De Hervorming op Schouwen en Tholen

Tenslotte blijft er in dit derde artikel over de Hervorming in Zeeland nog het noordelijk deel van deze provincie te bespreken.

In Zierikzee.

Ook deze plaats heeft een aantal martelaars gehad, meest Wederdopers. Xn het bekende jaar 1566 heeft men ook hier hagepreken gehouden. Voor het eerst op 7 juli een eindje buiten de stad in de buurt van Noordgouwe. „Vergaderd van alle kanten" kwamen op een zondagmiddag 3 a 400 mensen bijeen om te luisteren naar de prediking van Jacob Jorisse, vermoedelijk een Vlaming. De plaats van samenkomst was goed geheim gehouden, zodat de openlucht kerkdienst ongestoord verliep.

Precies 14 dagen later kwam men weer bijeen in deze omgeving. Nu was de vergaderplaats uitgelekt. De rentmeester Beoosterschelde kwam er op af, verbood de bijeenkomst en gaf bevel aan de toehoorders om naar huis te gaan. Niemand stoorde zich aan het bevel en iedereen bleef rustig luisteren Daar de rentmeester alleen was en niet veel kon uitvoeren tegen zo'n menigte, ging hij tenslotte na een bezoek aan het nabijgelegen klooster Sion zelf maar naar huis!

Jacob Jorisse en zijn aanhangers werden steeds brutaler: ook in de stad Zierikzee zelf durfden ze samenkomen. Maar daar steekt de stadsregering een stokje voor: ze ontbieden de hageprediker en waarschuwen hem het niet al te gek te maken. Buiten de stad kan nog wel, maar in Zierikzee zelf Hieruit begrijpt U dat de magistraat

Hieruit begrijpt U dat de magistraat konings (Spaans-) gezind was. Niet al te vurig als het om geldelijke zaken ging. Zo hebben ze nooit de bekende 10e penning van Alva willen invoeren.

Er waren ook wel een paar Gereformeerde regenten, zoals Gaspar van Vosbergen, later burgemeester geworden (in 1576 belooft Mondragon na de verovering van Zierikzee hem „grote verheffinge" als hij de zijde van Spanje kiest). Een andere was Rochus Adriaansz. Hof f er, uit een oud aanzienlijk geslacht.

Geen wonder dat de vroedschap der stad de burgers maar half vertrouwde. Op 23 augustus 1566 vernam men van de beelden storm, die de vorige dag in Middelburg had plaats gehad. Men was bang voor oproer en de gevolgen hiervan. Op het stadhuis was een wacht van schutters, die de sleutels van de Lieven Monsterkerk hadden, en de priesters vergezelden als ze dienst moesten doen. Schutters patrouilleerden rond de kerk. De poorten bleven gesloten, alleen het klinket (kleine deurtje) werd opengehouden. Op 28 augustus werden de beelden en kostbaarheden uit de kerk in veiligheid gebracht. Tot 1 oktober bleef de kerk gesloten. Daarom waren Jacob Jorisse en zijn aanhangers zo vrij om het kerkgebouw te vragen voor hun prediking. U zult wel begrijpen dat dit verzoek werd afgewezen!

Schouwen-Duiveland bevrijd.

Toen in 1567 Alva hier als landvoogd kwam, was het klaar met hagepreken en beeldbreke'rij. Hij bracht de schrik er in. Schrikbewind heet dan ook zijn 6-jarige landvoogdij. Zoals in andere plaatsen vluchtten ook hier de predikers bij zijn komst, ook Jacob Jorissen. Maar na Den Briel, Vlissingen en

Maar na Den Briel, Vlissingen en Veere volgde op Schouwen-Duiveland de bevrijding van het Spaanse juk in 1572. In de nacht van 7 op 8 augustus, kwam een troep soldaten uit Veere onder bevel van Jacob Simonsz. de Rijk ( ,heeft de poort gerammeld") in Schouwen aan land en veroverde Zierikzee. De stad verklaarde zich voor de Prins onder voorwaarde „dat een iegelijk zal mogen blijven in zijn oude Catholieke religie, mitsgaders de oefening van dezelve, zonder daarin gestoord te worden in enige maniere". Deze lange zin zegt dus, dat ieder die

Deze lange zin zegt dus, dat ieder die dat wilde Rooms mocht blijven en gelegenheid moest hebben om naar de kerk te gaan.

Een paar weken later voegde de Prins er de voorwaarde bij, dat hetzelfde ook gold voor „die van de Gereformeerde religie" en dat ook zij „een eerlijke en betamelijke plaats zullen hebben" voor hun kerkdiensten. In Zierikzee was dat de grote Lieven

In Zierikzee was dat de grote Lieven Monsterkerk, die gezuiverd werd van alles wat Rooms was. Jacob Jorissen kwam terug uit zijn verbanningsoord en werd er de eerste predikant. Ook de bekende hageprediker Herman Moded werd hier predikant.

Ook de andere plaatsen van het eiland hadden na enkele jaren een predikant. In de tweede stad Brouwershaven, waar de schoolmeester Valerius als martelaar gestorven ivas, was da Gerardus Pauli (1577). lï het gecombineerde Haamstede en Burg de 18- jarige Godefridus Udemaus (1599), die vijf jaar later naar Zierikzee vertrok. Hij is bekend geworden in de strijd

Hij is bekend geworden in de strijd over het lange haar der predikanten. Hij was niet de eerste predikant. Dat was reeds in 1572 Cornells Simonse, voorheen pastoor in Zierikzee, die Ja cob Jorisse eens vergezeld had als deze hier eens gepreekt had. Zonnemaire had in 1584 Ds. ChriStof

Zonnemaire had in 1584 Ds. ChriStoffel van de Bulke, Dreischor het volgend jaar Ds. Antonius Laurentius. Ook Sommelsdijk behoorde tot de classis Sch.-Duiveland, hier was in 1580 Jan Cornelissen Kempe predikant. Op Duiveland waren in de tachtiger

Op Duiveland waren in de tachtiger en negentiger jaren de pastorieën bewoond. Ik wil nog even iets over Ds. Remeus de Monier te Bruinisse zeggen. Hij voerde strenge tucht in en ging vooral te keer tegen bijgeloof en „afgoderije des pausdoms". Maar hij had eigenaardige gewoonten. Zo preekte hij zonder voorlezing van de tekst. Daarover werd hij vermaand door de kerkeraad: hij moest de tekst voorlezen „en zo weinig daaruit treden als 't mogelijk zij, mitsgaders dat hij wat beter naarstigheid wilde doen in het studeren". Wat plat zouden we tegenwoordig zeggen: hij zwamde in de ruimte! Een andere keer gaf hij de zegen af vóór het laatste psalmgezang, dat daardoor achterwege moest blijven. Hij las ook niet altijd de vragen van het doopsformulier. Ook werd hem verzocht niet te veel te drinken, waardoor het ambt grote schade zou lijden. U begrijpt dat men hem graag kwijt wilde. Zijn slecht gezicht en „krankheid van 't geheugen" konden wel een reden tot ontslag zijn. Voor het hiertoe kwam is hij gestorven. Ik wil er nog even aan herinneren, dat Zierikzee later (1575-'76) nog een jaar in Spaanse handen is geweest, toen Mondragon met 1500 soldaten door het Zijpe waadde.

Op Tolen.

Ook reeds in 1566 had de Reformatie wortel geschoten op het eiland Tolen. In de open lucht en in de huizen werd op verschillende dorpen het Evangelie gepredikt. Een aanslag in 1572 om het eiland voor de Prins te veroveren, is mislukt. Evenals in Goes (zie vorig artikel) moest men hier tot 1577 wachten op de vrijheid. De vroegere pastoor van Scherpenisse

De vroegere pastoor van Scherpenisse was de eerste prediker van de zuivere waarheid.

De stad Tolen had in 1583 de eerste predikant, t'oortvliet in 1581, maar daar ging de Reformatie niet vlug, de mensen waren traag in het opkomen", zodat men eerst maar één kerkdienst had. Dan volgen St. Maartensdijk (1581 Ds Bartholomeus Houk of v. d. Hoecke), Vossemeer (1583), St. Annaland (1586), Scherpenisse (1596, Jacobus van Miggerode) om maar enkele voorbeelden te noemen.

Middelburg. L. van Wallenburg.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen