John Bunyan en zijn Pelgrimsreis

(2)

Wat spreekt ons in 1978 nog aan in de Pelgrimsreis of de Christenreis van Bunyan? Om te beginnen is het natuurlijk literair nog steeds een meesterwerk. John Bunyan schreef een allegorie met een geweldige zeggingskracht. En we moeten daarbij niet vergeten dat hij een ongeletterd man was met een minimale schoolopleiding. Behalve de Bijbel, heeft hij niet veel boeken gelezen. Maar die Bijbel heeft hij zijn hele leven wel zo door en door gelezen en bestudeerd, dat de taal en de beelden die daarin gebruikt worden, hem volkomen vertrouwd waren. Hij leefde erin! Met zijn natuurlijke gave van verbeeldingskracht kwam de verbinding tot stand tussen de Bijbeltaal en het leven van alledag in zijn tijd en omgeving, maar ook met het doen en denken van de mensen om hem heen.

Zo is de allegorie, het zinnebeeldige verhaal, ontstaan van het leven van een christen, van zijn eerste ommekeer af tot zijn sterven, waarna hij de eeuwige gelukzaligheid beërft.

Allegorie

Een allegorie is een zinnebeeldig verhaal, waarin de betekenis meteen duidelijk behoort te zijn. Als het goed is dan moet de werkelijkheid vlak naast het beeld blijven bestaan. Men moet als het ware dwars door het glasheldere beeld heen kunnen zien.

Dat gebeurt ook in de Pelgrimsreis. Denk maar eens aan het begin van de reis. De huurlieden van Christen, Halsstarrig en Plooibaar voeren gesprekken met Christen. Het geheel doet levensecht aan, maar toch stellen Halsstarrig en Plooibaar in de allegorie slechts eigenschappen voor. Hetzelfde geldt voor de ontmoeting die Christen later, na de enge poort, heeft met Formalist en Hypocriet. Deze twee, ook wel vertaald met Vormelijk en Schijnheilig, klimmen over de muur langs de weg. In hun gesprek met Christen wordt ons duidelijk dat een pelgrimsreis buiten de hartelijke verbondenheid met Christus om zeker verkeerd zal aflopen. Maar alweer, al doen deze mensen zo werkelijk aan, toch zijn ze alleen menselijke eigenschappen, die hun functie vervullen in het verhaal. Natuurlijk zijn er ook zwakke momenten in deze allegorie aan te wijzen, maar daar gaat het nu niet om.

Waarom een allegorie?

Waarom schrijft Bun van in deze vorm? Hij heeft het bewust gedaan. Dat staat in de ondertitel van zijn boek vermeld. Deze luidt: e Pelgrimsreis van deze wereld naar de toekomende, verklaard in de gelijkenis van een droom. Hij gebruikt de gelijkenis, oftewel de allegorie, omdat de Bijbel dit doet. Op de oorspronkelijke titelpagina staat verder vermeld: osea 12 : 11. Daar staat: Door de dienst de, r profeten zal Ik gelijkenissen voorstellen".

John Bunyan heeft de gave ontvangen om bepaalde levenssituaties van een christen en de woorden die voor zo'n situatie in de Bijbel staan bij elkaar te brengen. Zó, dat het een glashelder beeld wordt. Wanneer we zo'n gedeelte lezen, dan herkennen we de werkelijkheid en we zeggen: Ja, zo is het precies! Een andere reden waarom John Bunyan de allegorie-vorm gebruikt heeft zal wel zijn dat het in zijn tijd een veel gebruikte vorm van schrijven was. Maar „afgekeken" heeft hij niet, want in de gevangenis, waar hij het boek schreef, had hij niet veel andere lectuur dan de Bijbel en één of twee stichtelijke boeken.

Deze vorm van schrijven behoeft voor ons geen beletsel te zijn om het boek minder boeiend of aansprekend te vinden. Ook nu worden er boeiende allegorieën geschreven. Ik denk bijvoorbeeld aan: „De boerderij der dieren" van George Orwell, waarin hij het leven in een totalitaire staat beschrijft.

Geen bekeringsgeschiedenis

Bunyan wil zijn gaven besteden in dienst van zijn Meester. Hij wil mensen helpen, raad geven, ze naar de Bijbel toe brengen. In zijn voorwoord op rijm voorin de Pelgrimsreis zegt hij het zo mooi: „Dit boek zal een reiziger van u maken, wanneer u zich door deze raad laat leiden. Het zal u naar het Heilige Land brengen, wanneer u de richtingsborden volgt. Ja, het zal de luiaard ijverig maken en de blinden heerlijke dingen doen zien." Tenslotte geeft hij de lezer de raad: „Leg mijn boek, uw hoofd en hart tezamen". Dan hebt u er het meest aan.

Wanneer we dat, ook vandaag, doen, dan komen we bij de Bijbel terecht. En dat is de bedoeling van Bunyan. Zijn „richtingsborden" wijzen bij elk beeld wel één of meer bijbelteksten aan. Hiermee komen we bij een veel voorkomend misverstand. De Pelgrimsreis is geen bekeringsgeschiedenis van hemzelf, en dan in beeldvorm. Het is ook geen bekeringsgeschiedenis van dé christen, die dan precies volgens dit model zou moeten verlopen. Het is ook geen dogmatiekje, waarbij de stations alle in de juiste volgorde staan.

Als we het boek zó lezen, dan komen we bij onszelf terecht en we gaan vergelijken en graven in eigen hart of het allemaal wel klopt. Misschien heeft deze verkeerde wijze van lezen velen afwijzend gemaakt. Men beoordeelt het boek dan als van een voorbije vroomheid, waarin de „bekeerde mens" in het middelpunt staat. Maar een verkeerde wijze van lezen hoeft toch voor ons geen reden te zijn om het dan ook maar niet op de goede wijze te lezen, namelijk de „richtingsborden" gebruikend. Die wijzen naar de Bijbel. En de Bijbel blijft altijd aktueel; de reis van pelgrims naar Sion ook! Door Gods genade zullen er altijd pelgrims zijn die aan de gevaarvolle reis naar Sion beginnen. Waarom? Omdat hun de grond, óók in een welvaartswereld, toch te heet onder de voeten wordt. Al ziet de christen van nu geen duivelen meer door de lucht vliegen, hij voelt echter de geweldige duivelse machten wél aan den lijve. Soms wordt hij erdoor overmeesterd eer hij het weet.

Op zo'n moeilijke reis heeft een pelgrim hulp en raad nodig. Die vinden we toch in de Bijbel, zult u zeggen. Inderdaad, maarwat had Christen veel aan de hulp en goede raad van Evangelist, die hem de weg wees in die Bijbel. Evangelist, die van Godswege de taak krijgt om de pelgrims te helpen. Zo'n Evangelist wil Bunyan ook vandaag nog zijn voor twintigste-eeuwse pelgrims.

De Bijbel in het beeld

John Bunyan heeft ons nog wat te zeggen met zijn Pelgrimsreis, omdat niet alleen zijn „richtingsborden" maar ook zijn beelden zelf zo bijbels zijn. Kennis van de Bijbel is dikwijls nodig om ze te kunnen herkennen. Ik denk aan Christen, die, na de raad van Wereldwijs opgevolgd te hebben, onder die overhangende berg door moet. Uit die berg schieten bliksems, de donder rolt en het pak begint daarbij steeds zwaarder te drukken. Bij dit beeld denken we direct aan de berg Sinaï en de Wetgeving. Dan is er het beeld van Christen, die in paleis Lieflijkheid een wapenrusting mag uitzoeken in de wapenkamer van het kasteel. Hier komt de wapenrusting uit Efeze 6 naar voren. Zo zijn er natuurlijk nog vele voorbeelden te noemen. Het is het beste dat we het zelf lezen en zo meteen onze Bijbelkennis verdiepen. Ook dat is een nut van dit boek voor vandaag.

Het Woord in de levenssituatie van de pelgrim

Bunyan heeft vooral de bedoeling gehad, dat het Woord zou gaan spreken in de levensomstandigheden van de pelgrim. Hij hoopt dat u Christen tegen zult komen of uzelf erin herkennen. Niét om uzelf te bevestigen of uw godsdienstige meningen te staven. Nee, het werpt alleen nut en zegen af, wanneer we als christenen van alle tijden luisteren naar het Woord in die of die omstandigheid. De ontmoeting met Christen kan een beschamende ontmoeting zijn, een hartelijke, of een bemoedigende ontmoeting. U kunt hem ontmoeten in stad Verderf en dan het gevaar gaan zien van een zorgeloos leven.

Altijd weer zullen er ook pelgrims bemoedigd worden, die in duisternis en met een verlaten gevoel hun-weg gaan, als zij de stem van een medepelgrim horen zingen: „Al ging ik ook in een dal van de schaduw des doods. Gij zijt met mij!"

En welke pelgrim zou geen hoop krijgen als hij leest dat in die vreselijke strijd met Appollyon uiteindelijk Christen de overwinning behaalt. Weliswaar is het op het kantje af, want Christen was zijn zwaard, het zwaard van Woord en Geest, toch maar kwijt geraakt. Maar als door een wonder krijgt hij het weer te pakken. Dat is het wonder van Hem, Die ons heeft liefgehad en door Wie wij meer dan overwinnaars mogen zijn.

In al deze voorbeelden staat niet Christen, maar Christus midden in het beeld.

Dwars door de wereld

Tenslotte gaat Christen met zijn vriend Getrouw dwars door Stad IJdelheid. De weg van de pelgrim gaat dwars door de wereld. Een christen kan en mag zich niet uit de wereld terugtrekken. Moderne mensen, die menen, dat dit boek levensvreemd en te „verticaal", teveel gericht is op de verhouding tot God, kunnen juist in dit beeld zien, dat Bunyan de christen niet ziet als een kloosterheilige. Niet, dat een christen in de wereld niet opvalt! Lees de gebeurtenissen maar in stad IJdelheid! Nu zal de entourage van de wereld in deze tijd wel anders zijn dan in Bunyans tijd, zeker. Maar de kenmerken van „de wereld" zijn altijd dezelfde. Men zoekt het genot en het gemak en de rijkdom hier op aarde. Een christen, die een hoger vaderland zoekt valt dan op, en de reactie daarop is niet in elk land en elke tijd even vreindelijk. Soms komt een christen dan in conflict met de wetten van zijn land. Wat er dan gebeurt wordt in de Pelgrimsreis duidelijk. Het wordt tot op de dag van vandaag duidelijk achter het IJzeren Gordijn!

Als we echter niet meer te herkennen zijn als christen in deze wereld, dan zal de Pelgrimsreis ons zeer op dat punt niet zo aanspreken. Dat zou dan wel eens aan ons christen-zijn kunnen liggen en niet aan de Pelgrimsreis.

De brede en smalle weg

Aan het eind van dit artikel wil ik nog even erop wijzen dat de bekende plaat van de brede en smalle weg dikwijls ten onrechte in verband wordt gebracht met de Pelgrimsreis van Bunyan. Hoewel ik niets af wil doen van de goede bedoeling van deze plaat, meen

ik toch dat deze een geheel andere sfeer heeft dan de Pelgrimsreis. De Pelgrim gaat dwars door de wereld en heeft daarbij te strijden met de duivel en zijn eigen boze neigingen. Wanneer men echter op de plaat de smalle weg kiest, dan lijkt het wel of daar geen wereldse aangelegenheden meer op voorkomen. Het slechte is alleen op de brede weg te vinden. Het beeld is mijns inziens minder goed getroffen. In de Pelgrimsreis is het goede en kwade veel meer dooreengestrengeld. De pelgrim voert een strijd op leven en dood om zich niet te vergissen, de goede koers te houden cn om, hopend op Gods genade alleen, behouden aan te komen in het hemels Jeruzalem.

Over John Bunyan zelf nog iets in een volgend artikel.

Meerkerk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen