Anna Maria van Schurman

Het is 400 jaar geleden dat Anna Maria van Schurman geboren werd in Keulen. De toenemende onverdraagzaamheid tegenover protestanten leidde tot het vertrek van haar ouders uit deze plaats naar Utrecht. Ze wilden hun kinderen een goede opvoeding geven. Behalve in de algemene wetenschappen, de menselijke letteren genoemd, werden de kinderen ook in de vreze des Heeren opgevoed. Al heel jong las Anna Maria de Bijbel, de Catechismus en het Martelarenboek. In Utrecht werd ze naar de Franse school gestuurd, maar dat was van korte duur. De omgang met zondige, wereldse kinderen vonden haar ouders besmettelijk en ze haalden haar van school. Ze kreeg nu samen met haar broers thuis onderwijs. Al vroeg bleek dat ze zeer begaafd was in wetenschappen en kunsten. Daardoor kwam ze in aanraking met bekende dichters. Anna Maria hield zich onder meer bezig met het vraagstuk 'vrouwen en studie'. Toen was dat nog een vraagstuk. Ze verdedigde het recht van de vrouw op studie. De komst van Voetius in Utrecht drukte een belangrijk stempel op haar leven. Voor haar stond nu de theologie als koningin boven andere wetenschappen. Ze kreeg toestemming van Voetius om in een aparte loge, ongezien, zijn openbare colleges te volgen. Door toedoen van haar broer kwam ze in contact met De Labadie, een ex-jezuïet, die de vervallen kerk wilde reformeren. Anna Maria kwam onder zijn invloed tot het besluit dat ze de Gereformeerde kerk, in haar ogen de wereld zelf, moest verlaten. Ze sloot zich aan bij De Labadie en moest van plaats tot plaats trekken. Tenslotte werd Wieuwerd in Friesland de wijkplaats voor de labadisten.
Het is jammer dat Anna Maria van Schurman zich heeft laten beïnvloeden door De Labadie. Een kerk van alleen ware gelovigen is hier op aarde niet haalbaar. Dat er reden was tot klagen over het diep verval van de kerk kan niet ontkend worden, maar zolang de kenmerken van de ware kerk nog aanwezig zijn, mogen we die niet verlaten.
Dit neemt niet weg dat de gedichten van Anna Maria van Schurman tot op de dag van vandaag van grote betekenis zijn. Het is dan ook goed dat in de serie Christelijk erfgoed aandacht aan deze vrouw besteed is. Piëta van Beek schreef een inleiding en een toelichting op de gedichten. Daaraan ontleen ik het een en ander. Kopergravure van Jean de Labadie.
Nu het 400 jaar geleden is dat ze geboren werd, is het een goede gelegenheid om (nog weer eens) kennis te nemen van haar gedichten. W e zien dan dat deze dichteres, wat de inhoud van haar werk betreft, gerekend kan worden tot de Nadere Reformatie. Ze klaagt in haar gedicht 'Verbastert christendom' wel over het verval van de kerk, maar heeft toch nog hoop op herstel. Ze denkt daarbij aan mannen als Theodorus a Brakel en Sixtus Brunsveit. De klacht uit ze bijvoorbeeld met deze woorden:

Doch nu heeft een doodse nacht onze tijd bekropen, En dat de wereld zelf is in de kerk geslopen, Zo dat men een vriend van Christus of een vijand niet onderkent; Nu ziet men menig doorn die de kroon van Christus schendt. En nu men het christen-leger zo ver ziet verbasterd, Dat meest om haar hun Koning wordt gelasterd, Nu wacht men weer een vuur dat al het schuim verteert enz.

Hoop is er ook. Ze brengt dat zo onder woorden: Maar als het punt er is, bepaald in Zijn raad, dan breekt er door met kracht een nieuwe dageraad.

In een gedicht dat ze schreef toen ze verkeerde in Keulen, trekt ze een vergelijking tussen de kerk in Utrecht en Keulen. W a t moet ze hier in Keulen toch veel missen! Wat een krachtige preken mocht ze in Utrecht beluisteren en hoe is het hier! Ze geeft dan ook haar mening over het horen van de preek en de inhoud ervan. Enkel mensen die God de oren heeft doorboord kunnen maar de stem van de Goede Herder horen:

De stem van onze grote HERDER werd daar gehoord Door ieder die van God de oren was doorboord. Ook vindt ze dat de luisteraar eerst door de wet verbroken moet worden wil hij ontvankelijk zijn voor het evangelie:

Men ziet er door de wet stenen harten breken En die gebroken zijn, genezen door het bloed Dat uit de heilfontein van Jezus' wonden vloeit.

Anna Maria van Schurman vond dat er onderscheidenlijk gepreekt moest worden. Er moet duidelijk gesepareerd worden naar staat en toestand. Velen zijn op de brede weg van het verderf, anderen bevinden zich door genade op de smalle weg der bekering. Er zijn dus maar twee staten te onderscheiden: dood of levend. Wel zijn er verschillende standen te onderkennen. De prediking moet daarmee rekening houden. Bekommerde mensen bijvoorbeeld zullen troost ontvangen in de preek, hardnekkige zondaars daarentegen, bestraft worden. Predikanten moeten Gods gehele raad verkondigen: dus ook de leer van verkiezing en verwerping. Daarbij blijft het niet.

Het is hun niet genoeg Gods gehele raad te zeggen Zij achten het hun plicht die op het hart te leggen (...) Zij stellen regels uit de beide verbonden van God Zowel van de strenge wet als van Jezus' zoete wonden Zij brengen vast bewijs waardoor de waarheid staat Zij leren haar gebruik (toepassing) en dringen tot de daad (dringen aan op bekering) (...) ~ Zij snijden het brood naar dat de schapen zijn (een verwijzing naar 2 Tim. 2:15:...die het woord der waarheid recht snijden) Ze leren ook hoe men zijn verstand, zin en wil moet verzaken Eer men Gods gunst in Christus komt te smaken.

Over de vervallen staat van de kerk en de toekomst ervan is hiervoor al iets gezegd. In een gedicht over de toekomst van Christus' koninkrijk spreekt ze haar droefheid uit over de verachtering van de kerk. Het was in die tijd (1660) ook wel treurig gesteld in Utrecht. Twee predikanten, Abraham van de Velde en Johannes Teellinck werden door de stadsvaders, de overheid, de stad uitgezet. In dit gedicht wijst Anna Maria van Schurman erop dat christenen Christus moeten volgen in de strijd én in de overwinning. Dat volgen brengt ze tot uitdrukking door drie symbolen: de doornenkroon, de kroon van heiligheid en de kroon der heerlijkheid. Deze drie kronen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Na een klacht over het diepe verval roept ze burgers en bouwmeesters van de stad (de Kerk) op om zijn torens en muur samen op te bouwen. Die plicht rust dus ook op de leden van de kerk, maar het komt het allermeest op de bouwmeesters, de dienaars aan. Als de Heere echter het huis niet bouwt, arbeiden deszelfs bouwlieden tevergeefs daaraan.

Doch Jezus, Zoon van het huis, komt Gij het niet beleiden (besturen), Vergeefs is het Uw volk de kalk en stenen bereiden Ja, dat kan het niet zo Gij het niet versterkt En het gehele gebouw door hun handen werkt. O kom dan Koning, komt, wij wachten op Uw wenken Gij kunt ons doen (in staat stellen) te doen, meer dan wij kunnen denken. Ei, geef ons maar het geloof dat Gij die krachten geeft En dat Uw Woord geen feil, Uw macht geen palen heeft.

In een gedicht over het geestelijk huwelijk van Christus met de gelovige ziel worden de geestelijke ervaringen van een uitverkoren ziel beschreven. Ellende, verlossing en dankbaarheid komen aan de orde. Het is bevindelijk van aard. Een enkel voorbeeld toont dat:

Maar Hij wil Zijn grootste schat Leggen in een ledig vat, 't Is een gruwel in Zijn ogen Wat zich ten onrechte wil verhogen (...) Al wat laagst is in Zijn ogen Wil Hij allermeest verhogen, (...) En eer zij de krone vat, Moet zij door des hemels pat (de smalle weg) 't Pat dat Jezus heeft geheiligd En door Zijn zweet en bloed geveiligd! (beveiligd)

In een gedicht over het droevig verval der christenen komt ze terug op het verval van de kerk. Hoop op herstel heeft ze hier nog wel. Later verlaat ze de in haar ogen gedeformeerde kerk. Alleen Christus kan nog uitkomst geven, maar dan moet Hij wel met de zweep de geldwisselaars eruit slaan.
In dit gedicht spreekt zij zich uit over valse leraars. Ze leren dat Jezus een genezing voor de zonden is en niet hoe Gods wet eerst zielenwonden opent. En hoe het stenen hart eerst moet verbrijzeld zijn, eer Jezus' geest en bloed verdrijft het zielsvenijn. Gods Zoon spreekt geen vrede, daar vrede is met de zonde; Zijn olie en wijn zijn niet dan voor verwonde. Ze gebruikt de term niet, maar je zou hierin als mening van Anna Maria van Schurman een voorwaardelijke aanbieding kunnen lezen.

Ze had niet de gedachte dat er veel christenen zijn. Een echte christen is een tweemens: de oude mens die het met de zonde en de wereld houdt en de nieuwe die de zonde betreurt, bestrijdt en overwint. De één wil God de eer geven, de ander wil zichzelf leven. In het gedicht tegen 's werelds gezelschap zegt ze dat we niet gauw voor een christen moeten houden die nooit met de zonden twisten. (...) Dien de wereld niet haat, Die is ver van Christus' staat.

Slot
W e hebben kunnen zien dat Anna Maria van Schurman ons ook in deze tijd nog heel wat te zeggen heeft. Er is dit jaar veel aandacht aan haar gegeven. Dat is terecht. Maar zou dat ook het geval geweest zijn, als het geen vrouw was geweest? Een vrouw die het recht op studie verdedigde, kan tegenwoordig wel rekenen op sympathie. De inhoud van haar werken is deze aandacht veel meer waard. W e moeten daar niet alles van overnemen. De hypocrieten of huichelaars die in de Kerk zijn, zijn intussen niet van de Kerk. Dat heeft ze niet helder ingezien. Een kerk is de ware Kerk als zij zich aanstelt naar (gedraagt in overeenstemming met) het zuivere Woord van God; alle dingen daarmee strijdig verwerpt en Jezus Christus als het enige Hoofd daarvan erkent. Of de Gereformeerde kerk in de 17e eeuw zich in alles gedroeg naar het Woord van God is een vraag waarop wel een enigszins verschillend antwoord gegeven kan worden. Denk aan de invloed van de overheid op het beroepen van predikanten. Toch is daar door goede oudvaders ook veel verzet tegen geweest. Ze hebben de Kerk er echter niet om verlaten. Anna Maria van Schurman deed anders.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen