toen dat niet lukte nam men z'n toevlucht tot andere middelen, die het leven van de protestanten onmogelijk moesten maken.

Eén van die middelen was de zogenaam-

de „dragonnades", later ook in ons land toegepast op de Afgescheidenen. Zij dic hun geloof niet wilden afzweren kregen dragonders ingekwartierd. Deze ruwe soldaten en officieren hielden op zo'n verschrikkelijke manier huis dat zwakke broeders en zusters soms door dc knieën gingen en terugkeerden in de schoot van de moederkerk...

De grote vlucht

Toen alle maatregelen blijkbaar toch niet afdoende waren ging de koning er in 1685 toe over het „onherroepelijk" Edict van Nantes op te heffen. Daardoor werden de Hugenoten in feite vogelvrij verklaard. Predikanten die weigerden hun geloof te verloochenen moesten binnen twee weken Frankrijk verlaten. Protestantse scholen, voor zover dic nog bestonden werden gesloten, kerken met de grond gelijkgemaakt. Gewone burgers echter mochten Frankrijk niet meer uit, wie het toch probeerde en ontdekt werd moest naar de galeien.

Ondanks dat verbod en de scherpe controle op de naleving ervan heeft een ongelooflijk groot aantal Hugenoten kans gezien Frankrijk te verlaten. Hoeveel , , refugiés" er zijn geweest valt niet meer met zekerheid te zeggen, de cijfers variëren van tweehonderdduizend tot een half miljoen. In elk geval zijn een kleine honderdduizend van hen in Nederland terechtgekomen. Dat betekende een grote aanwinst voor de al bestaande Waalse kerk in ons land.

De Hugenoten die geen kans zagen te vluchten en ook hun geloof niet wilden afzweren hebben ontzaglijk zwaar moeten lijden. Ze maakten kennis met gevangenis, gesel, galg en rad, of eindigden tenslotte hun leven op de brandstapel of op de galeien.

Nederland toevluchtsoord

We hoeven als Nederlanders onszelf geen schouderklopje te geven voor onze gastvrijheid. Al is het een feit dat de Republiek in de 17de en 18de eeuw een waar toevluchtsoord is geweest voor verdrukten en vervolgden terwille van het geloof. En die gastvrijheid beperkte zich niet tot „de huisgenoten des geloofs", maar ook sterk afwijkende sekten en de aanhangers daavan, die in het buitenland niet weerden getolereerd, konden hier — en met name in Amsterdam — terecht.

Wat de refugiés uit Frankrijk betreft, bij hun opname onder de Nederlandse bevolking was ook enig eigenbelang in het spel. Al zal het niet helemaal waar zijn dat de gevluchte Fransen zo'n beetje de „upperten" vormden, ze behoorden zeker ook niet lot de onderste laag van de bevolking. Van hen mocht v/orden verwacht dat ze in Holland zouden meewerken aan de bloei van de landbouw en nijverheid.

Een eeuw daarvoor, toen Antwerpen weer in Spaanse handen was gevallen, waren vele zuid-nederlandse protestanten gedwongen uit te wijken naar het noorden, voornamelijk naar Amsterdam. Daardoor werd de positie van de Calvinisten in Holland versterkt. maar ontving ook de handel nieuwe impulsen, want veie van de vluchtelingen uit Vlaanderen waren kooplieden. Er wordt dan ook weleens beweerd dat de Vlamingen Amsterdam hebben rijk gemaakt.

Na 1685 kwam er opnieuv*? versterking uit het zuiden, ditmaal uit Frankrijk. Versterking van het gereformeerde element in ons volk, want mensen dic terv^ille van hun geloof alles achterlaten zijn over het algemeen geen naam-christenen! Of de maatschappelijke invloed van de refugiés zo groot geweest is wordt tegenwoordig wat betwijfeld. Voorheen was men van mening dat vrijwel alle vluchtelingen tot de betergesitueerden behoorden, maar op grond van nieuwere onderzoeken neemt men aan dat er onder hen ook heel wat paupers waren. Ook hier zal de waarheid wel ergens in het midden hggen!

In ieder geval heeft het besluit van de zonnekoning om het Edict van Nantes te herroepen grote gevolgen gehad, voor Frank-rijk en voor héél Europa.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen