Folklore en taal!

„De liembaene"

De heer G. van Sliedrecht te Middelharnis is zo vriendelijk geweest mij een beschrijving te zenden van de oude Lijnbaan, waaraan hij een groot deel van zijn leven verbonden is geweest. De oud-Menheersenaers en oud-Sommerdiekers weten, dat de eigenlijke dorpen of dorpskommen alleen met elkaar verbonden zijn geweest door 't Zandpad (uitgesproken als Sandpad) en 't Binnepaedje. De ,,paeltjes Holland-Zeeland" gaven de scheiding aan tussen beide gemeenten (nu nog.) Onderlangs het Zandpad heb je de Schulppad en daarnaast onder liep de ,,touwbaene" of ,,liembaene" van de heren Kolf f, door een heg van de weg gescheiden. Er stond een schuurtje ter hoogte van de oude gasfabriek, waarlangs je er in kon komen, want velen gingen er door heen. Die touwbaan liep tot het schoolplein van de openbare School en weid begrensd door allerlei tuinen. Als je over 't Zandpad liep, keek je over de Schulpweg en de ,,liembaene" heen in die tuintjes tot Nieuwe Tonge toe. 't Was een aardig gezicht, als je 's zomersavonds een heleboel mensen in hun tuintjes zag werken, een echt landelijk tafereel.

Tegenover de zaak van Buijsse stond de grote schuur, 20 meter lang, 10 breed en 15 hoog. De zolder van die schuur kwam net boven de grintweg en door een grote dubbele deur werd de hennep van de wagens naar binnen gebracht. De woning van ,,den baes" stond er naast. Dan was er nog een steenen gebouwtje; waarin het ,,teerhuis" en de „taeiïketel" en een houten loods, waarin de „schieven" hingen. De grote ruimte onderin de schuur werd gebruikt als bergplaats voor de materialen en voor 't afgewerkte touw. Aan de kant van 't schoolplein — dit werd naar de kant van 't Zandpad geheel afgesloten door schuur en loods — was ook de grote ,,Weegschaele" mit borden," waar de trossen of kabels op gewogen werden en ook de „verrekenis" van Arjaon Kriegsman,

In de schuur bij de gasfabriek stond een houten spil met een trektaoom voor een paard.

De eigenlijke lijnbaan (liembaene of touwbaene) was verhard met koolas en ongeveer 8 ineter breed, aan de kant van de Schulppad begrensd door een dijli met gras en geknotte wilgen (kopbaomen) en aan de andere kant door de „dreve" langs de tuintjes.

Ook daar stond een rij kopbaomen. Om de 20 meter liepen ijzeren beugels over de baan, vastg-emaakt aan de bomen aan weerzijden en ongeveer 3 meter boven de baan. Om de 15 meter stonden er tonnen in de dijk, gevuld met water om er de ,,sokken" in nat te maken als er „gesponne wier".

De hennep kwam met de boot mee in pakken van 60 ä 70 kg, gedeeltelijk uit Rusland en gedeeltelijk uit Italië. De Italiaanse hennep was mooi blank, aan wit af, en soms 2 meter lang, de Russische was grauw en veel korter. Een pak of bos was samengebonden met een band van hennep; een kleine jongen maakte de banden los en ook gereed voor de bewerking.

Eerst werd de hennep igeliekeld op de grove hekelblokken, balken met 4 rijen van 10 ijzeren pennen, 15 cm lang en 3 cm uit elkaar. Dan werd ze door ervaren werkmensen nog eens gehekeld op de „fiene hekels", met 5 rijen stalen pennen van 10 cm lang en i cm uit elkaar. De grover gehekelde hennep was voor gewoon touwwerk, het fijnere voor „sloepewant" (bendel) ,,zaoilijnen, versteeklienen voor de landbouwers en luxe „paerelienen" en „bindgaren" .

Het hekelen was een secuur werkje; ,,je nam een flienke greep hennep, dee die êen of twee slaegen om je polsen in begon dan de uterste punten uut te strêelen in dan mar deur tot je bie je polse kwam in dan omdraoje. Wat er in de hekels bleef zitte wier d'r uutgehaeld in dat was voor grof touwe. Dan gieng de schoon uutgohaekle grepe naer de fiene hekel, je draoide d'r 'n kopje an en lei 'n naest je neer. Van de fiene hennep maeke ze 'n proppe, je douwt 't dikke middestik op de hekel in draoi de rest in m'nkaore, 3 of 4 slaegen, dan worre de dinne nutenden bie m'nkaore gedraoid in 't gaet niet meer los, je kan d'r mee gooie. Van de uutgehekelde boel worren aok de dotten gedraoid in je kan beginne mit spinnen."

Die laatste dotten waren groter, maar de hennep was veel korter. De heer van Sliedregt vertelt eerst

De heer van Sliedregt vertelt eerst iets over de personeelsbezetting van de „baene". „Het aantal mensen op de baene be

„Het aantal mensen op de baene bestong in mien tied uut den baes m acht veinters in twee draoijongers. D'r wier gewérkt in de zeumere van sochens zes ure tot saevens zesse, schofte van achte tot half negene in van twaoUeve tot êene, in dan hadde m'n zeve gulden in de weke in geen vrieje Zaterdagmiddag; swinters werrekte m'n van sochens zevene tot saevens vuve voor zes gulden in de weke. De draoijongers hadde loon nae d'r leeftied; ze begönne mit êene guide in de weke in dan kwam d'r ieder jaer een guide bie tot het volle loon bereikt was."

Bij slecht weer zat het hele personeel op de zolder te midden van stof en vlokken te hekelen, een slechte karwei voor iedereen, maar in zonderheid voor mensen met een zwakke borst. Vooral de Russische hennep zat vol stof, blezen en vezels.

,,Bie den uutlaop van de schüre stongetwêe paelen in de grond (stikken van een sloepemast) in daer wier het ronsel an vastgemaekt. ledere man nam een dotte hennep; dat dee je vastmaeke Ivoor je buuk in aan weerkanten van je heupen tussen je broekrieme steken. In dan had ]e een ouwe sok'ke of 'n been van een kouse of een stik van 'n trui in je hand, die je nat mos maeke. Dan sloeg je de hennep an 't haekje van 't ronsel, de joon gieng draoje in dan liep je langsaem achteruut, al mar hennep of gevend. Je liep dan zäo mit z'n zessen, den ouwsten eerst, want daer waere zes haekjes. Het ronsel (het mesien) bestong uut 'n stevig onderstel van balken, een kamrad van z6o wat 'n meter deursnee dat beschermd was mit twee iezdere plaeten. In die platen zatte weer drie kamraejen in nog 6 kleine raedjes. Gieng de joon draoje, dan biocht het grote kam.rad de drie je in beweging in die de zesse tn die vloge dan hard in de rowdte. In zoon jtóon mar draoje net as Maohiel de Ruyter, in wiele mar achtei-uut loape. Mar je most hard niepe in den draed want aores laopt het draoisel in je dot hennep in dan kanje geen stap meer doewe. Daerom mot de joon goewd uutkleke in je raedje daedelijk uutschaekele, dan kajje 't weer in orde briengen. 't Is 'n moewlijlt vak, want daer gaet een paer jaer mee heen, eer je 'n goeien draed kan spinne. (Hebben de lezers dat geweten?) Mit je lienkse hand mot je de hennep scJiifte om 'n gelieken draed te kriegen, want noe dik in dan dun dat niejt, dan bluuft het draoisel op de dunne plekken zitte in den draed knapt of. Azje 20 meter gedaen had, dan gooide je je draed in 'n haekje an de beugels over de maene in dan mar weer verder tot tenden toe; daer dee je dan net 'n ure over. Onderwege maekte je je sokke of in toe nat in de kupen langs het diekje." Al de draden werden op een grote

Al de draden werden op een grote schijf stijf opgewonnen en, onzichtbaar gelast. Was het schafttijd, dan maakte iedere „lienbaener" z'n draad aan een boom vast, legde er z'n „dot" bij en pakte na de rust z'n werk weer op. Was een schieve of klosse vol, dan zat er 70 ä 80 kilo draad op. Voor 't spinnen van de fijne hennep

Voor 't spinnen van de fijne hennep gebruikte men een ander wiel, net zo een, als waaraan de Ruyter gedraald heeft. Dat ging niet met kamraden, maar met i'oUetjes en riemen. De spinners hadden dan geen dot, maar de ,,poppen" schone eni blanke hennep. De draden waren zo dun als sajet; men gooide ze niet op de beugels maar lei ze op schragen, waar zes of zeven pennen op zateu. Men spon tot ongeveer halfweg de baan. Daar werden dan de vier draedjes (want hieraan sponnen vier man en geen zes) aan elkaar gelast en vastgemaakt aan een sleetlje met een warteltje eraan. De eerste spinner nam de vier draadjes tussen zijn vingers en k*am. naar voren lo- pen, terwijl de jongen al maar stond te draaien. De vier draden liepen dan u elkaar tot een touwtje; daarvan wer. den er 3 of 4 weer in elkaar gedraaid voor het „bendel" (wantliene of beug! lianen) had men 3x4 draadje.? nodij en voor de „zaolienen" 4x4. Het sleet. je diende om de draden strak te hou. den; meestal werd het nog verzwaaul door een steen om niet te vlug dooi te glijden, anders zouden de draden grond raken en dat mocht niet. De volgende keer verder. F. den Eerzan

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen