Nicolaas Beets (1814-1903)

In veel plaatsen in ons land zijn straten en lanen, die de naam dragen van Nicolaas Beets. Het houdt mede de gedachtenis aan deze predikant-dichter levend. Nicolaas Beets werd op 13 september 1814,

Nicolaas Beets werd op 13 september 1814, dus 185 jaar geleden, in Haarlem geboren. Na een vooropleiding op de lagere en de z.g. 'franse school', ging hij naar het Gymnasium. Het was de bedoeling, dat hij scheikundige zou worden en daarmee zou treden in de voetstappen van zijn vader, de scheikundige Martinus Beets.

Het hep anders, toen hij op 19-jarige leeftijd liefde kreeg tot de studie in de theologie. In verband daarmee vertrok hij met de trekschuit van Haarlem naar Leiden, om aan de Universiteit aldaar zijn theologische studie te beginnen.

Voor zover de tijd dit toeliet, hield hij zich bezig met poëzie en proza, wat hem de naam bezorgde van de 'student-literator'.

Hij schreef gedichten, die veel aftrek vonden. Reeds voor hij naar de Universiteit ging, nl. in 1831, schreef hij een vers op de dood van de vrouw van Willem Bilderdijk. En nog gedurende zijn verblijf op de Hoge School, schreef hij het zo bekende prozawerk de 'Camera Obscura' (1839).

BEETS ALS THEOLOOG

Na zijn promotie werd Beets in 1854 Hervormd predikant in Heemstede. Hij zou de Gemeente daar 14 jaar dienen. Beets behoorde tot de 'ethisch-irenischen', een kerkelijke middenpartij. Ook mannen als Chantepie de la Saussaye en J. H. Gunning Senior behoorden daartoe. Zij mengden zich niet in de dogmatische twisten. Innerüjke beleving van het christelijk geloof vonden ze veel belangrijker.

"Beets en zijn medegenoten spreidden een gerieflijk soort orthodoxie ten toon, waaraan geen scherp kantje te bekennen viel". In Heemstede trok de prediking van domi

In Heemstede trok de prediking van dominee Beets veel volk. Niet alleen uit Heemstede zelf, maar ook uit onüiggende plaatsen. Die belangstelling was er onder het eenvoudige volk, maar ook uit hogere kringen mochten velen hem gaarne horen. Beets dacht over veel dingen anders dan een

Beets dacht over veel dingen anders dan een man als Groen van Prinsterer. Ze stonden ook wel eens pal tegenover elkaar. Dat nam niet weg, dat Groen Beets waardeerde om zijn 'hartverwarmende' en 'waarlijk stichtende' preken. Ook da Costa had sympathie voor Beets.

In 1854 kreeg hij een beroep uit Utrecht. Hij ging er heen en 'stond' er 21 jaar. Tot zijn goede vrienden behoorde ds. J. P. Hasebroek uit Heiloo. Hij preekte er wel eens voor zijn vriend. Ook met de zo bekende kanselredenaar ds. J. J. van Oosterzee was Beets zeer bevriend.

Toen Beets al 61 jaar was, werd hij nog benoemd tot hoogleraar in de theologie aan de Universiteit van Utrecht. Koning Willem III heeft daar in hoge mate de stoot toe gegeven. Algemeen zag men deze benoeming meer als een eerbetoon voor wat Beets had betekend, dan een benoeming om wat nog van hem verwacht werd. Bij ingewijden was die verwachting niet erg hoog. Vooral Van Oosterzee was niet vrolijk om de benoeming van zijn vriend. Beets doceerde Kerkgeschiedenis en Ethiek.

Aan het professoraat van Beets kwam een eind, toen hij 70 jaar werd. De Wet schreef voor, dat men er dan mee stoppen moest.

Als theoloog heeft Beets naast preken ook een verzameling meditaties nagelaten. Ze zijn uitgegeven onder de titel: 'StichteUjke Uren'. Ongetwijfeld zijn ze in vroeger tijd met stichting gelezen. Nipt velen zullen er zich nu nog in verdiepen. Taal en stijl zijn niet meer van deze tijd.

BEETS ALS LETTERKUNDIGE

Dat dominee's gedichten maken, althans er min of meer gelukte pogingen toe doen, mag als bekend worden verondersteld. Onder hen neemt Beets een opvallende plaats in. Dat blijkt wel däär uit, dat hij in 1865 honoris causa doctor in de letterkunde werd. Van de 'Gedichten van Beets' zijn meerdere drukken verschenen. De vele, vele verzen omvatten vier delen. De kwaliteit ervan houdt geen gelijke tred met de kwantiteit. Toen zijn verzen uitkwamen, werden die door velen gelezen. Dat aantal zal nu wel gereduceerd zijn tot zeer weinigen. Dat betekent niet, dat er geen zangerige en

Dat betekent niet, dat er geen zangerige en aansprekende verzen zouden zijn, die hun waarde behouden. Zoals het gedicht:

'De moerbeitoppen ruischen'

"God ging voorbij;

Neen, niet voorbij, Hij toefde;

Hij wist wat ik behoefde

En sprak tot mij.

Sprak tot mij in de stille

De stille nacht;

Gedachten die mij kwelden.

Vervolgden en ontstelden.

Verdreef Hij zacht.

Hij liet zijn vrede dalen

op ziel en zin;

k Voelde in zijn Vaderarmen

Mij koest'ren en beschermen

En sluimerde in.

De morgen die mij wekte.

Begroette ik blij.

Ik had zo zacht geslapen.

En Gij, mijn Schild en Wapen,

Waart nog nabij".

Toen koningin Emma een kind verwachtte, dichtte Beets op 26 maart 1880:

'Blijde verwachting'

"A'M spreidt de hoop haar schoonste stralen.

En doet een zackten rozengloed op een lief kinderhoofdje dalen.

op een lief kinderhoofdje dalen. Dat ze in 't verschiet aanschouwen doet.

Dat ze in 't verschiet aanschouwen doet.

Wat spruitje zal ons de Almacht geven,

om op te wassen bij den troon?

De Moederliefde zij 't om 't even.

De Koningin verlangt een zoon".

Op 31 augustus 1880 werd Wilhelmina geboren. Geen zoon dus; een dochter was de vurig begeerde spruit. De vreugde was er niet minder om. En weer was er een gedicht van Beets. Nu werd de 'Blijde verwachting' de:

'Blijde tijding'

"Laat Oost en West de blijmaar hooren.

Die Kroon en Volk vervuld met vreugde, Den Koning is een kind geboren.

Den Koning is een kind geboren. Een Dochter, die zijn hart verheugt.

Een Dochter, die zijn hart verheugt. Wees welkom, welkom. Koningskind!

Wees welkom, welkom. Koningskind!

Vóór UW geboorte reeds bemind".

Uit het dichterlijk brein van Beets zijn ook vele puntdichten voortgekomen. Enkele geef ik aan u door.

Het kruis

"Met begrijpen zal 't niet gaan;

Grijp het onbegrepen aan".

Een goede preek

"Een goede preek is als een goed portret;

Zij kijkt u aan, waar ge u ook nederzet".

De betere waar

"Zendt God u kruis, treft u zijn roe;

Vraag niet waarom, maar vraag waartoe ? "

VERDERE BIJZONDERHEDEN

Beets trouwde met freule Aleide van Foreest uit Heiloo. Op 8 mei 1856 stierf zij. Beets bleef met acht kinderen achter. Kort daarop trof hem een nieuwe slag, toen zijn oudste zoon hem door de dood ontviel. Zijn vriend Van Oosterzee zond hem op 13 oktober 1857 een brief waarin stond: "Voor wat kwade dagen is uwe Aleide bewaard en hoe is uw vraag: "Wat zal van Marten groeyen?" thans op zoo geheel andere wijze beantwoord, dan het ouderUjk hart had gebeden". In 1858 hertrouwde Beets met een zuster van zijn overleden vrouw: Jacoba EUsabeth van Foreest. Beets werd vader van veel kinderen: Aleide schonk hem er 9, zijn tweede vrouw 6. Beets heeft veel aan het Hof gepredikt. Ook daardoor waren er banden met het Koninkhjk Huis. Beets was ook op Het Loo, toen Koning Willem n op 23 november 1890 stierf.

Hij logeerde op het Paleis, omdat hij in de Kapel zou voorgaan. In die nacht overleed de Koning. Toegelaten tot de Koningin Regentes Emma, was hij de eerste die haar condoleerde en troostte. Hij leidde ook de uitvaartdienst op Het Loo. Zijn ontroerende toespraak bewoog menigeen tot tranen toe. De begrafenis van de Koning moet indrukwekkend zijn geweest. Dertig jaar eerder, nl. op 3 mei 1860, had

Dertig jaar eerder, nl. op 3 mei 1860, had Beets ook bij een graf gestaan. Het was dat van da Costa. Zowel Groen van Prinsterer als Beets spraken er. Beets zei: "Rust zacht, vurige zoon van het Oosten! Israëhet zonder bedrog; bezielde zanger; ootmoedig belijder; moedig strijder; geduldig Ujder en getrouw getuige van Jezus Christus en dien gekruist; ruim hart, onuitputtelijke geest". Tot op 13 maart 1903 voor de gevierde prediker en letterkundige zelf aan het aardse leven een eind kwam. Hij mocht bijna 90 jaar worden.

B. H.H.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen