Luther en het Woord

Herdenkingen

Het is op het ogenbhk alles Luther wat de klok slaat. We zijn het al gewend, wanneer de 31ste oktober in zicht komt, dat de kerkbladen bol staan van interkerkelijke samenkomsten ter herdenking van de Kerkhervorming en dat in de kerkelijke pers aandacht wordt besteed aan één of ander aspect van de Reformatie. Maar dit jaar krijgt de Lutherherdenking een bijzonder accent, omdat het op 10 november immers ook 500 jaar geleden is dat de grote Hervormer werd geboren. In ons land is zelfs een Luther-postzegel uitgekomen (die ik overigens niet kan bewonderen, maar smaken verschillen!). Ook in het buitenland krijgt de Hervormer van Wittenberg alle aandacht, tot zelfs in de D.D.R. toe... Luther is nu eenmaal een zo groot en veelzijdig man geweest dat ieder meent zich voor zijn theologische of politieke inzichten op hem te kunnen beroepen. Ik denk dat dr. K. Exalto gelijk heeft die schreef:

„Men schiep dan van hem een mens naar eigen beeld en gelijkenis. Zo kreeg men de piëtistische, de moralistische, de idealistische, de existentialistische en de marxistische Luther".

Verschillend Lutherbeeld

Het verschil in de beoordeling van Luther tussen Rome en de Reformatie is altijd erg groot geweest. Van Roomse zijde heeft men altijd bijzonder weinig begrip voor en waardering van Luther aan de dag gelegd. Tot voor kort werd hij afgeschilderd, tot in de schoolboekjes toe, als een rebel en een afvallige, die gedreven werd door hoogmoed, door godsdienstwaanzin of door vleselijke begeerte. Hij zou zelfs een drinkeboer en een hoereerder zijn geweest, terwijl sommige „geschiedschrijvers" zich niet ontzagen te beweren dat zijn leven zou zijn geëindigd in zelfmoord.

In de kerken van de Reformatie is Luther uiteraard beschouwd als het instrument dat door de Heere werd gebruikt om de diepgezonken kerk van de Middeleeuwen te reformeren. We doen niet aan heiligen-verering en erkennen volmondig dat ook Luther een mens^w^as en niets menselijks was hem vreemd. Maar dat neemt niet weg dat we hem mogen zien, en hem ook dit jaar dankbaar mogen herdenken als een man Gods, door wie de Heere grote dingen heeft gedaan.

Verschuiving van standpunten

De eerlijkheid gebiedt ons te zeggen dat men in Rome vandaag heel anders aankijkt tegen Luther dan in de voorbijgegane eeuwen. Ook al zal men zijn handelswijze nog niet helemaal goedkeuren, men heeft toch zeker meer begrip gekregen voor zijn bedoelingen. Ook Rooms-Katholieke kerkhistorici zullen niet ontkennen dat Luther een man was van bijzondere gaven en vroomheid. Eveneens zijn de meeste Rooms-Katholieken vandaag wel geneigd toe te geven dat de Kerk van toen Luther veel te rigoreus heeft aangepakt, doordat de mensen die het voor het zeggen hadden zijn werkelijke „Anliegen" niet door hadden. Had de paus Luther niet uit de Kerk gebannen, dan zou hij veel betekend kunnen hebben voor de Reformatie van de Kerk van binnenuit.

Maar ook onder de protestanten wordt vandaag de dag genuanceerder gedacht over de persoon en het werk van Maarten Luther. Ik heb dan uiteraard het oog op die protestanten die toenadering zoeken tot Rome.

Want met de Luther die zo ongekend fel kon toornen tegen „het pausdom", en die dat hele machtsinstituut in Rome eenvoudigweg betitelde als een uitvinding van de duivel, is de oecumene natuurlijk niet al te best gediend... Men legt er dan graag de nadruk op dat Luther kind van zijn tijd was en wanneer hij thans had geleefd de zaken minder scherp zou hebben gesteld.

Dat Rome na vijf eeuwen gekomen is tot een mildere beoordeling van Luther is voor ons een reden tot dankbaarheid. Dat er echter protestanten zijn die zich min of meer schamen voor de „ongecompliceerde" Luther geeft ons minder vreugde. We stemmen volmondig toe dat Luther kind van zijn tijd was en we zullen zeker niet klakkeloos alles slikken wat hij heeft gezegd en geschreven.

Hij was geen heilige (althans niet in de roomse zin) en zijn geschriften zijn niet kanoniek. Trouwens, zegt onze belijdenis zelf niet dat men „gener mensen geschriften, hoe heilig zij geweest zijn, mag gelijkstellen met de Goddehjke Schriften".?

Het Woord alléén

Met dat laatste raken we de kern van de zaak. Want ondanks alle verschil in waardering van Luther blijft de kloof tussen Rome en de Reformatie even breed en diep als in de dagen van de Kerkhervorming. Dat komt doordat er aan beide zijden van die "kloof totaal anders wordt gedacht over het Woord van God. Achter het „Sola Scriptura" van Luther kunnen wij nooit meer terug! Luther zelf is voor alles en boven alles theoloog van het Woord geweest!

Reeds de 62ste van zijn 95 stellingen bevat eigenlijk het hele programma van de Reformatie: „De ware schat der Kerk is het heilig Evangelie der heerlijkheid en der genade van God".

En aan dat Woord, waarvan hij de bevrijdende kracht in zijn eigen leven had ervaren, bleef hij vasthouden, ook toen alles en iedereen zich tegen hem begon te keren. Toen in Rome gespeeld werd met de gedachte Luther in de ban te doen — en wij kunnen ons ternauwernood voorstellen van hoe ingrijpende betekenis dat was! — was Luther daarvan volstrekt niet onder de indruk. Hij wilde met

zijn tegenstanders een dispuut waarbij de Heilige Schrift maatstaf zou zijn en verder was hij door niets en niemand te overtuigen.

De pauselijke gezant gaf hem de raad te herroepen („het zijn maar zes letters: revoco, ik herroep, en dan is alles in .orde"). En toen men hem vroeg of hij dan niet onder de indruk was van het pauselijk besluit, toen antwoordde hij op een bijna kinderlijk-naïeve manier: , , Welnee, want er staat geen woord uit de bijbel in".

De bijbelvertaling

Die diepe eerbied voor het Woord is Luther zijn leven lang bijgebleven. Hij die zelf had geworsteld en blééf worstelen met de inhoud van de Schrift, had ook geen rust tot die bijbel toegankelijk was voor het hele volk.

De Schrift was voor Luther het Woord van God in de meest letterlijke zin. Dat het moet worden vastgelegd in letterschrift en gebonden in een boek was voor hem een noodzakelijk kwaad. Het Woord is immers allereerst een levende, mondelinge boodschap.

Het moet gelezen, gepredikt, verkondigd worden. Daarom moet iedereen het ook kunnen lezen en verstaan.

„Ik hoop" schreef Luther een keer, „dat op den duur elke stad een vertaler van de bijbel zal krijgen omdat de handen, tongen, ogen, oren en harten van alle christenen zich met dat éne boek moeten bezighouden".

Eén van Luthers felste opponenten, Johannes Cochlaeus, vond het verschrikkelijk dat als gevolg van Luthers vertaalarbeid nu ook „schoenmakers, vrouwen en allerlei soort leken" de bijbel konden lezen. Maar daar was het Luther nu juist orn te doen!

De bijbel in handen van héél het volk. Daar heeft hij dag en nacht aan gewerkt, met de grootste zorgvuldigheid en met de uiterste krachtsinspanning. Daarom is dat misschien wel het belangrijkste werk van Luther geweest, de bijbelvertaling in de landstaal.

En tegenover Rome, met zijn concilies en decreten, gold het devies dat ons zo bekend is uit één van zijn liederen:

„Het Woord — dat zult gij laten staan, En niets daarbij verzinnen!"

Gods Woord houdt stand

W T e zullen er goed aan doen dit voor ogen te houden ook bij de veelvuldige Lutherherdenkingen van dit jaar. Niet alleen tegenover die protestanten die lonken naar Rome en van mening zijn dat we de verschillen uit de 1.6e eeuw wel kunnen begraven. Maar ook in eigen kring waarin veel zich aandient als „naar Schrift en Belijdenis", terwijl het vaak met de Schrift en met de belijdenis op gespannen voet staat. Dan komen we, evenals Luther, misschien weleens alléén te staan.

Maar dan staan we toch sterk, want

„Gods Woord houdt stand in eeuwigheid En zal geen duimbreed wijken".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen