Het behouden meer dan waard: oude boerderijen en het dorp

De serie is een initiatief van Sociëteit Rethorica. Eerder verschenen delen, zogenoemde polderkaterns, over Sommelsdijk, Oude- en Nieuwe-Tonge, Middelharnis en Stad aan ’t Haringvliet en Den Bommel en Ooltgensplaat. Het vijfde katern gaat over de agrarische geschiedenis en boerderijarchitectuur van het meest westelijke deel van Flakkee: Dirksland, Herkingen, Melissant en Stellendam. Sociëteit Rethorica hoopt de serie in het najaar van 2024 af te sluiten met het deel over Goedereede en Ouddorp.

Vastleggen

“De drive is om vast te leggen – in beelden en woorden – wat voor het grootste deel verdwenen is”, zei Gerbrand Hoek in Ons Huis, waar hij vrijdagavond het nieuwe polderkatern presenteerde. Hoek is ‘de aanvoerder’ van de Rethorica-werkgroep die de eilandelijke agrarische geschiedenis bestudeert en de resultaten daarvan publiceert.

Polderkatern nummer 5 gaat in op de inpolderingen, de investeerders in landbouwgrond, teelten als vlas en uien, de bouwgeschiedenis van hofsteden en andere gebouwen – zoals schuren, zomerhuizen, bakketen, gemakjes en wagenschuren -, boerenfamilies, het landcafeetje ’t Fortuuntje en de laatste Flakkeese eendenkooi.

Zeldzame foto’s

Opgedoken pachtcontracten geven een beeld van het leven in vroeger tijden, van zakelijke verhoudingen en van bijvoorbeeld de aanblik van het landschap. Ook deze aspecten komen naar voren in het polderkatern, evenals ‘boerderijen met een verhaal’ en bewoners van hofsteden die zelf hun verhaal doen. Het polderkatern bevat zeldzame, nooit gepubliceerde foto’s en perceelkaarten.

“Er is heel veel weg”, besloot Gerbrand Hoek zijn presentatie. Hij noemde ook vier hofsteden, deels buiten het gebied van polderkatern 5, die in deplorabele toestand verkeren: de Kwakstee, de Pauwenstee (”Hij staat er nog, maar hij is in gevaar”), Zeldenrust ten zuiden van Den Bommel (”Bijna een ruïne”) en de Stee van Wagner bij Stad aan ’t Haringvliet.

Iconisch

“Het zou heel erg zonde zijn als dat alles gaat verdwijnen”, aldus Hoek. “Ik ben blij dat de wethouder (Jaap Willem Eijkenduijn, red.) er is. Ook tegen hem zeg ik: laten we alstublieft dit soort boerderijen behouden, ze zijn iconisch voor het eiland. Boerenfamilies kunnen dat niet alleen, hier moeten ook de overheden hun vingers naar uitsteken. Als dat niet gebeurt, is het einde zoek.”

Het pleidooi voor ‘het behouden wat er nog is’ sloot naadloos aan bij de ode die Wim Daniëls had laten horen over het dorp en de dorpsgemeenschap en over de waarde van de kleinschaligheid die zwaar onder druk staat en in veel gevallen al verdwenen is. Net als talloze hofsteden en ander agrarisch erfgoed. (Tekst loopt door onder de foto)

Weekmarkt

Daniëls was net terug van een reis naar het Italiaanse Florence, waar hij met een groep van dertig personen een zestiendeeeuws boek van Arlenius kocht om het te brengen naar Aarle-Rixtel, het dorp waar van zowel Arlenius als Wim Daniëls de wieg stond. In Herkingen refereerde hij aan een eerder bezoek aan Goeree-Overflakkee, voor het tv-programma Het Dorp. De uitzending ging over het verplaatsen van de weekmarkt van Sommelsdijk naar Middelharnis en alle gevoelens die dat met zich meebracht. Daniëls stelde zich op achter de Sommelsdijkers. “De markt is er niet door teruggekomen naar Sommelsdijk, maar van de zomer is er een herhaling van het programma…”

“Wat is een dorp? Het enige criterium is: als de mensen die in een dorp wonen zeggen dat ze in een dorp wonen…”, zei Daniëls gevat. Maar er zijn toch ook steden? “De stadsrechten zijn in 1851 afgeschaft, dus die zijn niet meer geldig.” Dat mensen die in een groter dorp wonen zich stedelingen noemen, is een ander verhaal.

Fusiedwang

Daniëls zoomde in op de kleinschaligheid van vroeger. Kreeg je een brief van de gemeente die je niet snapte, dan reed je gewoon op je fiets naar het gemeentehuis en vroeg de burgemeester om uitleg. De burgemeester kende je naam en legde uit waarover de brief ging. Zo verging het Wims vader, maar zo gaat het allang niet meer, betoogde de Brabantse schrijver: gemeentehuizen zijn ver weg en de burgemeester krijg je echt niet zomaar te spreken, laat staan dat hij of zij je bij naam kent.

“Ik ben erg tegen gemeentelijke fusies. Die fusiedwang is verschrikkelijk en weet maar van geen ophouden. De burger is op veel te grote afstand van het bestuur komen te staan.” Daniëls noemde een Friese gemeente met 99 kernen. “Absurd, er zou een rem op moeten komen. Hier op Goeree-Overflakkee waren alle plaatsen tot 1966 zelfstandige gemeenten. Nu is het één gemeente. De burgemeester kent niemand meer, en de wethouder ook niet.”

Kruidenier

De kleine kruidenier van vroeger kende je ook. Had je geen geld bij je voor de boodschappen, dan maakte de winkelier een aantekening en kon je later wel een keer betalen. Kom daar in de supermarkt van heden ten dage maar eens om…

Ten overvloede, voegde hij daaraan toe: “Ik ben voor kleinschaligheid en ik hou erg van dorpen. Laten we er goed voor zorgen, anders houd je een eenheidsworst over en dan is alle smaak weg.” Een dorp zonder winkels en een café, dat kan eigenlijk niet, zei Daniëls. “Een lagere school hoort er ook te zijn. Anders krijg je achterbankkinderen, die je met de auto naar school moet brengen…”

Veel klankrijker

Ook zoiets, dat langzaam maar zeker aan het verdwijnen is: het dialect. “Over veertig, vijftig jaar is het weg. En dat komt door één ding: mobiliteit. Op zich is er niets op tegen, ik ben zelf ook mobiel, maar het slachtoffer is het dialect. Het is nu al op sterven na dood. In ons dorp groeit geen enkel kind nog op met het dialect. De mobiliteit is de doodsteek voor het dialect. En dat is jammer, want het dialect is fantastisch mooi en veel klankrijker dan het algemeen Nederlands. Je hebt wel tachtig klanken, daarom is het opschrijven van dialect bijna niet te doen.”

Behalve polderkatern 5 kreeg Wim Daniëls nog twee publicaties van Sociëteit Rethorica als cadeau mee naar huis: het Veldnamenboek, een standaardwerk, en ‘Een kleine geschiedenis van Sommelsdijk’. Met ‘Alle lof voor de sociëteit’ nam hij

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen