De ziekentroost

(4)

In het spervuur van de kritiek

Van vele kanten is scherpe kritiek geuit op het geschrift van Cornelis van Hille. Achter die kritiek op de Ziekentroost ligt meestal ook een kritische benadering van heel het pastoraat aan zieken en stervenden in de gereformeerde traditie. Enkele hoofdmomenten van deze kritiek geef ik in dit artikel aan. Bijzonder scherp heeft dr. K. J. Kraan zich uitgelaten in zijn boek 'Opdat u genezing ontvangt'. Hij hekelt de Ziekentroost als opium in het reformatorisch kerkboek, een ijselijk geschrift dat eindelijk stilletjes is weggemoffeld. Hij spreekt van 'onbijbels gewouwel' en 'modder der eeuwen'.

Om welke redenen is Kraan zo aan hel tieren en razen geslagen? Hij neemt het bijzonder zwaar op dat in heel de Ziekentroost geen enkel woord aan lichamelijke verlichting of genezing is gewijd. Doods-en hemelverlangen zou worden opgewekt, wat leidt tot desertie uit dit leven. Het zou een gevaarlijk geschrift zijn omdat de geboden

troost niet anders is dan egocentrisch hcilsegoïsme. Jezus Christus zou zeer eenzijdig geschilderd zijn als Verzoener van onze zonden. In dc beschrijving van dc heerlijke erfenis staat niet de nieuwe aarde centraal, maar de individuele visio Dei, de aanschouwing van God. De belijdenis van de opstanding des vlcses zou verengd worden tot een individuele beloning voor hier beneden betoonde geloofstrouw.

Wat rustiger en meer weloverwogen is de kritiek van dr. G. Heitink in diens 'Pastoraat als hulpverlening'. Volgens Heitink treedt een verenging van het bijbels pastoraat op wanneer de mens gezien wordt, in het spanningsveld zonde-genade. Het pastoraat speelt zich dan af tussen de polen schuldbclijdenis-genadeverkondiging. Het is er in het pastoraat om te doen dat de mens zondaar voor God wordt om zo de verzoening in Christus te zoeken en te vinden. Maar Heitink zou de mens in een ander spanningsveld benaderd willen zien: dat tussen schepping en herschepping. De mens is dan niet allereerst de zondaar die verzoend moet worden. Hij is de mens onderweg die voortgeleid moet worden naar de voltooiing, naar de volkomenheid van het rijk Gods.

Het gesprek zal dan ook een veel breder terrein moeten omvatten, pastoraat is 'een helpende relatie aangaan met anderen', tot bezinning over alle mogelijke geloofs-en levensvragen. Daarbij is de pastor niet de man of vrouw die het weet en de weg wijst. Pastor en pastorant (degene op wie het pastoraat zich richt) zoeken samen naar de weg. Over de Ziekentroost schrijft Heitink: 'de zieke wordt hier louter gezien als stervende. In de tijd van het ontstaan van dit geschrift, gekenmerkt door epidemieën en een gebrekkige gezondheidszorg, is dit niet zo vreemd — maar bijbels gezien is het onaanvaardbaar'. Heitink doet in tegenstelling tot Kraan althans een poging om de Ziekentroost eerlijk te beoordelen!

Wordt de patiënt 'bepreekt'?

Naast de kritiek dat de Ziekentroost verlammend (Kraan) en verengend (Heitink) werkt, is er de mening dat de mens hier niet werkelijk serieus genomen wordt. De patiënt wordt 'bepreekt'. Er komt op deze wijze geen communicatie tot stand, geen ontmoeting tussen twee mensen, die open kan vallen tot een ontmoeting met God.

Zo gemakkelijk wordt over gevoelens van mensen heengewalst. Er klinken dan wel dogmatische volzinnen, maar er wordt geen kontakt gelegd. Dr. C. A. Tukker schrijft hierover: , , De ontmoeting tussen zieke en pastor ging kennelijk tot in de vorm toe schuil achter en in het vooral predikend karakter van het pastoraat. Men kan het daarmee eens zijn of niet. Men kan zich beklagen over het 'onmenselijke' van die zestiende-en zeventiende eeuwse vorm, waarbij de pastor zelfs niet ging zitten bij een zieke, maar staande een stuk vermaning of troost uitsprak, waarvan de vorm vaak ook nog schriftelijk was vastgelegd, zoals in het geschrift van Cornelis van Hille".

Zou hier een vrees voor een werkelijke ontmoeting achter kunnen zitten, een ontwijken van de ander in diens nood, welk kwaad dan gedekt wordt met de mooie frase van het predikend karakter van het pastoraat!?

Velen maken aan het adres van traditionele vormen van het pastoraat, maar ook aan het adres van twintigste eeuwse barthiaanse theologen als E. Thurneysen en H. Asmussen, het verwijt dat er eenzijdig op de inhoud van de boodschap gelet wordt. De boodschap moet bijbels verantwoord zijn — maar ook de wijze van overdracht dient verantwoord te geschieden. Een stap verder gaan zij die het gesprek zélf, de ontmoeting zélf, als het. belangrijkste zien. Tussenmenselijke communicatie als zodanig heeft een bevrijdend effect — ook al zou de pastor op geen enkele wijze aan God en Zijn Woord herinnerd hebben. De beslissende vraag is dan maar: voelde de pastorant zich verstaan, wist hij of zij zich herkend, kwam de pastor nabij met een menselijk gezicht. Het is duidelijk dat de Ziekentroost vanuit deze gezichtspunten een dikke onvoldoende haalt.

Hopeloos verouderd?

De taal van de Ziekentroost is door en door bijbelse taal — doordrenkt van de vele letterlijk gccitcerde bijbelteksten. Moet. zo'n vorm van pastoraat niet uiterst vervreemdend werken in een geseculariseerde maatschappij, waarin de gelovigen leven als mensen van de 20e eeuw? Je kunt er bij randen buitenkerkelijken zeker niet mee aankomen. En moet er niet een 'pastoraat van de macht' komen in plaats van het 'pastoraat van de onmacht', waarvan de Ziekentroost met zijn berusting en overgave een voorbeeld is? Mag bovendien het eeuwig heil zo exclusief verbonden worden aan het geloof in Christus? Is die opvatting niet te streng en te bekrompen en leidt ze niet tot een 'verkondigingsdwang' waarbij de stervende zelfs tot aan de laatste drempel met bijbelteksten wordt achtervolgd? Mogen we een ander zó op de huid zitten? Moeten we een medemens niet respecteren in diens eigen visie en beleving? Prof. dr. H. M. Kuitert stelt in zijn publicatie 'Een gewenste dood' dat we stervende mensen niet moeten lastig vallen met onze troost, letterlijk schrijft hij: „...stervende mensen met de evangelieboodschap overvallen, lijkt mij gebrek aan respect voor een medemensen. Wij mogen ook niet met de beste bedoelingen een plaag zijn voor iemand die sterft. Dat eist de achting die wij voor medemensen dienen te koesteren... Zelfs iemands eeuwig wel en wee kan geen reden tot pressie worden." We moeten iemand tenslotte met een rustig hart uit onze handen kunnen laten gaan. We dienen met de christelijke boodschap nu net niet op het laatste nippertje aan te komen". Het heeft alleen maar zin mensen daarmee aan te klampen, als ze er, met of zonder woorden, om vragen". De keerzijde hiervan is: wie zonder het evangelie tot 'aanvaarding' komt of ook in zijn strijd naar het evangelie niet taalt, moeten wij met onze christelijke troost niet aan boord komen! Anders zouden wij een vrijpostig pastoraat bedrijven vanuit een verwerpelijke verkondigingsdwang.

Deze en dergelijke kritiek moet beluisterd en verwerkt worden. Niet alles wat de kritici opmerken is uit de lucht gegrepen. Toch meen ik dat het groridstramien van de Ziekentroost nog altijd te handhaven is. Gereformeerd pastoraat wil niet anders dan bijbels pastoraat zijn, in opdracht en in navolging van de grote Pastor, Jezus Christus. Bij de blijvende bezinning op die hoge opdracht is de Ziekentroost nog steeds van waarde. Maar kritiekloos kunnen we dit geschrift niet hanteren.

Een volgende keer hoop ik iets aan te duiden van een poging tot verwerking van de boven vermelde kritiek — althans een bescheiden eerste begin daarvan.

V.

J. H.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen