De Stad van God

In de laatste Daniël stond een artikel over Augustinus. In dat artikel ging het vooral over zijn preken.
Augustinus als dienaar van het Woord van God. Maar, van geen enkele figuur uit de Vroege Kerk is de invloed tot op heden zo groot geweest als van Augustinus. Hij wordt wel de kerkvader van het Westen genoemd. Zowel in de Rooms-katholieke Kerk als in de protestantse traditie is Augustinus een kerkvader met groot gezag. Dit komt vooral door alle boeken die hij schreef. Eigenlijk is Augustinus een soort caleidoscoop. Hij bundelt alles en zendt het zelf uit in brede lichtbundel voor de generaties en eeuwen na hem.
Zijn bekendste twee boeken zijn Confessiones (Belijdenissen) en De Civitate Dei (Stad van God).

Val van Rome
De Stad van God is een heel beroemd boek. Het is de bekroning van Augustinus’ leven in dienst van God en de kerk. En eigenlijk zou je kunnen zeggen dat er geen terrein is binnen de theologie waarmee Augustinus zich in dit boek niet bemoeid heeft.
De aanleiding om het boek te schrijven is uiteindelijk de val van Rome in 410 na Christus. Er waren mensen die zeiden dat dit kwam door de opkomst van het christelijke geloof. Dat zou het Romeinse Rijk van binnenuit kapot hebben gemaakt.
Het was de wraak van de goden, zo zeiden sommigen. Het christelijke geloof had niet goeds gebracht.
Nee, zegt Augustinus tegen hen, het Rijk is ten onder gegaan aan haar eigen liederlijkheid. Brood en spelen leiden tot de onvermijdelijke ondergang. In het Romeinse Rijk ontbrak gerechtigheid.
De val van Rome mag dan de directe aanleiding zijn voor Augustinus om dit boek te schrijven, maar het werk gaat veel verder dan een ‘gelegenheidsboek’. Augustinus heeft van 412-426 aan dit boek geschreven. Het eerste deel gaat vooral over op de val van Rome. Daarnaast weerlegt Augustinus de ideeën van heidense filosofen. Een cultuurkritiek dus.

Jeruzalem en Babylon
Het centrale thema in het tweede deel van het boek is de Stad van God (civitas Dei) tegenover de Stad van de mens, of de aardse stad (civitas terrena). De stad van God wordt uitgebeeld door Jeruzalem en de stad van de mens als Babylon. De stad van ootmoed en de stad van hoogmoed. De wereldrijken zijn niet anders dan “roversbenden in het groot”, vol hoogmoed. Opgaan, blinken en verzinken is hun lot. Staten hebben hun beperktheid in de geschiedenis, maar christenen hoeven daar ook geen heil van te verwachten. Inwoners van de Godsstad zijn onderweg als een pelgrim naar het Vaderhuis. De vraag is wie is inwoner van de Stad van God?
De Civitate Dei probeert een antwoord te geven op de vraag van de geschiedenis. In die wereldgeschiedenis ziet Augustinus steeds strijd tussen de twee steden, Jeruzalem en Babylon. Deze steden zijn heel verschillend: “Zo zijn dus de twee steden gesticht, de aardse door tot verachting van God gaande eigenliefde, de hemelse door tot zelfverachting gaande liefde tot God.
Kort gezegd: de ene stad roemt in zichzelf, de andere in de Heere. (…)
De ene stad heeft in haar machthebbers haar eigen kracht lief, de andere zegt tot haar God: Ik wil u liefhebben, Heere, die mijn kracht zijt.”
In de wereldgeschiedenis openbaart zich de Stad Gods. Vanaf Genesis is alles bepaald. De geschiedenis spreekt van contrasten, al vanaf Kaïn en Abel. Het gaat tussen Jeruzalem en Babylon, Vrouwenzaad en slangenzaad, Christus en satan, maar ook tussen God en mens.

---
In de Stad Gods, maar ook in Belijdenissen heeft Augustinus prachtige citaten nagelaten.

“Gij hebt ons naar U toe geschapen, en rusteloos is ons hart tot het rust vindt in U.”

“En heel mijn hoop is alleen maar gevestigd op uw overgrote barmhartigheid. Geef wat Gij beveelt en beveel wat Gij wilt.”

“Gij hebt ons gezocht opdat wij U zouden zoeken.”

---
Augustinus over de Kerk
De Kerk heeft een tijdelijk karakter. Zij is Ecclesia. Ze is vreemdeling op deze aarde. De Kerk is ook heilig.
De Kerk is het lichaam van Christus. Dat is ondeelbaar en niet te scheuren. Het is goed voor reformatorische christenen om daar eens over na te denken. Voor Augustinus was een kerkscheuring ondenkbaar. Hij had een heel hoog kerkbegrip. Hij hield daarbij vast aan het ideaal. Hij keek naar het grote geheel, in plaats van naar het gebeuren hier beneden.
Augustinus roept ons op niet te kijken naar allerlei menselijke dingen, maar op te zien. De Kerk is van Christus. De Kerk is één. Maar zij is ook echt vreemdeling in deze wereld. Ze kent een andere vreugde dan de wereld.

Geschiedenis
Kennis van de geschiedenis is belangrijk voor een christen. De Stad Gods is een geschiedenisboek. Augustinus deelt de tijd op in zeven tijdvakken. Dit moet je allegorisch (beeldspraak) opvatten. Het is een analogie van de Scheppingsdagen. Wij zien de geschiedenis allemaal als een voortschrijdende lijn. Denk maar aan het beeld van de tijdbalk. Voor ons heel gewoon. Het is Augustinus die het cyclische wereldbeeld in zijn tijd aanvalt. Veel heidenen en filosofen hadden het idee dat alles steeds terugkeerde. Wie naar de natuur kijkt zal ook niet verwonderd zijn dat er zo over de geschiedenis werd gedacht. Het is eigenlijk vreemder om lineair te denken, dat leren we nu juist wel uit het de Bijbel. Christenen zien de geschiedenis als een lijn tussen Schepping en Wederkomst. In de geschiedenis loopt de rode draad van de heilsgeschiedenis.

Politiek
Augustinus heeft met zijn ‘tweerijkenleer’ de basis gelegd voor een christelijke visie op de overheid en de politiek. Hier blijkt ook de actualiteit van Augustinus.
Er wordt namelijk in Nederland fel gedebatteerd over de scheiding tussen kerk en staat. In de geschiedenis is de Ecclesia op weg. Mensen worden ingezameld door de prediking van het Woord van God. Daar gaat het om. De staat moet zich beperken tot het geven van orde en wetgeving, waardoor de zonde beteugeld wordt en het Evangeliewoord ongehinderd voort kan gaan.

Canossa
De tweerijkenleer van Augustinus heeft ook in de Middeleeuwen een belangrijke rol gespeeld. De kerk kon zo haar macht rechtvaardigen. Maar wie had uiteindelijk dé macht? De paus of de keizer? Deze strijd bereikte een hoogtepunt 1077. De Duitse koning Hendrik IV en paus Gregorius VII raakten in conflict.
Hendrik wilde zelf bisschoppen aanstellen. Hendrik wilde de paus zelfs afzetten. De Paus kwam met de ‘tegenaanval’. Hendrik werd in de ban gedaan, en zijn onderdanen werden ontheven van de plicht om trouw en gehoorzaam te zijn. Hendriks vrienden gingen in rook op. Voor het jaar om was, was zijn rijk onbestuurbaar. Wanhopig ging Hendrik op boetetocht naar de paus. Midden in de winter trok hij over de Alpen. Hij had geen keus. Tegelijkertijd kwam de paus hem tegemoet. Toen Gregorius hoorde dat Hendrik eraan kwam zocht hij dekking in de vesting Canossa. Hendrik bleef blootvoets buiten de burcht, smekend om de genade van de Heilige vader. Na drie dagen was het de paus genoeg. Hendrik werd geabsolveerd. Zijn vernedering was compleet.

Een revolutie, want voortaan zou duidelijk zijn dat kerk en staat gescheiden naast elkaar konden bestaan.

Confessiones
Aurelius Augustinus was de zoon van een godvrezende moeder. In Confessiones of Belijdenissen kijkt hij terug op zijn leven. Dit boek is autobiografisch. Het is een belijdenis en lofprijzing. Hierin beschrijft hij zijn leven.
De leegheid ervan. Hij beschrijft in Hoofdstuk 8 tot 11 ook zijn bekering. Na een lange zoektocht vind hij de rust in het christelijk geloof. Nadat hij in een tuin kinderen hoorde zingen ‘tolle lege’ (neem en lees), pakte hij zijn Bijbel en vond rust voor zijn ziel.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen