Solidariteit in de Bijbel

Wat is solidariteit?

Er bestaat helaas bij veel mensen die de Bijbel als richtsnoer voor hun denken en doen belijden het misverstand dat solidariteit een typisch politiek-socialistisch begrip is. Het woord solidariteit komt inderdaad niet letterlijk in de Bijbel voor, maar de zaak en de bedoeling zijn daarin terecht volop aanwezig.

Solidariteit als woord is het eerst in de economie gebruikt, om de samenwerking tussen werkgevers en werknemers aan te duiden. Daarna kwam het woord en het begrip ook in zwang in de sociologie, de politiek, de psychologie en ook in de theologie.

Het woord solidariteit is afgeleid van het Latijnse ‘solidus’ met de dubbele betekenis van a) sterk, solide en b) gezamenlijk. Tegenwoordig duidt men ermee aan dat men samen voor een zaak of ideaal staat en daarvoor actie voert. We kunnen daarbij drie doelstellingen onderscheiden:

1. een positieve, wanneer een bepaald goed doel wordt nagestreefd of wanneer men een ongunstige situatie wil verbeteren of herstellen;

2. een negatieve, wanneer men zich gezamenlijk keert tegen verkeerd geachte overheden, wetten, partijen, werkgevers of zelfs individuele personen;

3. meestal is het een combinatie van positieve en negatieve actie.

Solidariteit in de Bijbel

We kunnen stellen dat de meest absolute vorm van solidariteit in de Bijbel is te vinden. Dogmatisch gezien is de Drieeenheid van God de hoogste vorm van solidariteit. Bij en in Hem is de volmaakte eenheid in zijn, denken en handelen. Vader, Zoon en Heilige Geest werken in alles gezamenlijk. Dat straalt ook uit in de schepping van de kosmos en de mens. Evenzeer is Gods gerechtigheid en Zijn liefde tot in alle consequenties een bewijs van Zijn ondeelbare bedoeling.

Een afschaduwing daarvan behoort in de gemeente, als het lichaam van Christus, en in het huwelijk gevonden te worden. Door de zonde is dat laatste helaas niet zo ongeschonden gebleven! Het gevolg is dat in de Bijbel een dubbele solidariteit is aan te wijzen:

• De mensheid heeft één Vader: God de Schepper. God heeft alle mensen geschapen en Zijn geboden gelden voor alle mensen. Ook zorgt Hij voor alle mensen: Hij geeft de zon en de regen aan rechtvaardigen en onrechtvaardigen (Mattheüs 5:45).

• E r is solidariteit in de zonde. Alle mensen hebben de wet overtreden en wantrouwen God en Zijn goede bedoelingen. Daarin spannen mensen samen tegen hun Vader en Zijn Koningschap. Na de zondeval wordt zichtbaar dat er één beweging is, in haat gericht tegen God, en een andere (door Zijn genade!) om Hem lief te hebben en te gehoorzamen.

Steeds opnieuw wordt ieder mens opgeroepen te onderscheiden in welke richting de oproep tot solidariteit leidt.

Zeven criteria

Hoe te onderscheiden wat een goede oproep tot solidariteit is? Daarvoor moeten we het antwoord weten op zeven verschillende criteria:

1. Wat is de bedoeling van de gepropageerde solidariteit? Gaat het erom vrij en los te komen van de wet van God of gaat het om Hem en om het onderhouden van Zijn inzettingen?

2. Wie zijn de leiders? Willen ze werkelijk dienaars zijn van elkaar en van het goede, of willen ze, heimelijk of openlijk, heersers en dictators zijn?

3. Welke middelen worden in de solidariteitsactie gebruikt? Zijn de betoging en het protest vreedzaam en wil men slechts zonder dwang overtuigen, of worden beschuldigingen, laster, stakingen, geweldsdaden en zelfs terrorisme gebruikt?

4. T egen of voor wie worden we opgeroepen tot solidariteit? Helaas overheerst in veel oproepen tot solidariteit het negatieve. Dan gaat het tegen de eigen regering, bepaalde politieke leiders, overheersende regimes of bezettende machten, de bureaucratie in allerlei vormen, de bezittende, rijke klasse, tegenstanders in het algemeen, etnische minderheden, mensen van een ander ras of uit een ander land, etc. Ieder van ons kent hiervan voorbeelden te over.

5. Wat gebeurt er met mensen die, mogelijk wegens gewetensbezwaren, weigeren mee te doen aan de opgeroepen solidariteit? Worden ze geboycot, bedreigd, lastiggevallen of vervolgd?

6. Zijn we er zeker van dat er achter de oproep tot solidariteit geen verborgen agenda steekt?

7. Zijn mensen vrij om af te haken wanneer blijkt dat de gevraagde solidariteit toch een verkeerde richting inslaat of dreigt in te slaan?

Wie enigszins op de hoogte is van wat er plaatsvindt in de samenleving, merkt dat al deze zeven criteria vanuit de recente geschiedenis te illustreren zijn.

Voorbeelden in de Bijbel

Met het hierboven gegeven overzicht kunnen we ook verschillende gebeurtenissen uit de Bijbel en uit de Bijbelse geschiedenis onderscheiden. Er zijn voorbeelden in de Bijbel van juiste en verkeerde solidariteit. Deze voorbeelden zijn een lering voor ons. Dat is nodig, want we laten ons gemakkelijk misleiden. Bij elk van de volgende voorbeelden moeten we proberen ons te verplaatsen in de situatie van toen. Achteraf oordelen is wel gemakkelijk, maar helpt in de actuele keuze niet.

• De torenbouw van Babel, Genesis 11. Tegen de intentie en opdracht van God wilden mensen hun eigen ideaal van eenheid en zekerheid handhaven.

• De uittocht van het nog niet gestabiliseerde volk Israël uit Egypte, Exodus 13 en volgende. Telkens strijdt de begeerte om vrij te zijn en Mozes te volgen met de angst voor de onzekere reis door woeste streken en het gemis van bepaalde zaken in Egypte. Het verzoek aan Aäron om een gouden beeld te maken was een solidariteitsactie, Exodus 32 vers 3: “het ganse volk”.

• De opstand van de groep rond Korach en de zijnen tegen het leiderschap van Mozes, Numeri 16.

• Het massale en gewelddadige verzet van het volk Israël na de dood van koning Salomo tegen de regeringsverklaring van Rehabeam, 1 Koningen 12.

• De vele voorbeelden van gezamenlijke afdwalingen in de tijd van de profeten.

• Joodse leiders en veel inwoners van Jeruzalem waren één in de veroordeling van Jezus en verwezen Hem naar het kruis op Goede Vrijdag. Ze meenden daarin samen goed te doen.

• Daartegenover staat de solidariteit in de eerste christelijke gemeente, zoals beschreven in Handelingen 2 vers 42. Maar tevens is daar het misbruik van Ananias en zijn vrouw.

• Paulus prijst in zijn brieven de jonge gemeentes om hun steun aan de behoeftigen, niet alleen in eigen kring maar ook voor de verre anderen. Vanuit Antiochië hielp men Jeruzalem.

• Bij de opstand tegen de Romeinse bezettende macht weigerden de christenen in Jeruzalem in het jaar 70 na Christus solidair te zijn in die strijd en weken uit naar het buitenland.

Essentiële overwegingen

De oproep tot solidariteit vindt veelal plaats waar in de samenleving aandacht komt voor wat men sociaal en maatschappelijk onrecht noemt. En hoewel wij in West-Europa tot de meest rijke en bevoorrechte bevolkingsgroepen van de wereld behoren, is er ook bij ons nog veel wat verre van ideaal is. Veel meer geldt dat van mensen in andere delen van de wereld. Er is onvoorstelbare armoede, er zijn allerlei soorten ziektes, er is onderdrukking tot slavernij toe, corruptie lijkt onuitroeibaar, bureaucratie kan wanhopig maken, discriminatie is aan de orde van de dag. Allemaal redenen om mensen tot solidaire actie op te roepen. En dat gebeurt ook in veel gevallen. Ook christenen horen die oproep. Dikwijls wordt gesteld dat juist christenen vooraan op de barricades behoren te staan. Is dat juist?

Als christenen, die rekening met de Bijbelse boodschap begeren te houden, moeten we meer zeggen en meer doen. Vanwaar komen al de hierboven genoemde ellendige zaken? Het is toch geen noodlot? Het is een tijd lang mode geweest om de oorzaak van alle ellende in de wereld te zoeken bij de verkeerde systemen en omstandigheden. Verander de omstandigheden en het komt weer goed. Zelfs de meest rigoureuze pogingen daartoe hebben echter geen wezenlijke verandering ten goede gebracht. Marx en het communisme mogen dan voor een groot deel hebben afgedaan, de idee dat het kwade overwonnen kan worden door allerlei maatregelen overheerst nog sterk.

Christenen hebben geleerd dat het kwade en verkeerde niet in de eerste plaats in onjuiste stelsels en regels zit, maar zijn oorzaak vindt in de zonde van het egoïsme en de rebellie tegen God. Wanneer wij in onze houding en in ons leven niet radicaal veranderd worden, blijft ieder mens zijn eigen belang ten koste van anderen zoeken. Ondanks mooie woorden, solidariteitsacties en zelfrechtvaardiging. Die zelfhandhaving en dat eigenbelang vinden we zowel bij slachtoffers als bij hulpverleners.

Voor christenen geldt primair dat mensen veranderd moeten worden, bekeerd tot God. Dat is de boodschap en zending van de kerk. Heb God lief en de naaste. Dat hebben we ook geleerd van Jezus Christus en Zijn werk in onze wereld. Dat betekent niet dat we niets behoeven te doen om de materiële nood in de wereld aan te pakken en om de omstandigheden te verbeteren. Maar het moet wel gelijk opgaan met de oproep om zich tot God te bekeren. Wanneer voor die boodschap geen plaats en ruimte is bij een bepaalde solidariteitsactie, worden we gedwongen af te haken. Dat verklaart en rechtvaardigt ook dat naast diverse seculiere acties tot leniging van noodsituaties kerken en christenen een eigen aanpak kiezen.

Drs. J.J. Tigchelaar VDM Oud-voorzitter van de Guido de Brès-Stichting

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen