De Joden in Zeeland

Het was maar een klein aantal dat hier in deze provincie woonde, ongeveer 240 Joden op een bevolking van 258.000 inwoners, toen de oorlog uitbrak. Ongeveer een vierde deel hiervan was half-Jood, d.w.z. hun vander of grootvader (moeder of grootmoeder) was arisch, zoals de Duitsers dat noemden, niet Joods. Er waren vrome Joden, die zich nauwkeurig hielden aan de voorschriften uit het Oude Testament, aangevuld met latere gebruiken, zoals de Farizeeën en Schriftgeleerden in de dagen van J'ezus die hadden geboden. Maar er waren ook Joden, alleen door geboorte, die zich nergens aan stoorden, niet aan de sabbath en de dienst in de synagoge, ook niet aan rein voedsel.

Bijna de helft woonde in Middelburg, verder nog wat in Vlissingen, Zierikzee, Goes en op enkele dorpen. AUeen Middelburg had een synagoge, waar men iedere sabbath samenkwam. In Vlissingen en Zierikzee waren er ook, maar ze deden geen dienst meer.

Om een godsdienstoefening te mogen houden, moesten er minstens toen kerkelijk meerderjarige mannen (boven 12 jaar) bij elkaar zijn en door de terugloop gelukte dat niet meer.

In Goes waren er nooit genoeg geweest, evenmin als in Temeuzen en op de dorpen.

Twee groepen.

Om ev enterug te gaan in de geschiedenis: in Middelburg zijn er twee soorten Joden geweest. Eerst de Portugese, die uit Spanje en na him verdrijving hieruit naar Portugal uit dit land kwamen. Ze kregen een eigen begraafplaats aan de Jodengang, die nog intact is, de grafstenen liggen op de grond. De eerste begrafenis had plaats in 1656, de laatste in 1721. Toen zijn ze uit Middelburg vertrokken.

Het beviel hun hier niet meer. Vooral met de kerkeraad van de Gereformeerde (Hervormde) kerk, die voor de zuivere leer moest waken ontstond nogal eens wrijving. Bovendien begon de handelsbloei hier af te nemen en ze meenden in Amsterdam beter af te zijn. Daar staat nog een mooie synagoge van deze groep.

Bovendien kwamen hier Duitse Joden uit Oost-Europa wonen en daarmee konden ze niet goed opschieten.

Deze groep heeft in 1704 in de Herenstraat een synagoge gebouwd. Een soort schuilkerk, niet vlak aan de straat maar wat achteraf en door een smalle gang te bereiken.

Op zaterdag 11 mei 1940 zullen ze hier wel hun laatste dienst gehouden hebben, vermoed ik. Een week later waren de Duitsers hier.

Na de capitulatie op 14 mei vocht Zeeland nog door. Maar toen op vrijdag 17 mei Middelburg gebombardeerd werd en de hele binnenstad afbrandde, konden de Zeeuwen, geholpen door de Fransen, het niet meer volhouden en moesten ze zich overgeven. Heel wat Joden zijn toen de Schelde overgestoken om te proberen via België en Frankrijk naar Engeland uit te wijken.

Het is hun niet gelukt, de Duitsers waren toen al in Frankrijk en daar werden ze tegengehouden en moesten naar Zeeland terugkeren.

De chirurg van het Middelburgse ziekenhuis dr. Koch is er in geslaagd Engeland te bereiken.

Maatregelen.

Zoals overal in ons land werden ook hier de vernederende bepalingen tegenover Joden ingevoerd.

Omdat er zo weinig woonden, kan ik me niet meer goed herinneren, hoe vaak ik iemand met de jodenster ben tegengekomen op straat. In ieder geval niet zo erg dikwijls. Wel verschenen overal aan openbare gelegenheden de bordjes „Verboden voor Jod". In Zoutelande, waar geen Joden woon

In Zoutelande, waar geen Joden woon den, hadden twee caféhouders ook het hatelijke bord opgehangen.

Dat was niet naar de zin van de Ned. Herv. predikant W. Oosthoek. Achter een raam van zijn pastorie hing hij een ander bord: „Elk ras welkom". Verscheidene weken later werd hij ter verantwoording geroepen voor het Landesgericht in Den Haag. Met drie maanden gevangenis of ƒ 180,— boete kon hij naar huis gaan.

Zijn collega Bunjes te Borssele haalde het weg uit het verenigingsgebouw, waarm en het zonder zijn weten en van de kerkeraad had opgehangen. Hij verbrandde het in de kachel. Hij moest zich in Middelburg melden, maar het liep met een waarschuwing af.

Zoals overal in het land, ging de onderdrukking ook hier geleidelijk, iedere volgende verordening bracht de Joden in moeilijker positie en dichter bij de ondergang.

weggevoerd.

Op dinsdag 24 maart 1942 was het zover. Alle Joden in Nederland hadden bevel gekregen, dat de politie voormiddags om 8 uur bij hen aan huis MU komen om ze weg te brengen. Ze moesten de sleutels afstaan en mochten meenemen zoveel als ieder gezinslid kon dragen. Het was verboden bezittingen aan derden af te staan. Ze zouden naar Amsterdam verhuizen.

Omdat er hier zo weinig woonden, wisten de meeste Middelburgers niets af van dit transport. Toch stonden er om ongeveer 9 uur nog een paar honderd mensen langs de trottoirs in de Stationstraat om afscheid te nemen. Het waren buren, vrienden, klanten, werknemers. Met deh oed of pet in de hand zag men ze voorbij gaan. Er werd geen woord gesproken.

Op het perron van het station mocht men niet komen, er werden geen perronkaartjes verkocht. Maar sommigen namen een kaartje naar Amemuiden en toen die op waren naar Vlissingen, om toch maar tot op het laatste ogenblik bij de Joden te kunnen blijven.

In Vlissingen waren de Joden uit deze plaats in de trein gestapt, in Goes kwamen die uit Zierikzee.

Ze werden in Amsterdam ondergebracht.

Op 2 september '42 werd een deel van hen via Westerbork naar de bekende kampen in Duitsland gevoerd, waar de meesten dadelijk naar de gaskamers werden gebracht, zoals de rabbi Eliasar Gokkes met vrouw en dochter. De wethouder-textielhandelaar U, H. Boasson is eerst een jaar later omgekomen. Andere Joodse Zeeuwen werden pas in 1943 van Amsterdam naar Duitsland gevoerd, waaronder ook iemand van de

bekende Vlissingse famUie Van Raalte en de H.B.S.-leraar Henri Heertje en zijn vrouw uit Middelburg, die in Sobibor de dood vonden. De vooriztter van het Israelietisch

De vooriztter van het Israelietisch kerkbestuur U. Polak heeft door onderduiken in Colijnsplaat zijn leven kunnen redden. Uit dankbaarheid heeft hij aan de gemeente een klok geschonken.

Bij de Joodse begraafplaats in Middelburg is in 1954 een monument onthuld voor de Zeeuwse Joden die tijdens de bezetting zijn omgekomen. Er staan 72 namen op, waarvan er 43 in Middelburg woonden. In het Nederlands en Hebreeuws staan er deze woorden ingegrift: „Ter gedachtenis aan hen, wier namen hier zijn vermeld, de Joden van Zeeland, kinderen van ons volk, die in de jaren 1940 - 1945 door de vijand meedogenloos weggerukt en omgebracht werden, omdat zij waren van Joodse stam. Mogen hun zielen rusten in des Almachtigen schaduw".

Middelburg L. van WaUenburg

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen