Simon Episcopius

Het is, voor zover mij bekend, onopgemerkt voorbijgegaan, dat het op 8 januari vierhonderd jaar geleden was dat Simon Episcopius werd geboren. Hij mag zeker niet worden gerekend tot onze geestelijke vaders, maar als voorman en woordvoerder van de Remonstranten op de Synode van Dordrecht heeft hij toch in onze vaderlandse kerkgeschiedenis een rol van betekenis gespeeld. Vandaar dat we in grote lijnen het leven willen schetsen van deze toch onmiskenbaar grote theoloog.

Jeugd en studie

Op 8 januari 1583 werd hij te Amsterdam geboren, uit een geslacht dat nauw betrokken was bij de Reformatie van de hoofdstad. De familie Bisschop behoorde tot de mensen van het eerste uur. Daarin schuilt wel een stukje tragiek: de eerste generatie die gebruikt werd om het licht weer op de kandelaar te zetten, en iemand uit de tweede generatie die kiest voor de tegenstanders van de Gereformeerde leer....

Simon ging in 1600, nog maar 17 jaar oud, in Leiden studeren, en vertaalde zijn familienaam, naar het gebruik van die dagen in het latijn: Episcopius. Hij verdiepte zich in Leiden zowel in de filosofie als in de theologie.

Juist in zijn studententijd begon in Leiden de strijd tussen de beide hoogleraren. Gomarus en Arminius. De jonge Episcopius koos beslist de zijde van Arminius en raakte ook met hem bevriend. Na het overlijden van Arminius in 1609 zette hij zijn studie voort in Franeker, waar hij disputeerde met de bekende professor Sibrandus Lubbertus. In ieder geval trok Episcopius als student reeds de aandacht en gaf hij blijk van een grote intelligentie.

Predikant en hoogleraar

Op 17 oktober 1610 werd Episcopius bevestigd in zijn eerste gemeente, die tevens zijn enige gemeente zou zijn: Bleiswijk. Daar raakte hij al dadelijk aktief betrokken bij de twist die in de kerk woedde, daar hij de zogenaamde „Remonstrantie" tekende, het verweerschrift van de aanhangers van Arminius. Dat gaf natuurlijk de nodige onrust in de gemeente Bleiswijk, want zoals dat meestal pleegt te geschieden, er waren in die gemeente zowel voorstanders als tegenstanders van de predikant.

Lang zou het evenwel niet duren, want toen hij nog geen twee jaar in Bleiswijk was werd hij benoemd tot hoogleraar te Leiden, in de vakature van... Gomarus! Deze was, de strijd moe, naar Middelburg vertrokken,

maar wat voor de hand lag, namelijk dat er een opvolger benoemd zou worden in zijn geest, dat gebeurde niet. Geen wonder dat de volgelingen van Gomarus teleurgesteld waren en dat staken ze niet onder stoelen of banken. Reeds tijdens de. inaugurele rede van Episcopius gaven de studenten op niet mis te verstane wijze van hun ongenoegen blijk.

Meer en meer kwam Episcopius in Leiden onder verdenking van onrechtzinnigheid. In 1616 viel de Leidse predikant Festus Hommius hem fel aan. Toen de Staten van Holland hem in 1618 aanwezen om als adviseur aanwezig te zijn op de Synode van Dordrecht nam hij dat voor kennisgeving aan en bleef gewoon college geven...

Leider van de Remonstranten

Toch zou Episcopius ter Synode verschijnen, maar dan met de „gedaagden" om rekenschap te geven van zijn afwijkende gevoelens. Op 6 december 1618 trad hij de vergaderzaal van de Synode binnen (men was dus al een week of drie aan het vergaderen) en daar trad hij op als de aanvoerder en de woordvoerder van de Remonstranten.

Toen begon de onverkwikkelijke twist over de positie van de Remonstranten, die weigerden zich te beschouwen als „gedaagden", maar als volwaardige partners wilden meespreken. Episcopius liet daar van meet af aan geen twijfel over bestaan en zei, ook namens zijn medestanders, dat hij met de Synode „in vriendelijke conferentie" wilde Lreden. Daar kwam natuurlijk niets van in, maar voorzitter Bogerman heeft veel werk en moeite gehad om dat dc Remonstranten aan het verstand te brengen.

Tamelijk bekend, maar te lang om uitvoerig te vertellen, is het conflict met Bogerman, waarin Episcopius een bedenkelijke rol heeft gespeeld. Hij had ter Synode op 7 december een rede voorgelezen om het standpunt van de Remonstranten te verdedigen en te verduidelijken. Een rede van anderhalf uur, meesterlijk van stijl en inhoud. Maar toen de voorzitter vroeg om dc tekst van deze toespraak werd hem door Episcopius een stuk overhandigd dat beduidend afweek van de gesproken woorden. Dagenlang heeft men toen gedebatteerd, waarbij er nogal harde woorden vielen en Episcopius werd beschuldigd van bedrog. De verhoudingen werden er uiteraard niet door verbeterd en de Remonstranten hebben daardoor hun eigen zaak schade toegebracht.

De wegzending

Op maandag 14 januari 1619 komt het tot een definitieve breuk. Nadat de Remonstranten eindeloos hebben getraineerd, is het geduld van de Synode uitgeput. Wanneer de gedaagden binnengeroepen worden en Bogerman hen vraagt of ze nu van plan zijn de Synode te gehoorzamen, antwoordt Episcopius weer: „We hebben een schriftelijk antwoord meegebracht". Hij leest, het voor en het blijkt dat ze zich nóg niet'onvoorwaardelijk aan het gezag van de Synode zullen onderwerpen. Dan barst de voorzitter los in een uitval van toorn en zegt: „Gij zijt onwaardig om voor de Synode te verschijnen. Gij hebt geweigerd haar te erkenen als uw rechter en haar gehouden voor uw tegenpartij. De Synode heeft tot nog toe zacht met u gehandeld, maar gij zijt met leugens begonnen en met leugens geëindigd. Met die lofspraak zullen we u laten gaan." En daarop bulderde Bogerman met donderende stem in het latijn: „dimittimini, exite" (gij wordt weggezonden, gaat heen).

De Synode was perplex over deze heftige uitval van Bogerman, al kon niemand zijn houding tegenover de Remonstranten onbillijk noemen. De Remonstranten waren ook geschrokken en verlieten één voor één de zaal. Ook nu bleef Episcopius hun woordvoerder, want bij de deur keerde hij zich om en zei: „Ik zal met Christus op dit alles zwijgen. God zal oordelen tussen ons en deze Synode".

Nadat de Remonstranten veroordeeld waren konden ze de „akte van stilstand" tekenen. dat wil zeggen: ze konden beloven zich te onthouden van aktiviteiten. Deden ze dat niet, dan werden ze als „perturbateurs" (onruststokers) verbannen. Het behoeft nauwelijks te worden vermeld dat Episcopius weigerde. Hij week uit naar Waalwijk, en vervolgens naar Antwerpen, waar hij één van de mede-oprichters van de Remonstrantse Broederschap werd.

Betekenis

In 1625 keerde Episcopius weer naar Holland terug, eerst naar Rotterdam, later naar Amsterdam. Daar werd hij in 1632 hoogleraar aan het Seminarium van de Remonstrantse Broederschap. Hij is niet zo oud geworden, want op 4 april. 1643 overleed hij op 60-jarige leeftijd. Zijn medestander Wtenboogaart, die 87 jaar was, was één van dc sprekers bij zijn graf.

Simon Episcopius is één van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Remonstranten in de 17de eeuw. Hij was van mening dat alle mensen uitverkoren konden worden als ze maar geloofden in Christus als hun Verlosser. De mens is echter vrij om te kiezen. Het is ongelooflijk hoe schijnbaar rechtzinnig Episcopius en zijn geestverwanten zich wisten uit te drukken. Terecht heeft echter de Synode van Dordrecht achter die rechtzinnig klinkende woorden de ketterij doorzien. Het was een verloochening van het , .door genade alleen" van de Reformatie. Dc latere geschiedenis van dc Remonstranten, die al spoedig weggezakt zijn in de vrijzinnigheid, heeft de Synode in 't gelijk gesteld.

Episcopius was als prediker niet begaafd, maar wel een theoloog van formaat, die zijn mening helder wist te formuleren. Zijn optreden is echter lang niet vlekkeloos geweest.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen