KLEINE KRONIEK

50 jaar geleden: Verklaring van Barmen

Dc naam Barmen zal veel lezers misschien niet zoveel zeggen. Daarom heeft het z'n nut er via een artikel van prof. Runia in het „Centraal Weekblad" aandacht voor te vragen. Allereerst om het inzicht en de moed te prijzen van hen die in een afschuwelijke periode van de mensheid gesproken hebben zoals ze gesproken hebben. Maar ook omdat er vandaag opnieuw tendenzen zijn die de actualiteit van deze Verklaring onderstrepen. Dat is terecht de laatste opmerking van prof. Runia in zijn hier geciteerde artikel. Ik citeer hier verder prof. Runia's artikel dat als titel draagt: Historie geen. openbaring, de actualiteit van de Verklaring van Barmen. Verder commentaar overbodig, dunkt me.

„Teen begin 1933 Adolf Hitier de macht overnam in Duitsland, begon er voor de kerk in Duitsland niet alleen een moeilijke maar ook een uiterst gevaarlijke tijd. Een groot aantal Duitse christenen stelde zich achter het nationaal-socialisme. Velen zagen in deze entwikkelihg een gave van Gods voorzienigheid, waarin niet alleen aan het Duitse volk maar ook aan de Duitse kerk nieuwe mogelijkheden geboden werden. Deze christenen (vooral protestanten) zijn bekend geworden als de 'Deutsche Christen'.

Deer een rijksbisschop, Ludwig Muller, over de hele Evangelische Kerk in Duitsland aan te stellen, maakte Hitler zelf gebruik van de houding van de kerkleiders. Van bovenaf, maar ook vanuit de universiteiten, werd een antisemitische theologie bedreven, die zich keerde tegen het joodse Oude Testament en in feite het jood-zijn van Jezus ontkende. Tegelijkertijd werden de beginselen van ras, bloed en bodem en van leiderschap in de kerk en in de verkondiging geïntroduceerd.

De evangelische Kerk in Duitsland liep groot gevaar in een nieuw heidendom ten onder te gaan. Gelukkig waren er enkele mensen die de hele situatie scherp doorzagen en zich openlijk tegen deze ontwikkeling verzetten. Tot deze mensen behoorde de kortgeleden overleden predikant Martin Niemöller, die al in 1933 een 'Noodbond van Predikanten' oprichtte.

Dit leidde tot het bijeenkomen van een 'vrije' gereformeerde synode in Barmen op 3 en 4 januari 1934. 320 predikanten en ouderlingen uit 167 gemeenten kwamen daar bijeen om zich te bezinnen op de situatie. Na een rede van Karl Barth werd hier een verklaring aangenomen (de 'eerste' Barmer verklaring), waarin duidelijk uitgesproken werd dat er voor de kerk maar één bron van openbaring is (namelijk de Schrift, en niet de geschiedenis) en waarin de totalitaire staat werd verworpen.

Deze eerste synode van Barmen was het begin van dc 'Bekennende Kirche" (de belijdende kerk). Van 29—31 mei 1934 (dus vijftig jaar geleden!) kwam opnieuw een synode in Barmen bijeen, deze keer voor dc hele kerk in Duitsland. Er waren nu ook vertegenwoordigers van Lutherse en Verenigde kerken (dat wil zeggen lutheranen en gereformeerden in één kerk verenigd) aanwezig. Een drietal mensen (twee lutheranen: Thomas Breit en Hans Asmussen, en één gereformeerde: Karl Barth) hadden de opdracht gekregen om alvast een verklaring voor te bereiden. In feite is de verklaring gemaakt door Barth. Hij heeft er later het volgende van gezegd: „De lutherse kerk heeft geslapen en de gereformeerde kerk heeft gewaakt." Wat was namelijk het geval? „Terwijl de beide lutheranen zich aan een echte, drie uren durende middagslaap overgaven, heb ik, voorzien van een kop sterke koffie en een of twee Braziliaanse sigaren, de tekst van de zes stellingen geredigeerd."

De inhoud

Het zou te veel ruimte in beslag nemen om de volledige tekst van alle zes stellingen hier af te drukken. We moeten ons beperken tot een greep uit de inhoud. De verklaring begint aldus:

„Wij belijden, in het aangezicht van dc dwalingen der Duitse christenen en van de huidige kerkelijke rijksregering, waardoor de kerken worden verwoest en waardoor ook de eenheid van de Duitse Evangelische Kerk verbroken wordt, de volgende evangelische waarheden:

1. 'Ik ben de weg en de waarheid en het leven; niemand komt tot de Vader dan door Mij' (Johannes 14 : 6).

'Voorwaar, voorwaar. Ik zeg u: ie niet ingaat door de deur in de stal der schapen, maar van elders inklimt, die een dief en moordenaar. Ik ben de deur; indien iemand door Mij ingaat, die zal behouden worden' (Johannes 10 : 1, 9). Jezus Christus, gelijk Hij ons in de Heilige Schrift wordt betuigt, is het ene Woord Gods, dat wij hebben te horen en in leven en sterven hebben te vertrouwen en te gehoorzamen.

Wij verwerpen de valse leer, als zou dc kerk als bron van haar verkondiging behalve en naast dit ene Woord Gods ook nog andere gebeurtenissen en

machten gedaanten en waarheden als Gods openbaring kunnen en moeten erkennen."

Korter en krachtiger en duidelijker kon het niet gezegd worden. Hoewel het een 'verklaring' werd genoemd (op aandringen van de lutheranen) is het in feite eeti belijdenis in optima forma. Eerst worden enkele kernteksten geciteerd. Dan volgt een positieve uitspraak. Daarna volgt een veroordelende uitspraak, die telkens begint met de woorden; „Wij verwerpen de valse leer..." In dit eerste artikel werd meteen een vlijmscherpe scheiding gemaakt tussen het bijbelse (cn reformatorische) belijden en dat van de Duitse christenen. Terwijl de laatsten in het recente ge^ beuren (dus: de geschiedenis zelf) een openbaring van God meende te horen, zegt Barmen onomwonden: Voor de kerk is er maar één bron van openbaring: het ene Woord Gods, dat w'e in Jezus Christus gehoord hebben en dat in de Schrift betuigd wordt. Er is geen plaats voor 'natuurlijke' theologie: alleen maar voor openbaringstheologie. In de volgende stellingen komt dan aan de orde: Jezus is Gods krachtige aanspraak op ons ganse leven (2); de kerk kan alleen uit Hem leven (3); de ambten in dc kerk hebben een dicnstkaraktcr (4); de staat heeft een beperkte taak (5); de kerk mag alleen in dienst van Christus' v/oord en werk staan en niet van eigenmachtig gekozen doeleinden of plannen (6).

Actualiteit

Dat deze verklaring in de situatie van 1934 een door cn door actueel woord was, zal ieder begrij"pen. Hier werd een onmiskenbaar duidelijk 'halt' toegeroepen aan het nieuwe heidendom dat dc Duitse Evangelische Kerk dreigde te verslinden. En dit halt bestond niet uit allerlei ingewikkelde theologische redeneringen, maar eigenlijk uit enkele duidelijke teksten uit de bijbel, die rechtstreeks op eigen situatie werden toegepast. Niemand kon de synode van Barmen ervan beschuldi'gen dat ze maar een 'mening' ten beste gaf. De synode sprak vanuit het hart van het evangelie zelf: vanuit het ene Woord dat ons gegeven is, namelijk Jezus Christus, onze Heer'.

De Verklaring van Barmen heeft in die tijd dan cok electrificerend gewerkt. Bij zeer velen gingen de ogen ineens open, en ze zagen op welk een gevaarlijke weg de Evangehsche Kerk in Duitsland door de visie cn houding van de 'Duitse christenen" stond. Men kan wel zeggen dat deze verklaring in feite de doodsteek gew^eest is voor het Duitse christendom (al bleef het nog geruime tijd grote invloed uitoefenen).

In de jaren na de tweede wereldoorlog is deze Verklaring door veel jonge kerken in de Derde Wereld overgenomen, omdat zij in deze woorden zich duidelijk bewust werden van de verleiding die henzelf ook voortdurend bedreigde, namelijk het aanvaarden van andere openbaringsbronnen naast de openbaring in Jezus Christus, zoals die in de Schrift betuigd is.

Is ze ook voor ons in het Westen nog steeds actueel.? Uiteraard mag men nooit uit het oog verliezen dat deze Verklaring in een bepaalde historische situatie is opgesteld en aangenomen. Het is een woord in een bepaalde tijd, tegenover een bepaalde verleiding voor de kerk geweest. Toch denk ik dat Vv'e moeten oppassen cn ons niet te gemakkelijk van dit woord afmaken. De verleiding om in bepaalde historische ontwikkelingen of situaties een stuk openbaring te zien, is geenszins iets dat tot het verleden behoort. Kortgeleden kwam ik de volgende uitspraak tegen: „God wordt tot op vandaag ontmoet in de omgang met andere mensen, met vooral arme mensen, en in de bewegingen tot bevrijding van verdrukte mensen." Hoewel ik de motivering achter zo'n uitspraak begrijp en ook deel, vraag ik mc toch af of we hier in feite weer niet terechtkomen op de weg die door Barmen is afgewezen. Natuurlijk is het een heel andere vorm/geving. Het gaat niet om ras, bloed en bodem. Integendeel, hier komt men op vóór de ontrechten en verdrukten. Maar het blijft wel waar dat ook hier de geschiedenis zelf ineens het karakter van 'openbaring' krijgt. In een volgende zin in hetzelfde artikel wordt het ook met zoveel woorden gezegd: , , Dit historisch proces waarin wij geëngageerd zijn laat op zijn beurt weer onvermoede aspecten van de 'openbaring' ontdekken."

Kunnen wij de geschiedenis inderdaad zo gemakkelijk 'duiden'.? Zijn we hier toch weer niet op dc weg van andere openbaringsbronnen naast het Woord Gods dat in Jezus Christus is gesprokken.? Worden zo menselijke 'revoluties' en 'bevrijdingen' en 'emancipatiebewegingen' niet tot openbaringsbron?

Eerlijk gezegd, ik denk dat ook in onze tijd Barmen nog door en door actueel is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen