HET REVEIL

Het internationale Réveil

Er is in de 19e eeuw veel gebeurd op veel terreinen. Op politiek, maatschappelijk en kerkelijk terrein hebben veel ontwikkelingen plaatsgevonden. Heel wat veranderingen zijn opgetreden. Het is een goede zaak daar kennis van te nemen. Van de geschiedenis valt veel te leren. In het verleden liggen immers veel lessen voor het heden. Wie de lessen uit het verleden niet ter harte neemt, berokkent zichzelf daarmee schade. Een bekende uitdrukking luidt: een volk dat zijn geschiedenis niet ter harte neemt, moet die geschiedenis overdoen. Ook In Nederland is in de negentiende eeuw veel gebeurd. Daarbij valt wat ons land betreft niet alleen te denken aan kerkelijke gebeurtenissen zoals de afscheiding van 1834, de doleantie van 1886 en de vereniging van 1892, maar ook aan een beweging als het Réveil. Dit was een belangrijke stroming in de 19e eeuw. Een beweging die zich overigens niet beperkte tot Nederland, maar die we in meerdere landen terugvinden. Dit wordt uitvoerig uiteengezet in het eerste hoofdstuk van het boek van Van der Zwaag dat handelt over twaalf réveil-getuigen. Het Réveil had zijn oorsprong in Genève, de stad van Calvijn. Het Réveil bedoelde herstel van de christelijke grondwaarheden, die zwaar werden aangevallen door de denkbeelden van de franse revolutie en de Verlichting, en herstel van het individuele geloofsleven.

Beroemde wereldse denkers hadden voorzegd dat aan het begin van de negentiende eeuwe de Bijbel aan de vergetelheid zou zijn prijsgegeven. Maar het begin van de negentiende eeuw liet juist het tegenovergestelde zien. Er kwam juist een opleving door het Réveil. Het Réveil had ook oog voor de concrete noden van de nood-druftigen.

Nationaal Réveil

Het Nederlands Réveil was van oorsprong een zuiver nationale beweging. Calvijn en De Labadie hebben hier blijvende invloed uitgeoefend. Zo was er in het Nederlands Réveil een calvinistisch en een labadistisch element te onderscheiden. We lezen over het Nederlands Réveil in de christelijke encyclopedie, 1e druk, het volgende: “Het was de antiek-Gereformeerde Nicolaes Schotsman, die door het oprichten van zijn ‘Erezuil’ voorde Dordtse Synode, in 1819 reeds het Gereformeerde beginsel weer opwekte.

Tegenover zijn Calvinisme staan dan de vele Piëtistische conventikelen door oefenaars geleid. Doch gelijk er voor het Geneefs Réveil een signaal tot de strijd nodig was in een brochure van Empeytaz, zo voor het Nederlandse in Da Costa’s Bezwaren tegen den geest der eeuw. Dat was een donderslag, waardoor allen uit de slaap opgeschrikt werden om niet weer in te dommelen. Whitefield was voor Engeland, Malan voor Genève, Da Costa voor Nederland, de held van het Réveil.” In het zelfde artikel in de Christelijke Encylopedie staat dat de onkerkelijkheid van het Réveil zijn Achilleshiel is geweest.

Twaalf getuigen

Van der Zwaag behandelt twaalf personen die van betekenis zijn geweest voor het nationaal Réveil:

1. Willem Bilderdijk, pater familias van het Réveil.

2. Isaäc da Costa, de heraut van het Réveil.

3. Abraham Capadose, de medicus van het Réveil.

4. Willem van Hogendorp, de staatsman van het Réveil.

5. Dirk van Hogendorp, de jurist van het Réveil.

6. Jacob van Lennep, de apostaat van het Réveil.

7. Bastiaan Heykens, de kleine burgerman van het Réveil.

8. Willem de Clerq, het geweten van het Réveil.

9. Jan ter Borg, de Johannes-figuur van het Réveil.

10. Willem Messchert, de publicist van het Réveil.

11. Guillaume Groen van Prinsterer, een kind van het Réveil.

12. Cornelis Carel Callenbach, een dominee van het Réveil.

Een slothoofdstuk draagt als titel:

Het nationale Réveil rond Bilderdijk.

Groen van Prinsterer

In de bespreking van het lijvige boek van Van der Zwaag willen wij iets doorgegeven uit het leven, de arbeid en de betekenis van Groen. Groen werd geboren 21 augustus 1801 te Voorburg. Hij heeft van zijn ouders een christelijke opvoeding gehad. Groen schrijft daar later zelf over “Aan de verstandige en liefderijke zorg van godvrezende en teêrbemin-de Ouders heb ik het onwaardeerbare vooregt eener Christelijke opvoeding te danken gehad.” Maar het was wel een ruime opvoeding. Na het beluisteren van de preek werd er ’s middags met het rijtuig visite afgelegd. Zelfs een uitstapje naar het circus of naar de kermis werd niet geschuwd. Ook behoorde tot zijn opvoeding paardrijden, golfspelen, zwemmen en dansen. Hij studeerde in Leiden rechten en letteren. Hij vestigde zich als advocaat in ’s Gravenhage. Ook in de politiek is hij van betekenis geweest. Hij kwam met zijn vrouw in aanraking met het Réveil wat door genade vrucht heeft mogen afwerpen in zijn leven. Groen kreeg bekendheid als geschiedschrijver, staatsman, publicist, parlementair redenaar en Evangeliebelijder. Hij voerde een pleitmemorie voor de Afgescheidenen in 1837. Hij streed voor de christelijke school Het meest bekend is hij geworden door twee standaardwerken: “Ongeloof en revolutie” en “Het handboek der Geschiedenis van het vaderland.” In een brief aan Da Costa schrijft Groen (blz. 440): “Men wach-te voor kerk noch Vaderland enig heil, dan door de weder in handen gevinge van Kerk en Land in de hand en in de macht van Hem, die een Heere der Heeren, een Overste der Koningen der aarde is! Het kruis van Christus worde gepredikt, en wederom zal zowel de Antichrist van Rome als die der neologie instorten en vallen. Oranje met Nederland belijde zich op nieuw Christus, en het helverbond van Phariseeën en Sadduceeën zal zich zelve beschamen, vernietigen, doden, of althans voor een tijd, voor de kracht niet van wapenen of kunstgrepen, maar voor de kracht des geloofs in den God en Heiland onzer vaderen zwichten, en zich onderwerpen; en de muren van ons aloude Zion, al is het ook in benauwdheid der tijden, evenwel nog weder opgericht worden gezien. Men vreze dan niets, zoo het beginsel onzer wijsheid in en tot alles de vreze Gods is. Men vreze alles, zoo lang nog enige andere toevlucht dan deze voor de redding of bewaring van ons fel bedreigde Vaderland gezocht wordt.” Deze woorden hebben nog niets van hun betekenis verloren.

Handboek der geschiedenis van het vaderland

Groen heeft in bovengenoemd boek ondermeer het vertrek van stadhouder Willem V uit ons vaderland in 1795 beschreven. We willen het u doorgeven ter overdenking: “De Stadhouder tot de afreis, plichtshalve, gereed. ‘Deze vernedering’, sprak hij, ‘heb ik, als mens, dubbel verdiend en misschien zal ze mij tot zaligheid strekken; doch in de waarneming mijner posten heb ik ze niet verdiend. Dwaalde ik soms, ik deed het ter goeder trouw; voorwetens en opzettelijk benadeelde ik nooit zelfs mijn bitterste vijand; met deze bewustheid is het dat ik het dierbaar Vaderland verlaat. De ware bron onzer ongelukkigen ligt niet in de onverantwoordelijke handelwijs van zo veel Nederlanders, of in de kwade trouw der Bondgenoten, maar in de nationale zonden en ongerechtigheden: God heeft een twist met Nederland en toont het in de mislukking van alle pogingen en ook nu door de felle vorst die de wateren tot een gebaande weg gemaakt heeft. Wie zal oprichten als God ter neer werpt!“Groen schrijft dan ter beoordeling van de nederlaag van Nederland en het vertrek van stadhouder Willem V het volgende: “als personen afwisselen of instellingen vergaan, onveranderlijk blijft: dat de mens aan de wil Desgenen, Wiens raad zal bestaan en die al Zijn welbehagen doet, zelfs wanneer hij tegen die raad rebelleert, ondergeschikt is, en dat in de lotgevallen ook van Nederland, als onvermijdelijk gevolg van afgodendienst, het woord vervuld zou worden, hetwelk de Heere tegen een afvallige Natie in de mond des profeten gelegd heeft: ‘Ik zal een kwaad brengen over dit Volk, de vrucht hunner gedachten: want zij slaan geen acht op Mijn woorden en zij verwerpen smadelijk Mijn wet.’”

Groen kwam duidelijk uit voor zijn beginselen en geloofsovertuiging in zijn schrijven over de vaderlandse geschiedenis. Dat geeft hij zelf duidelijk te kennen in zijn voorwoord. We lezen daarin ondermeer: “Mijn beginselen zijn, voor wie er belang in stellen mocht, uit andere geschriften bekend. Zij kunnen alle teruggebracht worden tot de onvoorwaardelijke onderwerping aan de God Die Zich in de Heilige Schriften geopenbaard heeft. De gehele geschiedenis leert mij dat er voor overheid en volk, buiten gemeenschappelijke eerbied voor de hoogste Wetgever, geen cement ter vereniging van vrijheid en gezag is.” Behartenswaardige woorden ook voor onze tijd! Even verder lezen we in het voorwoord van Groen: “Doch men voert mij wellicht tegemoet dat ik in het gehele werk mijn gevoelens, bepaaldelijk in de Godsdienst, op de voorgrond gesteld heb. Voorzeker, ik ben niet van oordeel dat verloochening of ontveinzing van beginsels een voorwaarde of een waarborg ener prijselijke en gewenste onpartijdigheid is. Ik heb overal gesproken op de toon van Christen en Protestant. ”

Een kloek boek

Het bij uitgeverij/ boekhandel gebr. Koster- Barneveld verschenen boek bevat een schat aan informatie over het Réveil en de behandelde personen. Het draagt als titel “Twaalf Réveilgetuigen” terwijl de ondertitel luidt: ‘Willem Bilderdijk en zijn geestverwanten.’ Het boek bevat 520 blz., met noten achter elk hoofdstuk (overigens misten wij bij het doornemen van dit boek noot 61 op blz. 492), een literatuuroverzichten een register van persoonsnamen, wat het gebruik en raadplegen vergemakkelijkt. Het kost € 38,50. Wie zich in de stof wil verdiepen, kan in dit boek goed terecht.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen