Hoe komt een dominee aan zijn preek?

Het maakt een groot verschil of je op een willekeurige zondagmiddag in de kerk bent, of op de ochtend van eerste Pinksterdag. In de middagdienst zal er hoogstwaarschijnlijk een catechismuspreek zijn. Op de ochtend van de Pinksterdag zal Handelingen 2 wel gelezen worden en zal de preek gaan over het heilsfeit van de uitstorting van de Heilige Geest.

De ene dienst is de andere niet

Als we nadenken over de vraag hoe een dominee aan zijn preek komt, moeten we beginnen met een aantal algemene punten onder ogen te zien. In de ochtenddiensten gaat het over wat wij wel noemen een vrije stof. In de middag- of avonddienst wordt aan de hand van de Heidelbergse Catechismus gepreekt. Dat is een duidelijke hoofdonderscheiding. Een andere herkenbare onderscheiding is dat er bijzondere diensten zijn, waarin de preek mede ingericht wordt naar de gelegenheid van dat moment. Een huwelijksdienst is anders dan een dienst waarin ouderlingen en diakenen bevestigd worden. Op biddag wordt er over andere teksten gepreekt dan op de paasdagen. Een belijdenisdienst heeft duidelijk een andere inhoud dan de kerkdienst op oudejaarsavond.

Het kerkelijk jaar

Waarover een dominee zal gaan preken, wordt voor een belangrijk deel uiteraard door deze factoren bepaald. Eveneens is het kerkelijk jaar een punt dat behoorlijk meeweegt. Het kerkelijk jaar begint met advent. Vier zondagen voor kerst wordt de tekstkeuze gericht op beloften die gaan over de komst van de Messias. Na de Kerst is er de tijd om uit de evangeliën te preken. Zeven weken voor Goede Vrijdag beginnen de lijdensweken. Dan wordt er gepreekt, uit het Oude of uit het Nieuwe Testament, vanuit Schriftgedeelten waarin het lijden en sterven van de Heere Jezus werd voorzegd of aangeduid (de offers bijvoorbeeld). Na Pasen komen verschijningen aan de orde. Ook wordt er dan wel uit de brieven gepreekt. Na Hemelvaart en Pinksteren is er meestal enkele zondagen aandacht voor wat we lezen in het boek Handelingen. Daarna volgt er een periode, tot aan het begin van advent, waarin de predikant echt vrij is in de keuze van de preekstof. Dan is er alle mogelijkheid om aandacht te geven aan het Oude Testament. Dat gebeurt dan ook vaak. In deze tijd worden er nogal eens vervolgpreken gehouden. Bijvoorbeeld over een bepaalde persoon (Abram, David), een bepaald Bijbelboek (Richteren, Daniël), een thema (het gebed, roeping in verschillende betekenissen). Het houden van een aantal preken in vervolg vindt ook vaak plaats in de zogenaamde Bijbellezingen. Deze worden bijvoorbeeld gehouden in de wintermaanden door de weeks.

De keuze van de tekst

Iedere keer moet de dominee weer een tekst kiezen. Natuurlijk is het zo dat als bijvoorbeeld in serie over het leven van Abram gepreekt wordt, het duidelijk is welk gedeelte voor de volgende keer aan de beurt is. Dat geldt nog sterker voor de catechismuspreek. Toch is ook dan het kiezen van een tekst en het voorbereiden van een preek niet iets dat vanzelf gaat. Juist bekende stoffen moet je goed voorbereiden, want het is niet de bedoeling dat je hetzelfde gaat zeggen als de vorige keer. De worsteling en de bede is dan om oude en nieuwe dingen uit de schat van het Woord voort te brengen, juist ook voor het geestelijke leven.

Maar bij een vrije stof, hoe komt de tekstkeuze dan tot stand? Allereerst is er het gebed. De leiding van de Heilige Geest is nodig. Die kan nooit gemist worden en zeker niet in het belangrijkste deel van het predikantenwerk: de prediking. Maar dit betekent vervolgens niet dat de Heere altijd rechtstreeks aan de dominee een tekst geeft of op een bijzondere wijze een Schriftgedeelte aanwijst waarover gepreekt moet worden. Een dominee heeft zijn verantwoordelijkheid. En die zal hij in diepe afhankelijkheid van de Heere vervullen.

Als het goed is, heeft een dominee nauwe omgang met het Woord. Hij leest er veel in. En zo komt vaak de tekstkeuze tot stand. Tijdens het lezen in het Woord, het mediteren over het Woord, het lezen in een boek rondom het Woord raakt de aandacht op een bepaalde tekst gevestigd.

Het kan gebeuren dat de Heere je soms afbrengt van de gedachte om op dat moment over een bepaalde tekst te preken. Je raakt de aansluiting aan die bepaalde tekst kwijt en krijgt die aansluiting wel bij een andere tekst. Wanneer het zo gaat, geeft dat onrust en doet dat temeer vragen naar de Heere en Zijn leiding. Een heel enkele keer is het mij gebeurd dat de Heere mij kennelijk niet alleen van het voornemen om over een bepaalde tekst te preken afbracht, maar mij ook duidelijk tot een andere preek bracht. Dat was dan een preek die ik al eens eerder elders gehouden had. Dat zijn hoge uitzonderingen. Het is tot grote verwondering wanneer je als dominee dan later ook mag horen waartoe de Heere dit zo heeft bestuurd.

In relatie met de gemeente

Het kan ook zijn dat pastorale gesprekken in de gemeente de predikant voor Gods Aangezicht doet overwegen: zou het niet goed zijn over deze of die tekst, over dat Schriftgedeelte of over dat onderwerp eens te preken. Enerzijds is de wisselwerking tussen gemeente, pastoraat en prediking een heel goede zaak. Die moet er zijn. Anderzijds moet een dominee oppassen. Gesprekken moeten beslist niet rechtstreeks op de preekstoel komen. Maar het is zeker wel een verantwoordelijkheid van de dominee om te overdenken wat in deze gemeente op dit moment nuttig en nodig is. Na enkele preken waarin het accent op wedergeboorte, kenmerken van het leven der genade, noodzaak en inhoud van de kennis van Christus lag, is het tijd voor een preek waarin het praktische leven, de dagelijkse bekering, de heiligmaking vooral aandacht krijgt. In een bepaalde periode, misschien mede bepaald door het kerkelijk jaar en de zondagen van de catechismus die aan de beurt waren, kan er veel accent vallen op de totale verlorenheid van de mens en het eenzijdige Godswerk. Dan kan daarna bewust aandacht gegeven worden aan de menselijke verantwoordelijkheid; en voor de bemoediging, ook voor de kleinen in de genade.

Een tekstkeuze kan ook wel eens mede bepaald worden door gebeurtenissen in breder verband. In de prediking is aandacht geweest voor de mkz-crisis (afhankelijk van de streek van ons land), het gebeuren op 11 september, de (aanstaande) verkiezingen.

Als de tekst er is

Als de tekst gekozen is, gaat de voorbereiding verder. De tekst wordt bestudeerd; het verband wordt nagegaan en onderzocht. Op verwijsteksten moet gelet worden, en op overeenkomende Schriftgedeelten. De grondtekst moet geraadpleegd worden, en de kanttekeningen bij onze Statenvertaling. Enkele goede Bijbelverklaringen worden er op nagelezen. Persoonlijk lees ik heel graag wat Calvijn geschreven heeft. Andere goede gereformeerde uitleggers zijn overigens niet minder waardevol. Bij het voorbereiden van een catechismuspreek is het raadplegen van een of twee andere catechismusverklaringen heel leerzaam. Graag lees ik er iets op na van enkele oudvaders, zoals Beukelman, Hellenbroek, Watson, Erskine.

Bij de verdere voorbereiding zijn twee dingen heel belangrijk: gebed en meditatie. De verlichting door de Heilige Geest is onmisbaar. Er moet orde en lijn in de stof komen. Geestelijke lering moet naar voren komen. Het werk van de drie goddelijke Personen moet aandacht krijgen. De eer van God, de persoon en het werk van Christus, de leidingen van de Heilige Geest, het moet alles de juiste plaats krijgen. De drie stukken ellende-verlossing-dankbaarheid moeten aan de orde komen. Natuurlijk is dat niet in iedere preek hetzelfde. Maar de prediker moet wel bij iedere preek het geheel van de Schrift in de gaten houden. Het moet gaan over God en over de zondaar en om Christus. Er moet Schriftuitleg zijn en persoonlijke toepassing. Maar het moet allemaal wel opkomen vanuit de tekst, vanuit het Schriftgedeelte.

En dan komt de preek

Een goede voorbereiding is absoluut noodzakelijk. Een dienaar van het Woord moet zich vanuit het Woord laten leiden. Door de Geest. Daartoe is het gebed zo nodig.

En als dan de preek gehouden wordt, is het toch telkens verschillend. Komt de Heere er in mee? Dat is het gebed. Ook van de gemeente, van de kerkenraad, van Gods kinderen, van jongeren.

Soms mag de gemeente duidelijk ervaren dat de Heere afdruk gaf. Een andere keer mag de dominee zelf in het bijzonder een zegen ontvangen.

Tijdens het houden van de preek heeft de dominee de bediening van de Heilige Geest zeer nodig. Vandaar dat vaak gebeden wordt: "Wilt U datgene wat in de stilte is voorbereid weer in orde in de gedachten terug brengen". Dat is nodig, want op de preekschets staan in de regel slechts enige aantekeningen. Het is immers heel belangrijk dat de preek een ordelijk en overzichtelijk verloop heeft. Vooral is het nodig dat de Heilige Geest er het leven in brengt, de hartelijkheid, de geestelijkheid, de warmte. Beide, ordelijkheid en geestelijkheid, zijn onmisbaar. Dan is het bediening van het Woord Gods, bediening der verzoening. Dan is er niet een beschouwing over Jezus en het geestelijke leven, maar dan mag de dominee preken over Jezus, Die zijn ziel liefheeft, en over het leven met de Heere vanuit persoonlijke verbondenheid. Overigens blijft ook dan nodig te bedenken: het gaat niet om de dominee en hoe goed hij het brengen mag, maar om het Woord dat verkondigd moet worden.

De preek in deze gemeente

Hoe een preek gaat, is niet alleen van de dominee afhankelijk, maar ook van de gemeente. Het wordt op de preekstoel meer dan eens ervaren dat er in de gemeente een bepaalde behoefte is. Dan wordt de dominee als het ware ernaartoe getrokken over delen van het geestelijke leven, over de gewilligheid van Jezus of over de noodzaak van het offer van Christus nog meer te zeggen. Helaas wordt soms ook weerstand ervaren. Of de noodzaak gevoeld om in het bijzonder te waarschuwen. Het komt voor dat de prediker gedrongen wordt de hongerenden en dorstenden in het bijzonder aan te spreken. Of degenen die gerechtigheid door het geloof mochten ontvangen en nu bestreden worden. Wanneer je als dominee met dezelfde preekschets naar twee gemeenten gaat, kan het zijn dat er twee behoorlijk verschillende preken gehouden worden.

Overigens geldt ook hier dat de dominee moet oppassen en zijn verantwoordelijkheid moet verstaan. Hij mag zich niet op het gevoel laten drijven, of maar afwachten welke 'kant hij heengetrokken wordt'. Hij moet het Woord prediken. Hij moet ten eerste de tekst en het Schriftgedeelte uitleggen en toepassen. Een preek moet ordelijk en stichtend zijn. Het mag niet zo zijn dat iedere preek zo ongeveer hetzelfde is. Er moet onderwijs gegeven worden; er moet verkondiging plaatsvinden.

Maar dat laat onverlet dat er de vrijheid en de werking van de Geest is. En de Geest weet wat er in de gemeente nodig is en leidt de dienaar. Er moet ruimte voor de Geest blijven. Nogmaals: dat neemt niet weg dat de dominee zich grondig moet voorbereiden en ordelijk zijn predikdienst heeft te vervullen. En binnen dat kader werkt de Geest. Ook vandaag.

Het Woord persoonlijk voor jou

De dominee komt tot de keuze van een tekst. De ouderling kiest een preek over een bepaalde tekst. En door dat alles heen komt de Heere met Zijn boodschap tot jou. Hij laat je vermanen, opdat je je zonde en onbekeerlijkheid zult verlaten en belijden. Hij laat je hartelijk nodigen tot Zijn heil. Zet je biddend onder de preek. Want daar werkt de Heere wonderen. Die gebeuren als Hij Zijn Geest voegt bij het Woord. Dan is het een zaad der wedergeboorte voor een onbekeerde en een kracht Gods tot zaligheid voor iemand die de Heere niet meer missen kan. Onder de preek komt Christus als het vleesgeworden Woord nooddruftigen troosten en schuldverslagenen genade bewijzen. Zo wordt God verheerlijkt.

Bidt voor de dominee. Ook bij tekstkeuze en preekvoorbereiding heeft hij de Heilige Geest nodig. "Kom Heilige Geest, daalt U neer".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen