DE GEMEENTE ONDER HET KRUIS

De Gemeente van Jezus Christus in deze wereld is in zekere zin altijd „Gemeente onder het kruis". Immers, de Koning der Kerk heeft aan die Gemeente het Testament nagelaten: „In de wereld zult gij verdrukking hebben". De Kerk is nu eenmaal een vreemd element in deze wereld, die het domein is van „de overste dezer wereld", de vorst der duisternis. En deze zal alles op alles zetten om die Kerk te verdrukken, te vervolgen, te benauwen en, als hij kon, van de aarde weg te vegen.

Wanneer de Kerk met rust gelaten wordt, niet vervolgd wordt, dan is dat eigenlijk een uitzondering. Wij, hier in West-Europa, beseffen dat vaak te weinig. Sinds de Reformatie kennen we praktisch geen vervolging meer en dat feit zou de gedachte kunnen voeden dat deze toestand „normaal" is. Het omgekeerde is echter het geval. Verdrukking en vervolging zijn „normaal" voor de Kerk van Christus. Zijn Gemeente is een Gemeente „onder het kruis".

Tot deze overwegingen kwam ik doordat ik mij rondom de Hervormingsdag wat verdiepte in de geschiedenis van de Reformatie in ons land, met name in de tijd van het moeilijke begin. Want Nederland is echt niet zomaar en automatisch een „Calvinistisch" land geworden. Historici hebben zich het hoofd gebroken over de vraag hoe dat toch mogelijk is geweest, dat een betrekkelijk kleine groep Hervormingsgezinden zo'n grote invloed hebben gekregen dat ze voor eeuwen een stempel op ons land hebben gedrukt. Ontkennen we Gods hand in de geschiedenis, dan is dat ook nauwelijks te verklaren. Maar het was God Die werkte en wie zal het dan keren?

Stromingen

Sinds de Reformatie, waarvan we het begin meestal stellen op 1517, heeft ons land verschillende stromingen gekend, die soms met elkaar overeenkwamen, maar op diverse punten ook van elkaar verschilden.

De denkbeelden van Luther werden spoedig verbreid, met name door de Augustijner monniken. Maar ook Zwingli had zijn aanhangers, die meestal „sacramentariërs" werden genoemd. Zij hadden namelijk een nogal afwijkende Avondmaalsopvatting. En daarnaast hebben in de 30-er jaren van de 16de eeuw de Anabaptisten grote invloed uitgeoefend. Gezien het revolutionaire van het

optreden is het eigenlijk een wonder dat ze de Hervorming in ons land niet hebben uitgeroeid.

Hoe groter de invloed van deze verschillende bewegingen werd, hoe strenger de plakkaten van de overheid werden. Toch konden die plakkaten de beweging niet meer tegenhouden. Dat bleek vooral toen in de 50-er jaren het Calvinisme vanuit het zuiden opkwam.

Dat gebeurde eigenlijk precies op tijd. Want door de onderlinge twisten was het noorden van ons land wat verlamd. Lutheranen en Sacramentariërs lagen vaak met elkaar overhoop en waren samen niet opgewassen tegen de Dopers. Maar het Doperse geweld was weer op een bloedige manier onderdrukt door de overheid. En zo was ons volk eigenlijk rijp gemaakt voor het Calvinisme, dat meteen z'n krachtige invloed uitoefende, ook omdat het veel meer bekwame leidslieden en predikers had.

Leidslieden

Calvijn zelf is nooit in Nederland geweest, maar heeft wel veel contacten met Hollanders gehad. De vervolging in ons land was er de oorzaak van dat vele jongemannen in het buitenland, onder andere in Génève, gingen studeren. En daar ondergingen ze de vorming en de invloed van Calvijn. Bovendien heeft Calvijn natuurlijk door zijn vele geschriften die overal werden verspreid, tallozen voor zijn denkbeelden gewonnen. We kunnen uiteraard niet breedvoerig alle personen beschrijven die het Calvinisme in Nederland hebben gebracht, maar moeten volstaan met het noemen van enkele belangrijke namen.

In Gent waren dat Marten Micron en Jan Utenhove, die later weer leiding zouden geven aan de vluchtelingengemeente in Londen. Dan was er de rondreizende prediker Petrus Datheen, afkomstig uit Kassei in Vlaanderen, die zoveel zou betekenen voor de vestiging van de kerk in ons land en die aan die kerk ook een psalmberijming en tal van liturgische geschriften heeft geschonken. We denken ook aan Caspar van der Heijden uit Mechelen, aan Jean Taffin uit Doornik en aan Marnix van St. Aldegonde uit - Brussel. En niet in het minst aan Guido de Brés uit Bergen in Henegouwen, aan wie wij het eerste Reformatorische belijdenisgeschrift te danken-hebben, de „Confessio Belgica", oftewel 'de Nederlandse Geloofsbelijdenis.

Dat waren de Calvinisten van het eerste uur. Mannen van formaat, die leiding gaven aan de nog zo jonge kerk der Hervorming.

Vluchtelingen-gemeenten

Die jonge kerk der Hervorming was echter „Gemeente onder het kruis". Zij had op een ontzettende manier te lijden van de jacht die op haar werd gemaakt door de „Inquisitie" en moest zich zoveel mogelijk schuil houden en haar activiteiten „ondergronds" ontplooien.

De Gemeenten worden dan ook veelal met schuilnamen aangeduid. Wie lid was van zo'n • Clandestiene gemeente wist dat hij ieder ogenblik in gevaar verkeerde te worden ontdekt en bij ketterjagers te worden aangebracht, met alle gevolgen van dien. De predikanten waren dan ook meestal niet vast aan zo'n gemeente verbonden, maar reisden van stad tot stad om de broeders en zusters in de verdrukking te onderwijzen, te bemoedigen en te vertroosten.

Zulke gemeenten bestonden er onder andere in Antwerpen, in Brussel, in Gent en in Doornik. De inrichting was geheel op Calvinistische leest geschoeid. Het gezag berustte bij de kerkeraad, die bestond uit ouderlingen en diakenen, terwijl een predikant (als die er w T ès) voorzitter van die kerkeraad was. De samenkomsten werden gehouden bij één van de leden aan huis. De dienst was heel sober: er werden psalmen gezongen, de Schriften werden gelezen en verklaard, en van tijd tot tijd vierde men het Avondmaal. Om als lidmaat te worden aangenomen moest men een korte geloofsbelijdenis afleggen en plechtig de Roomse Kerk en leer afzweren. Tijdens de bijeenkomsten werden gelden ingezameld voor de „armen" en voor het onderhoud van de predikant.

Onder haar leden trof men mensen aan van verschillende rang en stand. Voor het merendeel waren het eenvoudige mensen, handwerkslieden, e.d., maar ook kooplieden en zelfs edelen sloten zich bij haar aan. De predikanten waren ook verschillend wat afkomst en opleiding betrof: sommige hadden een handwerk uitgeoefend, andere waren vroeger Roomse geestelijken geweest.

Emden en Londen

Twee zogenaamde 'vluchtelingen-gemeenten' zijn van grote betekenis geweest: die van Emden en die van Londen.

Als gevolg van de zwaarder wordende vervolging werden vele Hervormingsgezinden genoodzaakt het vaderland te verlaten en zich in het buitenland te vestigen. Zo konden in Duitsland en in Engeland bepaalde centra ontstaan, waar de ballingen elkaar ontmoetten, één in hun strijd en lijden, maar ook één in het geloof.

In Oost-Friesland was het Emden, wel genoemd „de herberg van Gods Kerk": Gods Kerk, vervolgd, verdreven, heeft God hier troost gegeven..." In 1524 reeds was hier de Reformatie begonnen onder leiding van Jurgen van der Deure, waarna het hele graafschap onder de invloed van Graaf Edzard voor de Hervorming gewonnen werd. In de 40-er jaren organiseerde Johannes a Lasco, een voormalig Pools edelman, er de Kerk die tot grote bloei kwam en een reeks mannen afleverde om de beginselen van de Reformatie verder te verbreiden.

Een andere bekende vluchtelingen-gemeente was die van Londen. Onder Koning Eduard VI was in 1547 in Engeland de Hervorming begonnen, waardoor Engeland voor vele vervolgde Hollanders een toevluchtsoord werd. Zij kregen in 1550 de beschikking over de kerk van het voormalig klooster Austin Friars. Aan deze gemeente hebben Marten Micron en Jan Utenhove geestelijke leiding gegeven. En ook van daar uit keerden later voorgangers terug naar Holland om daar werkzaam te zijn bij de vestiging van de kerk.

Juist deze periode van vervolging is bijzonder vruchtbaar geweest voor de voortgang van de Reformatie. Wat de vijanden ten kwade gedacht hadden, heeft God ten goede gedacht! Inplaats van als ballingen overal heen te zwerven organiseerden de Hervormingsgezinden zich in het buitenland en legden daar, op vreemde bodem, de grondslagen van de latere Kerk hier te lande. Gereformeerde

De gemeentevorming in het buitenland is dan ook zonder meer bepalend geweest voor de inrichting van dc Kerk en voor de tot stand koming van haar liturgie en kerkorde. De Gemeente onder het kruis bouwde aan haar huis!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen