Irenaeus van Lyon: belangrijk voor de kerk

Irenaeus wordt omstreeks 135 na Christus geboren in of nabij Smyrna in Klein-Azië, het huidige Izmir in Turkije. Smyrna is een handelsstad met een Joodse gemeenschap en vormt al vroeg een christelijke gemeente (Openbaring 1:11 en 2:8-11). In zijn jeugd maakt hij kennis met Polycarpus, die door de apostel Johannes is aangesteld tot presbyter van Smyrna. Aan zijn contacten met Polycarpus in zijn jonge jaren herinnert ook het stukje uit een brief van hem dat hierboven staat. Irenaeus getuigt ervan hoe Polycarpus als martelaar stierf in Smyrna. Mogelijk is hij toen met zijn ouders de streek ontvlucht.

Later is Irenaeus in Gallië (Frankrijk) in de omgeving van Vienne en Lyon. Uit zijn werk blijkt duidelijk dat Irenaeus goed geschoold is in zijn jeugd. Mogelijk is hij zelfs op weg naar de omgeving van Lyon geschoold in Rome. In en rond Lyon zijn hevige vervolgingen van christenen. Tijdens die vervolgingen, wordt hij in 1 77 na Christus naar Rome gestuurd met een brief. Daaruit leidt men af dat hij in Rome bekend was. Irenaeus is dan ouderling van de gemeente te Lyon.

In die brief wordt door de gemeente van Lyon geschreven: "We bevelen hem [Irenaeus] graag bij u aan en vinden dat u hem kunt beschouwen als een ijverig werker in het verbond van Christus." In die brief worden de martelaren genoemd die inmiddels in Lyon vanwege hun geloof zijn omgebracht. Men onthoofdt de christenen of werpt ze voor de wilde dieren. Woede van de bevolking van die landstreek maakt dat christenen hun leven niet zeker zijn. Ze worden door de bevolking overgeleverd aan de overheid die de christenen dan laat ombrengen.

Als de bisschop Pothinus op 90-jarige leeftijd als martelaar om het leven komt, neemt Irenaeus zijn plaats in. Hij sterft in 202. Mogelijk is ook hij gevangen genomen, als vervolgingen weer oplaaien. Hij is sterft echter niet als martelaar.

Je zou kunnen denken: niets bijzonders, een leven als van zovele bisschoppen in die dagen. Toch is dat niet zo. Irenaeus heeft nog al wat geschreven wat bewaard is en daaruit blijkt hoe belangrijk zijn leven en werk is geweest voor de kerk.

Zijn werk

In de omgeving van Lyon heeft Irenaeus niet alleen te maken met vervolgingen door heidenen, hij krijgt er ook te maken met dwaalleer. Tegen die dwaalleer verweert hij zich in zijn geschriften. Zijn belangrijkste boek heet 'Adversus haereses', Tegen de ketters. Hij verzet zich tegen de gnostische dwaalleer.

In de gnostiek - gnostiek betekent: kennis - gaat het om geestelijk inzicht. Men moet via het verkrijgen van deze

(zelf)kennis als 'ik' los raken van het stoffelijke en het aardse en de goddelijke vonk in zich ontdekken. God is onkenbaar voor deze gnostici en alleen via allerlei manifestaties kenbaar. Al deze krachten vormen een goddelijke wereld waarin het tot een breuk gekomen is. Door deze breuk is de schepping waarin we leven ontstaan als werk van een lagere boosaardige godheid (Schepper-God of Demiurg-God).

Volgens Irenaeus is de grondfout van de gnostici het onderscheid tussen de allerhoogste Godheid en de Schepper-God. Dit leidt tot heilloze speculaties en is niet naar de Schrift. Er is maar één Schepper-God, Die tegelijk Verlosser is.

Ook keerde hij zich heftig tegen de loochening van de menswording van God in Christus, de verzoeningsleer, de schepping en de drie-eenheid van God. Hij doet dit met een beroep op het Oude Testament en wat door de apostelen is overgeleverd. Hij schrijft aan een aanhanger van deze dwalingen: "Ook toen al [toen Irenaeus jong was] luisterde ik ijverig naar die dingen [die Polycarpus zei] door de ontferming van God die op mij was, terwijl ik ze me in mijn herinnering vastlegde en niet op papier, maar in mijn hart. En steeds herkauw ik ze weer waarachtig door de genade Gods; en ik kan getuigen voor God dat, als die gelukzalige en apostolische oudste zo iets gehoord had [uw dwalingen], hij het zou hebben uitgeschreeuwd en zijn oren zou hebben dichtgestopt en overeenkomstig zijn goede gewoonte zou hebben gezegd: mijn goede God tot wat voor een tijd hebt Gij mij bewaard dat ik deze dingen moet verdragen."

Naast dit 'Adversus haeresus' en een aantal brieven, hebben we van Irenaeus ook nog een boek getiteld Apostolische prediking.

Zijn betekenis

Irenaeus trekt bij zijn verklaring van Gods Woord lijnen van de schepping tot aan de nieuwe hemel en de nieuwe aarde. Er is één heilsplan van God met verschillende bedelingen. Deze kerkvader is de ontwerper van een verklaring van Gods Woord waarbij gerekend wordt met de historische ontwikkeling. Gods Woord geeft doorgaande heilsgeschiedenis in de lijn van belofte en vervulling. Gods Woord vraagt dan ook om een typologische uitleg.

In deze uitleg worden teksten van het Oude Testament betrokken op het heilswerk van Christus. Deze wijze van uitleg van de Bijbel die bij Irenaeus een sterk accent krijgt, horen we vandaag nog steeds in de uitleg van de Bijbel en de preken. Daarnaast legt hij de teksten uit vanuit het geheel van de waarheid van Gods Woord en de overlevering.

Of we spreken over canonvorming van de Bijbel, de typologische exegese, het denken over Schrift en traditie, ambt en overlevering, scheppingstheologie en heilsgeschiedenis steeds vinden we startpunten van eeuwenlange ontwikkelingen in kerk en theologie bij Irenaeus. Irenaeus vermeldt ook als een geloofbelijdenis die staat in de lijn van de apostolische geloofsbelijdenis die wij iedere zondagmiddag nog tijdens de kerkdienst horen voorafgaande aan de schriftlezing. Zijn invloed is te vinden op de belijdenis van God als almachtige Schepper van hemel en aarde en waarachtig God en mens zijn van Christus en de Heilige Geest.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen