Taalpraatje

De hobby 'paal zitten" is in ons land de laatste jaren nogal in trek gekomen. Daarom dit maal 'paal" als onderwerp voor een Taaipraatje.

Een paal is een stevig stuk hout, dat vooral dient als stut. Vooral toegepast in de bouw, waarbij op lage grond de huizen op heipalen worden gebouwd (thans meestal vervangen door beton). Dat bouwen op palen kwam al voor in een oud rijmpje: 'Amsterdam die grote stad is gebouwd op palen". Volgens de overlevering zouden voor het stadhuis van Amsterdam 13.659 heipalen zijn gebruikt. Vandaar ook de zeer oude zegswijze: 'Men zou eerder Amsterdam van haar palen lichten, dan zijn gedachten doen veranderen", om standvastigheid aan te duiden.

Zo"n flinke paal stond onbeweeglijk in de grond, vandaar de uitdrukking 'zo stijf als een paal" en 'hij ziet eruit of hij een paal heeft ingeslikt'. Gezegd van een houterig mens. Ook in de moderne taal nog veel gehoord, is de zegswijze 'voor paal staan' in de betekenis van voor schut worden gezet. Vergelijk voor joker staan.

Sommigen vinden bovengenoemd 'paal zitten' een dwaze, zelfs gevaarlijke bezigheid, vooral als dat leidt tot uitwassen en recordjacht, alleen om in het Guinness Book of Records te komen. Dan moet men wel langer dan 103 uuren dertig minuten op zo'n paal blijven zitten. Wat paradoxaal staat men voor paal door zo lang op een paal te zitten. In oude tijden plaatste de chirurgijn een

In oude tijden plaatste de chirurgijn een ronde paal voor de deur, beschilderd met rode, witte en blauwe strepen, voorzien van een geelgeschilderde knop, bij wijze van visitekaartje. Ook barbierwin-kels waren herkenbaar aan rood-witte palen.

Bekend waren eveneens de ijzeren of houten palen, verbonden door kettingen voor deftige herenhuizen. Wellicht is daarvan het kinderrijmpje afkomstig: 'Aaltje zat op een paaltje, het paaltje brak en Aaltje viel in de kak'.

De stevigheid van palen wordt bevestigd in de bekende en nog steeds veel gebezigde uitdrukking: 'het staat als een paal boven water', aangevend dat iets volkomen duidelijk is. Het is een onwrikbare, uitgemaakte zaak. Hiertegenover stond: 'dat is een paal onder water'. Dat werd gezegd van iets, dat meer nadelen dan voordelen meebracht. Een andere zegswijze in dit verband is

Een andere zegswijze in dit verband is 'tegen de paal lopen' voor ergens bekaaid van afkomen. Ook: doorzien worden. Vergelijk: tegen de lamp lopen. Een zeer oud spreekwoord luidde:

Een zeer oud spreekwoord luidde: 'Leede (slechte) palen staen aider langst'. Thans geheel verouderd en vervangen door: krakende wagens lopen het langst. Mensen die altijd klagen over pijnen en kwalen, leven lang.

Een andere betekenis van paal is merkteken, om een bepaalde afstand of afbakening aan te duiden. Daarom spreekt men van een mijlpaal. Oorspronkelijk werden op grote wegen en langs spoorlijnen palen geslagen op een afstand van één mijl of duizend ellen.

Thans nagenoeg alleen in overdrachtelijke betekenis. Een mijlpaal bereiken (in beroep, huwelijk of carrière). De land- en grenspalen dienden als

De land- en grenspalen dienden als afbakening van bepaalde (letterlijke) grenzen. Vandaar: binnen de palen blijven, voor binnen de stadsgrenzen blijven. In Twente betekende deze uitdrukking: in huis blijven. Overdrachtelijk noemde men oude voorschriften en gebruiken wijzigen wel 'oude palen verzetten'. Afkomstig uit de Bijbel. Spreuken 22, vers 28: 'zet de oude palen niet terug, die uw vaderen gemaakt hebben'. Hiervan is afgeleid 'palen aan iets stellen'. In de betekenis van een grens bepalen die men niet mocht overschrijden. Later kwam daarvoor het bekende 'paal en perk aan iets stellen' in de plaats. In tegenstelling daarmee gaf "buiten de palen gaan' en 'geen paal noch perk kennen' zich misdragen aan.

De alliteratie 'het hutje (kuiltje) bij het paaltje houden' wilde zeggen, bij elkaar houden wat bij elkaar hoort. Ook: konsekwent zijn. En 'van putje tot paaltje' van a tot z, tot in de kleinste details en bijzonderheden. In de tegenwoordige taal verbasterd tot 'als het puntje bij het paaltje komt'. Een uitdrukking die nog dikwijls wordt gebezigd voor: als het er op aan komt.

We besluiten met een andere betekenis van paal, namelijk de ovenschieter. In bakkerijen werd het te bakken brood met een staak, met aan het eind een platte houten schop, in de oven 'geschoten' (geschoven) en er later kant en klaar mee uitgehaald. Vandaar de oude zegswijze 'met de paal komen als het brood in de oven is'. Te laat komen, als het werk is gedaan. Vergelijk: mosterd na de maaltijd. En: 'de paal door de oven steken', in de betekenis van zich te gronde richten en tot verval komen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen