Ulrich Zwingli

(i)

Wanneer 1983 de geschiedenis ingaat als een „Lutherjaar", dan zou 1984 misschien een „Zwinglijaar" kunnen worden! Op 1 januari was het namelijk 500 jaar geleden dat Ulrich Zwingli werd geboren (nog geen twee maanden na Maarten Luther). De kans is echter groot dat Zwingli niet die brede aandacht en belangstelling zal krijgen die Luther ten deel is gevallen. Van de drie grote Hervormers — Luther, Zwingli en Calvijn — is de middelste altijd in de schaduw van de eerste en de laatste gebleven.

Voor de onbekendheid van Zwingli kunnen verschillende oorzaken worden genoemd. Zwingli's werken zijn voornamelijk in het Latijn of in het Zwitsers-Duits geschreven, zodat ze voor de grote massa minder toegankelijk waren. Bovendien is zijn stijl nogal vermoeiend en zijn zijn werken weinig systematisch. Daar komt bij dat Zwingli nog tijdens zijn leven fel door Luther is bestreden. Luther noemde hem een geestdrijver en heeft hem met vele scheldwoorden overladen. Tenslotte, Zwingli is niet oud geworden — slechts 47 jaar — en toen moest het werk van de grote Hervormer Calvijn nog beginnen. Dat werk heeft dat van Zwingli volkomen overvleugeld. AI deze dingen hebben eraan meegewerkt dat Zwingli niet de bekendheid heeft gekregen die hij verdiende.

Jeugd en studie

Ulrich (ook wel Huldrych) Zwingli werd geboren o-p 1 januari 1484, te Wildhaus, ten zuiden van St. Gallen aan de Bodensee, waar zijn vader boer en tevens burgemeester was.

Zijn ouders, die uiteraard trouw roomskatholiek waren, hadden hem bestemd voor de geestelijke stand. Na zijn eerste schooljaren in Bazel en Bern bracht hij zijn studententijd door te Wenen en te Bazel. Zijn leermeester in laatstgenoemde plaats, wiens invloed hij ook merkbaar heeft ondergaan, was Thomas Wyttenbach. Deze spoorde hem aan tot het lezen en bestuderen van de Heilige Schrift en de kerkvaders. Aan het einde van de Middeleeuwen was het onderwijs doordrenkt van de klassieke schrijvers uit de Oudheid, waarvan Zwingli "zeer genoot.

Maar hij volgde de raad van Wyttenbach op en daardoor gingen zijn ogen al enigszins open voor het feit dat in de kerk en op de Universiteiten het Evangelie zoek was.

Pastoor

In 1506 ontving Zwingli de priesterwijding en werd hij aangesteld tot pastoor te Glarus, waar hij zijn studie van de Heilige Schrift voortzette. Daardoor kwam hij steeds duidelijker tot de overtuiging dat Jezus Christus

de enige Middelaar is. Dat bleef uiteraard niet verborgen en Zwingli werd aangeklaagd en van ketterij beschuldigd. Hoewel zijn parochianen hem graag wilden houden zocht hij een ander arbeidsveld en vond dat in 1516 in Einsiedeln.

In zijn nieuwe parochie werd hij echter weer in de strijd gewikkeld. Men vereerde daar namelijk een wonderbaar Mariabeeld, dat op geregelde tijden in processie werd rondgedragen. Hij oefende daar kritiek op, evenals op de praktijken van aflaatkramers. Maar overigens bleef hij goed katholiek en meende, onder andere doordat hij de werken van Erasmus las, dat het verval van de kerk van binnenuit moest worden bestreden. Aan Reformatie, althans aan Afscheiding van de Kerk dacht hij zeker nog niet.

Zürich

Met ingang van het jaar 1519 werd Zwingli aangesteld als pastoor van de Domkerk te Zürich. Hij begon daar op 1 januari (zijn 35ste verjaardag!) Mattheus 1 uit te leggen en hield zich zes jaar lang aan de geregelde volgorde totdat hij het hele Nieuwe Testament had behandeld. Dat was zonder meer een revolutionaire daad, want het betekende een breken met het roomse pericopenstelsel waaraan iedere geestelijke zich had te houden! Reeds in zijn vorige parochie had hij vanuit de brieven van Paulus het Evangelie verkondigd en was hij er hoe langer hoe meer van overtuigd geworden dat Luther, die in 1517 zijn stellingen tegen de aflaat had gepubliceerd, gelijk had.

Over Luthers invloed op Zwingli is het laatste woord trouwens nog niet gesproken. Dat Luther zijn medestander was heeft Zwingli altijd volmondig erkend. Maar hij heeft Luther nooit willen zien als zijn leermeester. Hij was immers, zoals hijzelf herhaaldelijk heeft betoogd, onafhankelijk van Luther, door zelfstandige studie van de Heilige Schrift, tot dezelfde conclusies gekomen. Toch heeft Zwingli, zeker later, merkbaar de invloed van Luther ondergaan. De overeenkomst tussen de twee reformatoren was zo groot dat sommige publicaties van Luther in Zwitserland op naam van Zwingli werden gezet.

Nadat hij zelf had ontdekt wat het Evangelie is trad Zwingli doortastend op en zo werd Zwitserland voor de Reformatie gewonnen. De doorbraak bij hemzelf was mede te danken aan het feit dat hij door de pest werd aangetast, waarvan hij echter genas. Tijdens zijn ziekte had hij de dood voor ogen gezien, maar daardoor werd hij ook teruggeworpen op de enige zekerheid: het Woord van Gods belofte.

Natuurlijk bleven de conflicten niet uit. In 1523 organiseerde de raad van Zürich een godsdienstgesprek waarvoor Zwingli als leidraad zijn bekend geworden 67 artikelen opstelde, die nog altijd gelden als program van zijn reformatie.

Strijd

Zwingli had op verschillende fronten de strijd te voeren. Allereerst uiteraard tegen Rome en tegen de Wederdopers. Maar ook met Luther verschilde hij van mening, vooral over de betekenis van het Heilig Avondmaal. Luther leerde de consubstantiatie, dat wil zeggen, hij was van mening dat Christus in, met en onder de tekenen van brood en wijn aanwezig is. Daartegenover stond Zwingli een louter symbolische opvatting voor. Hij beschouwde het Avondmaal als gedachtenismaaltijd. Waarschijnlijk is Zwingli hierin beïnvloed door de Nederlander Cornelis Hoen, wiens „Avondmaalsbrief" hij gelezen had en waarmee hij zijn instemming betuigde.

Tenslotte kwam het ook tot een breuk tussen Zwingli en Erasmus. Aanvankelijk had Zwingli zijn invloed ondergaan en hem hoog vereerd.

Einde

De politieke strijd noopte tot eenheid, maar de theologische geschillen in Zwitserland werden niet beslecht. Uiteindelijk leidde dit tot oorlog. In oktober 1531 werd het kanton Zürich aangevallen door de omliggende rooms-katholieke kantons. Zwingli was een vurig patriot en trok mee ten strijde, maar sneuvelde op 11 oktober in de slag bij Kappel. Zijn lichaam werd door de vijanden verbrand.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen