De Oostkerk te Middelburg

Precies 300 jaar geleden werd deze nieuw gebouwde kerk in gebruik genomen; op 2 juli 1667. Dat was midden in de zogenaamde Gouden Eeuw. Middelburg was een belangrijke handelsstad en telde toen ongeveer 30.000 inwoners, heel wat meer dan nu. Men kreeg behoefte aan nieuwe kerkruimte en in 1647 begon men met de bouw van deze kerk in het oosten van Middelburg. De officieel vastgestelde naam is Oostkerk, vroeger werden ook wel de namen Oosterse kerk en Oosterkerk gebruikt. Volgens prof. Ozinga in zijn boek „Protestantse kerkbouw" is het de mooiste koepelkerk van Nederland.

De bouw

De kerk in barokstijl vertoont wel enige gelijkenis met de bekende Lutherse kerk aan het Singel te Amsterdam en met de Marekerk in Leiden. Ze heeft de vorm van een achthoek, die bekroond wordt door een koepel. Deze bestaat uit een binnen- en een buitenkoepel met een tussenrumte van bijna drie meter. Wanneer men hierdoor naar boven gaat, heeft men vanaf de omloop een mooi uitzicht over Middelburg en omgeving.

De binnenkoepel rust op acht zandstenen zuilen, de buitenkoepel op de dikke muren van de kerk. Op de consistorie heeft men een klein koepeltje gebouwd, waarin de luidklok was aangebracht, deze uitbouw ontsiert de eigenlijke kerk niet.

De koepel wordt gekroond door een zogenaamde lantaarn met acht ramen. Voor de bouw aan het eind van de Breedstraat moesten 17 huizen worden afgebroken. De ontwerper was Bartholomeus Drijfhout, die samenwerkte met de bekende bouwmeester Pieter Post. Hij heeft het echter niet verder gebracht dan tot de fondamenten: twee jaar na het begin van de bouw stierf hij.

Gedurende 20 jaar van de bouw hebben er verscheidene bouwmeesters aan gewerkt. De bekendste was 's Gravensande uit Leiden, de ontwerper van de zoeven genoemde Marekerk in zijn woonplaats, waarvoor hij als vorm ook de achthoek had gekozen. Hij kwam naar Middelburg als stadstimmerman (directeur van gemeentewerken zouden we tegenwoordig zeggen) en heeft hier vijf ]aar gewoond en gewerkt. Toen hij in 1662 stierf was de kerk dus nog niet voltooid.

In zijn tijd is er ook nog stagnatie in het werk geweest, een soort werkstaking. Er ontstond kwestie over door steenhouwers gereedgemaakte lijststukken, die te kort bleken voor het bestemde doel.

Maar tenslotte kwam onder leiding van een paar nieuwe bouwmeesters het werk klaar en kon op 2 juli 1667 de eerste dienst in de nieuwe Oostkerk gehouden worden.

De gehele bouw had 59.182 pond Vlaams gekost, dat is ongeveer 355.000 gulden.

Het w^as een geschenk van de burgerlijke gemeente aan de kerkelijke gemeente. De stad Middelburg bestem- de de opbrengsten van bier- en wijnaccijns voor de kerkbouw. In die tijd waren stadsbestuur en kerkbestuur nauw met elkaar verbonden.

De buitenkant

Toen Middelburg op 17 mei 1940 gebombardeerd werd, was de Oostkerk de enige Ned. Herv. Kerk die niet verwoest was. Wel heeft ze aan de buitenkant nogal wat schade opgelopen bij de beschieting van begin november 1944 door rondvliegende en uiteenspetterende granaten. In 1961 had men deze vernielingen hersteld en tegelijk ook andere inwendige verbeteringen aangebracht: de kerk is toen ruim vier jaar buiten dienst geweest. Met zeven trappen (ook gerestau

Met zeven trappen (ook gerestaureerd) bereikt men vanaf de Breestraat de hoofdingang, druk versierd met beeldhouwwerk.

Boven de deur ligt een stenen geraamte, het hoofd gesteund op de hand, met als tekst erbij 1 Cor. 15 vers 55—57. Dit beeld is als het ware een waarschuwend memento mori: gedenk te sterven. Nu is het nog de genadetijd, nu kunt ge nog de kerk binnengaan, waar God aan uw ziel werkt door Zijn woord, waar ge ook wordt voorbereid op het stervensuur, dat onherroepelijk voor elke kerkganger eens zal slaan. Hier dus geen toepassing na de preek, maar een voorbereiding vóór de prediking, die men ging beluisteren. Onder de ramen en op verschillende andere plaatsen zien we uitgehouwen guirlandes van hardsteen, waaruit we bij aandachtige beschouwing bloemen, vruchten en schelpen kunnen herkennen. In de zandstenen lijsten langs de ramen heeft men de beschadigde stukken vervangen. Ook is bij de jongste restauratie het leien dak grondig nagezien.

Van binnen

Zo'n hoge koepelkerk is in de winter moeilijk te verwarmen, vooral vroeger niet toen dat met een kachel moest gebeuren. Door de lantaarn kwam altijd veel tocht. Daarom had men die aan d onderkant door een ondoorzichtbare glasplaat afgesloten, waardoor de kerkgangers niets van de ramen in de lantaarn konden zien. Nu is dat veranderd. De ramen zijn vernieuwd, bestaan nu uit drie lagen glas. De ijzeren sponningen waren doorgeroest en zijn vervangen door houten. De matglazen plaat is verwijderd en een electrische verwarmingsring moet mee helpen zorgen, dat de lantaarn geen tocht meer doorlaat.

Vroeger was de koepel marmerkleu- rig geschilderd, zodat vele kerkgangers dachten marmer te zien in plaats van geschilderd hout. Nu is de kleur blauw geworden.

We bekijken nu nog even de kerk van binnen. Door het snijwerk valt dadelijk de herenbank op voor de leden van de stedelijke regering, die in de kerk een ereplaats hadden. Een soortgelijke bank hadden de rectoren van de Latijnse school onder de preekstoel. Deze rust op een afgeknotte zuil, het beeld der vergankelijkheid: het eeuwige Godswoord wordt gebracht aan vergankelijke mensen. Een koperen arend is tot lessenaar verwerkt.

Het orgel is van 1777, een mooi instrument, uitwendig druk versierd met Romeinse koppen, een adelaar en een opgerold gordijn. Het ligt in de bedoeling ook dit te restaureren. Bij het verlaten van de kerk door de hoofdingang bemerken we, dat deze aan de binnen- en buitenkant in hoofdzaak gelijk is met dezelfde versieringen en beeldhouwwerk.

Middelburg. L. van Wallenburg.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen