Bij de 400ste sterfdaq van Willem van Oranje

Het ontbreekt dezer dagen niet aan publiciteit rondom de , , Vader des vaderlands", in allerlei bladen en tijdschriften worden artikelen aan hem gewijd. Op vele plaatsen in ons land worden herdenkingssamenkomsten gehouden. De beoordeling en de waardering lopen uiteen, zoals de Prins trouwens tijdens zijn leven al een omstreden figuur is geweest. Voor de roomsen was hij nu eenmaal een ketter en een rebel, terwijl hij voor de meest fanatieke calvinisten (Petrus Datheen!) te tolerant was. Maar vriend en vijand zijn het er wel over eens dat hij van grote betekenis is geweest voor de grondlegging van onze natie.

Ruim een jaar geleden — op 24 april — herdachten we dat het 450 jaar geleden was dat Willem van Oranje werd geboren, rer gelegenheid daarvan schreef ik toen een artikel „mijn Schild ende betrouwen", waarin werd gepoogd zijn leven en werk kort te schetsen. Ik wil dat nu niet herhalen, maar de aandacht vragen voor zijn laatste levensjaren en zijn gewelddadige dood.

De ban

Gedurende de opstand van de Nederlanden tegen Spanje was het hoe langer hoe duidelijker geworden dat Prins Willem zou ralhouden. In Madrid had men er eerst een beetje om gelachen. Hoe zou zo'n kale en berooide prins het kunnen opnemen tegen de machtigste monarch van Europa? Maar Silips II kreeg het al spoedig door dat Oranjes politiek er één was van een lange adem.

En zijn adviseur, de kardinaal Granvelle, gaf hem de raad korte metten te maken met de prins. Hem zonder veel scrupules uit de weg te ruimen. Dat was de enige manier om de Nederlanden er weer ónder te krijgen.

Filips aarzelde, zijn geweten waarschuwde hem dat het zó niet kon. Maar hij liet zich uiteindelijk overtuigen en deed Prins Willem in de ban. Dat wil zeggen: de prins werd vogelvrij verklaard en op zijn hoofd werd een prijs gesteld. Oranje werd in deze ban getroffen door alle scheldwoorden die maar te bedenken waren. Hij was een vervloekte huichelaar en een pest voor de christenheid.

, , Het hooft, de autheur ende promoteur" van de opstand. Wie deze verrader van zijn heer van het leven zou beroven zou worden beloond met een groot fortuin en met verheffing in de adelstand. En bovendien beloofde de koning aan de dader ook gratie raor eventuele misdaden. Want hij besefte natuurlijk heel goed dat voor zo'n daad alleen notoire misdadigers zich beschikbaar zouden stellen...

Eind 1980 werd de ban verspreid. Maar het was vanzelfsprekend gemakkelijker de prins op papier aan te vallen dan hem werkelijk in handen te krijgen en te vermoorden. Bovendien vreesden andere Spanjaarden — onder wie Parma - -dat de reputatie van Spanje niet zou stijgen wanneer Willem van Oranje op een dergelijke wijze werd geliquideerd. Lang niet iedereen was dus gelukkig met de banvloek tegen Oranje.

De apologie

Het antwoord van de prins was een „apologie", een verdediging. De auteur ervan was de hofprediker De Villiers, die het stuk samenstelde op aanwijzing van Oranje. De koning wordt een bedrieger en een hypocriet genoemd en beschuldigd van bloedschennis en van moord op zijn eigen zoon. Niet hij, de prins, is tekort geschoten in zijn phcht, maar de koning zelf. Vandaar dat de onderdanen het recht in eigen hand hebben genomen en hun vorst hebben afgezworen.

Aan het slot richt de Apologie zich tot de Staten: „Laat ons eendrachtig en één van zin samengaan en laat ons samen de verdediging van dit goede volk aangrijpen. En als ge ook in het vervolg mij uw gunst wilt toedragen, zoals tot nu toe, dan zal ik, wat er ook besloten mag worden door u, voor het behoud van uzelf, uw vrouwen en uw kinderen zorg dragen. Je maintiendrai".

De prins zelf heeft het stuk voorgelezen in de Statenvergadering te Antwerpen. In februari 1581 werd het in Delft gedrukt en in vier talen in Europa verspreid.

Een mislukte aanslag

Er was een koopman in Antwerpen die failliet dreigde te gaan. Alleen de 25000 kronen die Filips had uitgeloofd zouden hem nog kunnen redden. Hij overtuigde zijn klerk ervan dat Oranje moest worden vermoord, en deze stemde toe. Bij de moordaanslag — hij had zijn pistool veel te zwaar geladen! — werd zijn eigen hand verbrijzeld. De prins, in zijn wang getroffen, riep: „ik vergeef hem". De dader werd ter plaatse doodgeslagen, maar de prins herstelde...

Nog vijf keer werd een vergeefse aanslag op de prins gepleegd. De zevende keer zou het pas gelukken.

10 juli 1584

Balthasar Gérards had al jaren met het plan rondgelopen de prins te doden. Met fantastische verhalen dat zijn vader in Frankrijk om het geloof was verbrand en dat hij de prins wilde dienen wist hij door te dringen tot in de onmiddellijke omgeving van Oranje. De prins gaf hem zelfs geld voor een paar nieuwe schoenen, maar hij kocht er een pistool en kogels voor.

Op die 10de juli, toen de prins de burgemeester van Leeuwarden in audientie ontving, was Gérards er weer, nu om een paspoort te vragen voor zijn reis. Na het middagmaal stond hij bij de trap en loste het dodelijke schot. Na enige onverstaanbare woorden moet de prins geroepen hebben: „mijn God, heb medelijden met mij en met dit arme volk". Niet lang daarna overleed hij.

Het Nederlandse volk was verpletterd door deze slag. De prins werd op 3 augustus bijgezet in het koor van de Nieuwe Kerk in Delft. De tekst voor de lijkrede was: , .Zalig zijn de doden die in de Heere sterven, van nu aan. Ja, zegt de Geest, opdat zij rusten mogen van hun arbeid en hun werken volgen met hen".

De moordenaar werd gegrepen toen hij over de tuinmuur wilde klimmen. Onder grote belangstelling van heel Delft en omstreken is hij terechtgesteld. De beloofde prijs is naar zijn familie in Frankrijk gegaan. Pogingen van roomse zijde om hem heilig te

verklaren zijn mislukt...

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen