Een bijbelvertaling in de omgangstaal : Groot Nieuws voor U (I)

Een nieuw vertaalprincipe

Het vertalen van de Bijbel is een mooi, maar moeilijk werk. Het is wel eens vergeleken met het overgieten van een kostbare vloeistof, waarbij vooral geen druppel verloren mag gaan. Of zonder beeldspraak: de Heilige Schrift moet met de grootste zorg en nauwgezetheid worden vertaald.

Aan die eis voldeed de Statenvertaling van 1637. Op het titelblad stond niet voor niets: ”Uyt de Oorspronckelijcke talen in onse Nederlandtsche tale getrouwelijck over-geset”. De vertalers was opgedragen zich bij de zegswijzen van de grondtekst aan te sluiten, als de duidelijkheid er niet onder leed en ons taaieigen dat toeliet. Men moest zo weinig mogelijk woorden toevoegen aan de woorden van de tekst. Indien men het nodig achtte, moest er een andere letter voor gebruikt worden en moesten ze tussen haakjes gezet worden.

De Nieuwe Vertaling van het Nederlands Bijbelgenootschap, waarvan het Nieuwe Testament in 1939 gereed kwam en het Oude Testament in 1952, ging van geen ander principe uit, al is de tekst over het algemeen minder letterlijk vertaald. Er werd gestreefd naar een betrouwbare weergave van het Woord van God in onze taal.

Een aantal jaren geleden begon de Amerikaan dr. E. A. Nida het pleit te voeren voor een nieuwe methode van bijbelvertalen. Zijn uitgangspunt lag in het feit, dat de Bijbel voor velen een gesloten boek blijft. Zij lezen er wel in, maar zij verstaan niet, wat zij lezen. Nida zocht de oorzaak in de taalbarrière. De hoorder of lezer moet de boodschap even duidelijk kunnen verstaan als degenen voor wie deze boodschap eerst bestemd was. Een woord-voorwoord vertaling was volgens hem niet toereikend; men moest vertalen van taai-tot-taal: niet idiolect, maar dynamisch-equivalent.

Dr. E. A. Nida zou kunnen zeggen: „De getrouwheid van deze vertaling aan de oorspronkelijke tekst bestaat dus hierin dat ze de inhoud en de bedoeling van het origineel zó tot uitdrukking probeert te brengen, dat de hoorders en de lezers van vandaag op dezelfde wijze kunnen reageren als de oorspronkelijke hoorders en lezers”.

Zo luidt nu ook de verantwoording van „Groot Nieuws voor U”, de belangrijkste vertaling van het Nieuwe Testament volgens de nieuwe opvatting, die wij in het Nederlands hebben, een vertaling waarvan in korte tijd meer dan 100.000 exemplaren zijn verkocht.

Het is een uitgave van het Nederlands Bijbelgenootschap en de Katholieke Bijbelstichting, die in het najaar van 1972 van de pers kwam. De vertaler, A. W. G. Jaakke, kon rekening houden met soortgelijke vertalingen in het Engels, Duits en Frans. Vooral ”Good News for Modern Man”, dat in 1966 in de Verenigde Staten verscheen was een succes geworden: het boek werd verspreid in een oplage van meer dan 30 miljoen exemplaren !

Bij een vertaling van dit type kan het taalniveau nog verschillend zijn. Men is vrijer in taalgebruik dan bij de vroegere vertalingen. Om zoveel mogelijk mensen te bereiken kiest men voor de omgangstaal — niet te formeel en niet te vulgair. Dat is de taal van het dagelijks leven die iedereen moet kunnen verstaan. ”Groot Nieuws voor U” heeft dan ook als ondertitel: ”Het nieuwe testament in de omgangstaal”.

Het voor en tegen

Het eerste dat ons opvalt, als wij kennis nemen van deze nieuwste vertaling in het Nederlands, is dat zij zo gewoon aandoet. De pocketvorm, de bladspiegel, de illustraties, alles is erop gericht de

Bijbel dicht bij de mensen van onze tijd te brengen. De stijl waarin gesprekken worden weergegeven, bevestigt die indruk. In de evangeliën zegt Jezus niet ”gij” tot de discipelen, maar ”jullie”. Dat dit bedoeld is als de vertrouwelijke omgangsvorm, blijkt daaruit dat ”u” gebruikt wordt, als de joodse leidslieden worden aangesproken. Tegenover hen staat de Heiland anders dan tegenover Zijn discipelen.

Wij zullen moeten erkennen, dat een vertaling van de Bijbel het niet moet zoeken in woorden en zinnen die velen, met name ook veel jongeren, maar moeilijk kunnen begrijpen. Laten wij niet vergeten, dat het Nieuwe Testament geschreven is in het Koinè-Grieks, de omgangstaal van die tijd. Als de Heilige Geest is uitgestort, horen mensen uit allerlei volken in hun eigen taal van de grote daden Gods spreken. Dat is tegelijk een profetie, dat de Geest er in de tijd die nu gekomen is, voor zorgen zal, dat de blijde boodschap tot iedereen zal komen in de taal die hij verstaat.

Ik moet zeggen, dat het Nieuwe Testament in deze vorm zich vlot laat lezen. Gedeelten van ”Groot Nieuws voor U” boeien de lezers wellicht zo, dat zij in de goede zin van het woord nieuwsgierig worden. Men treft ook een woordenlijst, een register en enkele landkaarten in het boek aan. Men kan opzoeken, waar Apollos en Aquila genoemd worden, men vindt er iets in over de Farizeeërs en de Sadduceeërs, over de Epicureeërs en de Stoicijnen, over de edelstenen uit het boek Openbaring en nog veel meer — alles ten dienste van de bijbellezer van vandaag.

Het gevaar is natuurlijk wel, dat de bijbelse boodschap zo leesbaar wordt. dat men er overheen leest. Dr. G. de Ru schreef al, dat de vertaling van het vreemde Woord, het Woord dat niet naar de mens is, een goed leesbaar verhaal heeft gemaakt, dat men ”begrijpt”, maar dat de vraag hem beangstigt, of zo het ”grote nieuws” bij de mens zonder kerkelijke binding overkomt.

In Joh. 20 : 29 staat bv.: ”Hoe gelukkig zijn zij die geloven zonder te zien”. Dat is niet gelijkwaardig aan het oorspronkelijke: ”Zalig zij die niet gezien hebben en toch geloven”.

De bekende woorden over de Schrift die theopneust is, zijn goed vertaald: ”Alles wat hierin staat, is door God geïnspireerd” (2 Tim. 3 : 16), maar wat erop volgt: ”en bruikbaar voor het onderrichten van de waarheid, het weerleggen van dwalingen, het herstellen van fouten en voor de opvoeding tot een rechtschapen leven” klinkt te vlak. Vooral het ”herstellen van fouten” valt uit de toon.

Een vertaling die een dynamische gelijkwaardigheid nastreeft, kan één Grieks woord op diverse manieren weergeven. Zo is het woord ”eudokia” evenals het werkwoord ”eudokein” in de Statenvertaling en in de Nieuwe Vertaling bijna altijd ”welbehagen” en ”welbehagen hebben”, als het betrekking heeft op God, terwijl ”Groot Nieuws voor U” zeer gevarieerde vertalingen biedt. Om ons tot de evangeliën te beperken:

Matth. 3 : 17: ”Hij is mijn enige Zoon. de man naar mijn hart”;

Matth. 11:26: ”Ja, Vader, u deed dit, omdat u het zo het beste vond”;

Luc. 2 : 14: ”Eer komt toe aan God in de hoge hemel en vrede op aarde aan de mensen die in Gods gunst staan !”; Luc. 12 : 32: ”Wees niet bang, kleine kudde ! Jullie Vader heeft jullie in zijn goedheid het koninkrijk gegeven”.

De nieuwe wijze van vertalen opent meer mogelijkheden om nuanceringen aan te geven, maar het wordt moeilijker om Schrift met Schrift te vergelijken. Bij het gebruiken van een vertaling die streeft naar dynamische gelijkwaardigheid, moet men zich meer door het inzicht van de vertaler laten leiden dan bij het lezen van een idiolecte of concordante vertaling. Sterker nog, een vertaling volgens dit principe loopt het gevaar bepaalde inzichten aan de lezer op te dringen.

Dat heeft vooral bedenkelijke consequenties, als de geboden vertaling aanvechtbaar of zelfs verkeerd is. Helaas vertoont ”Groot Nieuws voor U” ernstige tekortkomingen.

De weergave van de bedoeling van de oorspronkelijke tekst is in deze vertaling tegelijk een interpretatie van de tekst. Dat is met de methode gegeven. Voor elke vertaling van een wat minder gemakkelijke tekst is een goed verstaan een eerste vereiste en vertaling en verklaring zijn nooit geheel van elkaar te scheiden.

Maar ”Groot Nieuws voor U” geeft via de vertaling allerlei verklaringen die onaanvaardbaar zijn.

Wij gaan de vertaling van enkele teksten na.

Matth. 22 : 14: ”En Jezus besloot: ”Want veel mensen zijn uitgenodigd, maar weinigen zijn hun keuze waardig”. Er schuilt een dubbelzinnigheid in de woorden ”hun keuze”. In de omgangstaal is ”hun keuze”: de keuze die zij deden, maar hier zal het wel betekenen: hun gekozen zijn. Bij deze opvatting is het volgens Jezus’ woorden beslissend, wie het waardig en niet waardig is.

In de tekst wordt echter gezegd, dat velen geroepen (of genodigd) zijn, maar weinigen (door God) uitverkoren. Dat is dan in de eerste plaats te zien als een waarschuwing aan het adres van de Joden, die hun verkoren zijn als vanzelfsprekend beschouwden en geen gehoor gaven aan de nodiging van het evangelie van het Koninkrijk.

Overigens mag men niet beweren, dat deze moderne vertaling niet van de uitverkiezing weten wil. Een tekst als Hand. 13 : 48, waar ook wel eens vreemd mee omgegaan is, wordt correct weergegeven: ”Allen die voor het eeuwige leven bestemd waren, kwamen tot geloof”.

Marc. 10 : 45: ”Neem een voorbeeld aan de Mensenzoon: hij is niet gekomen om zich te laten bedienen, maar om zelf te dienen en zijn leven te geven in ruil voor het leven van veel anderen”.

Terwijl in het Grieks staat: ”Want ook de Zoon des mensen …”, wordt de dienende liefde van Christus door de ingevoegde woorden ”neem een voorbeeld aan” alleen maar als voorbeeld voorgesteld. Zijn dienen is echter meer dan een voorbeeld, zoals vooral blijkt uit de laatste woorden van de tekst. Jezus noemt Zijn leven hier een losprijs voor velen. Het is jammer — dat is de tweede opmerking — dat het woord ”losprijs” vervangen is door een omschrijving.

Joh. 1 : 14: ”En het Woord is een mens van vlees en bloed geworden en is midden onder ons komen wonen. We hebben hem in al zijn glorie gezien, vol van genade en waarheid, een glorie zoals een enig kind die ontvangt van zijn vader”.

Tegen de woorden ”een mens van vlees en bloed” zou ik nog geen bezwaar willen maken. Dat is voor veel bijbellezers duidelijker dan ”vlees”. In de gewone vertalingen staat zowel hier als in Rom. 8:7 en andere woorden van Paulus ”vlees”, terwijl het niet hetzelfde is. Er is veel voor om het onderscheid in betekenis in de vertaling te laten uitkomen.

Maar in het laatste gedeelte van de tekst wordt tot een algemeenheid gemaakt (zoals een enig kind die ontvangt), wat alleen maar gezegd wordt van de eniggeboren Zoon van de Vader. Deze opvatting is taalkundig wel mogelijk, maar moet toch afgewezen worden. Efeze 2:3: ”Zo verging het ons vroeger allemaal: ook wij volgden onze slechte neigingen en deden wat er maar aan slechte ideeën in ons hart en hoofd opkwam; net zo goed als de anderen waren wij uit onszelf het voorwerp van Gods toorn”.

Deze vertaling heeft iets van een parafrase, maar ze laat aan duidelijkheid niets te wensen over. Ze is m.i. ook wel verantwoord. Een omschrijving van de uitdrukking ”kinderen des toorns”, die feitelijk op het Hebreeuwse taaieigen teruggaat, is beslist niet overbodig. Het komt voor, dat men daarbij denkt aan een vol toorn of vol zonde zijn. Wij waren het voorwerp van Gods toorn. Dat wordt hier inderdaad gezegd.

Efeze 2 : 10: ”We zijn het werkstuk van God, zijn schepping in Christus Jezus, en het is ons doel het goede werk te doen dat God heeft voorbereid”.

Wij moeten hiertegen inbrengen, dat er niet uit blijkt, dat God de Zijnen schiep tot goede werken en dat de goede werken de vrucht van de wedergeboorte zijn. Er staat in deze nieuwste vertaling wel, dat het ons doel is goede werken te doen, maar de tekst zegt wat Gods bedoeling is met de herschepping van de’ mens. Er ontbreekt dus een belangrijk element.

Zo zouden wij kunnen doorgaan. De vertaling van tal van teksten geeft aanleiding tot kritiek. Dat betekent niet, dat er geen goed woord van ”Groot Nieuws voor U” te zeggen is.

Het heeft iets willekeurigs om alleen de weergave van een aantal bekende Schriftwoorden te bespreken. Om tot een vollediger beoordeling te komen, zouden wij de vertaling van gehele hoofdstukken en van gehele bijbelboeken moeten controleren.

Wij zijn in dit artikcl dus nog niet aan een conclusie toe. In het voorgaande ligt al wel opgesloten dat men met ”Groot Nieuws voor U” voorzichtig moet zijn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen