Kleine kroniek

Drie stellingen over het communisme
Leszek Kolakowski is tot 1968 hoogleraar in de wijsbegeerte geweest te Warschau. Hij genoot daar een hoog aanzien, omdat hij door en door het marxisme kende en trouwens nog kent. In 1968 viel hij in ongenade en nu is hij sedert 1970 hoogleraar in Oxford. Hij heeft onlangs de aandacht getrokken door een artikel over het zogenaamde euro-communisme zoals we dat tegenwoordig in Italië en Frankrijk aantreffen en dat zich onafhankelijk van Moskou zegt op te stellen. Daardoor krijgt dit communisme ook een brede plaats onder die volkeren. En men dient zich aan als ware democraten en men zegt van de dictatuur zoals die in Rusland gevonden wordt niets te moeten hebben. Kolakowski zegt echter dat de dictatuur en het despotisme bij het communisme behoort. In het „Centraal Weekblad" vond ik drie thesen die ik hieronder doorgeef:
„Kolakowski gaat uit van drie historische thesen. De eerste luidt: Het despotisme is geen degeneratie van het communisme.
Waar het communisme ook maar aan de macht gekomen is, heeft het niet alleen burgerlijke vrijheden cn democratische instellingen afgeschaft, maar ook de samenleving in een totalitair keurslijf geperst.
De tweede these: Het communisme functioneert volgens zijn eigen beginselen.
Ongetwijfeld zit veel Russische traditie in het "Asiato-communisme", maar de communistische doctrine leidt onvermijdelijk tot een gecentraliseerde beheersing van alle productieprocessen. Of mensen willen of niet, ze hebben zich maar te schikken, want als alles centraal beheerd wordt, kan geen mens buiten schot blijven.
En de derde these: De ideologie is dood maar onmisbaar.
In de communistische landen van Europa is de communistische ideologie practisch dood, in deze zin dat noch de heersers noch de overheersten haar nog serieus nemen. Maar voor de heersende partij blijft de ideologie onmisbaar als enige wettige basis voor haar macht. Vandaar is het communisme een kwestie van macht, niet van intellectuele discussie." —
Deze drie stellingen tekenen het wezen van het communisme op een juiste wijze. Buiten beschouwing is dan nog gelaten de vijandschap tegen de godsdiensten en tegen de christenen die de Fleere echt willen belijden. Maar het wezen van het communisme is inderdaad dictatuur, overheersing van de machthebbers.

Communistische leer afgedaan?
Kolakowski zegt onomwonden dat de communistische leer heeft afgedaan in de door communisten overheerste landen. Het is nu nog slechts een kwestie van macht die men behouden wil. Het leven was sterker dan de leer. Op de duur zal Rusland steeds meer van haar greep op de andere communistische landen gaan verliezen. Het nationalisme wordt sterker:
„In Oost-Europa heeft de communistische leer afgedaan. De mensen denken in termen van eigen rechten, van nationale waarden, van godsdienstige ideeën, van materiële wensen, maar niet aan een terugkeer naar het 'echte Marxisme', laat staan naar het 'echte Leninisme'.
De communistische partijen in de Sowjet-Unie en in de satellietstaten zijn zich daarvan bewust. En ze gebruiken nationalistische leuzen om het contact met de bevolking te herstellen. Daarmee versnellen ze zelf het verval van hun'politieke systeem. De Sowjet-Unie moet noodgedwongen aan de satellieten enige vrijheid gunnen om hun eigen sociaal-economische systemen te ontwikkelen. De laatste garantie van de Sowjet-Russische hegemonie bestaat in de legering van tankdivisies overal in Oost-Europa.
Kolakowski gelooft dat het zogenaamde Eurocommunisme een belangrijk verschijnsel is in de ontwrichting van het communistische internationalisme.
Ongetwijfeld menen de Eurocommunistische partijleiders wat ze zeggen, zoals Lenin meende wat hij schreef in oktober 1917 — enkele weken vóór de revolutie — in 'Staat en Revolutie'. Maar toen hij eenmaal het roer in handen had, bleef van zijn visionaire woorden over de vrijheid van de arbeiders niets over. Hij had niet gelogen, maar het leven was sterker dan de leer. Er zal nooit een democratie voor arbeiders bestaan, zolang de samenleving als geheel van democratische rechten verstoken blijft." —
Dat zijn duidelijke woorden van iemand, die het communisme door en door kent. Woorden die we ter harte moeten nemen. Trouwens, we zien het immers ook duidelijk in de „bevrijde" landen van Afrika, waar de zogenaamde vrijheidsbewegingen aan de macht zijn gekomen, de vrijheidsbewegingen die ook door de Wereldraad van kerken gesteund worden. Waar is daar nu de „vrijheid"? Hoe durft men daar nog spreken van „bevrijding"? Ook daar is het leven sterker clan de leer, ook daar oefent men macht. De overheersten hebben alleen maar nieuwe machthebbers. En zijn die beter dan de vorige? Op deze wijze van bevrijding komt men trouwens niet tot de vrijheid. De Schrift leert ons duidelijk dat alleen die vrij zijn die door de Zoon vrijgemaakt zijn.

Wat te verwachten van de Eurocommunisten?
Het is een wat angstige gedachte dat de communistische partijen in Italië en Frankrijk ook zo sterk worden. Wel zeggen de communisten in die landen dat ze de weg van de democratie willen bewandelen, maar als ze de macht in handen hebben, zal dan de natuur ook niet sterker zijn dan de leer? Kolakowski zegt van hen:
„De Eurocommunistische leiders nemen een dubbelzinnige positie in. Ze hebben het parool van de 'diktatiuir van het proletariaat' laten vallen. Ze hebben de onafhankelijkheid van de eigen nationale communistische partij afgekondigd. Ze hebben de Sowjet-Russische overweldiging van Tsjecho-Slowakije veroordeeld. Dat zijn gewichtige dingen. Maar er zijn beslissende vragen waarop ze nog altijd een positief antwoord geven:
1. Is er zoiets als een internationale communistische beweging waartoe enerzijds de Communistische Partij van Italië, anderzijds die van de Sowjet-Unie behoort?
2. Is de Sowjet-Unie ondanks enige 'vergissingen' en verkeerde stappen toch een 'hogere' vorm van maatschappelijke organisatie, vergeleken met de westelijke democratieën en verdient de Sowjet-Unie in geval van conflict met het Westen ondersteuning?
3. Hebben de Leninistische beginselen voor het leven van de partij daadwerkelijke geldigheid?
Zolang de Italiaanse communistische partij daarop een positief antwoord geeft, is er helemaal geen aanleiding om te veronderstellen dat een communistisch bewind in Italië — om over Frankrijk maar helemaal te zwijgen — niet zal leiden tot een despotisme naar Sowjet-Russische snit. Tegenwoordig kunnen de Eurocommunistische kameraden het zich niet veroorloven om de Sowjet-Unie bij haar ware naam te noemen: een despotische, totalitaire, imperialistische klassemaatschappij!
Zolang het schisma politiek en ideologisch niet is voltrokken, hangt het niet van de Italiaanse communisten af of ze, eenmaal aan de macht gekomen, in staat zullen'zijn hun onafhankelijkheid van de Sowjet-Unie te bewaren. Zouden enkele leiders zich verzetten tegen afhankelijkheid van de Sowjet-Unie, dan zullen ze eenvoudig door andere, betrouwbaarder kameraden worden vervangen.
De Italiaanse communisten koesteren bepaald geen illusies over de ware aard van het Sowjet- Russische systeem. Ook bestaat er geen twijfel aan dat Berlinguer er helemaal niet in geïnteresseerd is om het lot van Dubcek te delen.
Maar als ze onder de heersende internationale omstandigheden aan de macht komen en trouwe leden van de internationale communistisch broedergemeente blijven, zullen ze met al hun ketterijen en rebellieën vijanden van de democratie blijven.
Het schisma is tot op de dag van heden niet voltrokken." —
Kolakowski meent dat een democratische communisme onmogelijk is. Daarom moeten we wel op onze hoede zijn nu de communistische vogelaar in landen als Italië en Frankrijk fluit:
„Tot dusver ontbreken klare bewijzen dat een democratisch communisme zelfs maar mogelijk is. Alle feiten wijzen op het tegendeel. We kunnen echter niet uitsluiten dat zich uit een toekomstig schisma tussen communisten een nieuwe variant van een wedergeboren sociaal-democratie ontwikkelt.
Wel is reeds een ander ding duidelijk: de huidige spanning tussen de verschillende communistisclie partijen kan een zekere invloed op het verval van het communistische blok uitoefenen. De houding van de leidinggevende groepen in de satellietstaten is dubbelzinnig. Enerzijds is hun macht afhankelijk van Sowjet-Russische ondersteuning. Ze kunnen voor de door hen geregeerde volken geen souvereiniteit wensen, want dan zijn ze wèg!
Anderzijds verlangen ze dat de Sowjet-Unie zich minder met hun interne zaken zal bemoeien. Daarom kunnen ze tot op zekere hoogte sympathiseren met het betrekkelijk onafhankelijke gedrag van de communistische partijen in het Westen. Maar die sympathie moeten ze dan wel heel diep in hun hart bewaren en verbergen.
Dat de gewone mensen in de satellietstaten die niet tot het systeem behoren en aan de twisten tussen de politieke groeperingen niet deelnemen, met de tendenzen in de Westerse communistische partijen sympathiseren, kan veilig worden aangenomen. Niet omdat ze het geloof en de idealen van de Eurocommunisten delen, maar omdat ze alles toejuichen wat de macht van de Sowjet-Unie verzwakt. Daarom kunnen communistische leiders van het type Dubeck, wanneer ze onder buitengewone omstandigheden optreden, zeker op brede ondersteuning van de bevolking rekenen. Maar dat betekent niet dat deze sympathisanten onder de bevolking aanhanger van een 'ander' communisme zijn, maar dat ze meer vrijheid verlangen.
Tot zover de mening van Leszek Kolakowski, die het communisme in theorie en praktijk van binnen uit kent. Hij is veel meer dan menig toeschouwer in het Westen tot oordelen bevoegd.
En nu in Italië de invloed van de communistische partij sterk gegroeid is, terwijl de positie van de communisten in Frankrijk aan betekenis gaat winnen, verdient de stem van Kolakowski des te meer gehoor en aandacht." —
Het is wel duidelijk dat we in een verschrikkelijke wereld leven. Een wereld die met God en Zijn Woord gebroken heeft. Daarom zullen we het niet moeten verwachten van de „heuvels en van de bergen", maar van de Heere onze God. Want dat éne is duidelijk: welke machten er ook opkomen, ze zullen toch allemaal vergaan, al is het in de weg van oordelen en gerichten. Maar we mogen de Koning verwachten op de wolken des hemels. En Hij brengt een nieuwe hemel en een nieuwe aarde waar gerechtigheid wonen zal.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen