De Statendam (1751-1951)

In dit artikel gaat het niet over het bekende schip van de H.A. lijn, maar over de dijk, die eens de verbinding' ging vormen tussen de eilanden Goedereede en Overflakkee en die destijds de Statendam werd genoemd.

Het is dit jaar 200 jaar geleden, dat deze dijk is gelegd en het lijkt ons wel interessant voor onze lezers de geschiedenis eens even op te halen. Er is toenemende belangstelling in brede kringen voor de historie van ons eiland en daarin neemt het leggen van deze dijk een voorname plaats in.

Westvoorne Zoals men weet is de streek van Ouddorp en Goedereede de oudste van ons eiland. Het alleroudste is het Oudeland van Diepenhorst, waar Ouddorp in ligt. Dat komt reeds in 1165 voor in oorkonden en blijkens de opgegraven urnen was het vermoedelijk in de Romeinse tijd bewoond. Ook de plaats Goedereede is heel oud. Hugo de Groot vermeldt, dat er reeds in 1040 gewag van werd gemaakt. Dit eiland nu droeg toen de naam van Westvoorne.

OverflaJikee Het eiland Overflakkee is van veel latere datum. Omstreeks 1400 was er nog niets van dan een groot aantal slikken en opwassen, door smalle of brede geulen gescheiden. De eigenlijke opkomst van dit eiland valt in de 15e eeuw. Het is ontstaan uit een vijftal kernen, nl. de polder Dirksland, bedijkt in 1416, Oud-Herkingen (1420), het Oudeland van Oude Tonge gf Grijsoord (1438), het Oudeland van Middelharnis en Sommelsdijk met Duivenwaard (1465) en het Oudeland van Ooltgensplaat of Sint- Adolfsland (1483.) De tussenliggende wateren zijn in de loop van de tijd alle ingepolderd, zodat omstreeks 1750 Plakkee één geheel vormde. De uiterste westpunt werd toen gevormd door de polder Roxenisse ten W. van Melissant. Ten O. van Goeree was in die periode eveneens land bedijkt, zodat de oostkust van het eiland Goedereede in 1751 werd gevormd door de dijk van de Grote Zuiderpolder, die in 1653 i-eeds was gelegd (halverwege Stellendam en Goedereede bijt de Ooyevaar.) De Hals mog water

Tussen Westvoorne of Goedereede en het grotere eiland Overflakkee lag een zeer breed water, dat zich uitstrekte van de Ooyevaar tot de Fortuindijk. Er was alleen gors ten O. van de Ooyevaar, dat zich uitstrekte tot ongeveer bij Struyk „Korenlust", het zgn. Zuidergors. Tussen dit Zuidergors en de polder Roxenis se bij Melissant lag ten zuiden van het tegenwoordige Stellendam eveneens een gors, het Stellegors, dat het water tussen Goedereede en Overflakkee in tweeën verdeelde.

Het Stellegors Reeds omstreeks 1200 had daar een plaat gelegen, die in 1220 door Dirk van Voorne geschonken was aan de abdij Ter Does. Er was toen elf gemeten land. Omstreeks de helft van de 13e eeuw (dus plm. 1250) was er een dorpje met een kerk op gebouwd. Het heeft gelegen ten Zuiden van Stellendam (dit latere dorp ligt erbuiten)). Ongeveer 1300 is het ondergegaan of na uitmoering (vervening) verlaten. Later groeide het weer aan. In die eerste tijd heette het Zomerland. Het is weer bedijkt, er kwamen weer mensen wonen, er verrees plm. 1500 een kerk, maar het schijnt weer verdronken te zijn, althans na 1520 horen we er niets meer van. Honderd jaar later is het echter weer een gors en er stond een huis van een schaapherder. Dit huis stond op een st«Ue, d.i. een opgeworpen hoogte, waar bij hoog water het vee zich op kon bergen, een vluchtheuvel. Daarnaar werd dit gors sedert 1700 genoemd het Stellegors. De tegenwoordige boerderij van Biemond staat op de noordoosthoek van het toenmalige Stellegors. WeUicht verklaart dit het feit, dat de grond daar hoger ligt dan elders.

Het water tussen Goeree en het Stellegors heette de Scharrezee, terwijl dat tussen het Stellegors en Roxenisse (Melissant) de Hals heette. De laatste werd als vaarwater gebruikt van Brouwershaven naar Rotterdam en Dordrecht. In de 68e eeuw was hij bij hoog water nog bevaarbaar en daarom ook bebakend.

De Statendam Het denkbeeld om de twee eilanden te verbinden door een dijk, kwam op in 1728. Er ging een aantal jaren heen met het maken van plannen en berekeningen, waaraan o.a. de landmeter Cruquius te pas kwam. Diens plan zou bijna een half millioen kosten, een respectabel bedrag voor die tijd en het werd dan ook te duur gevonden. Een goedkoper plan bleef ook enige jaren liggen, in 1742 boden enige heren (Corn, van Nieuwenhuizen en Corn, du Sart) aan op eigen kosten de dijk te leggen, maar ook hierop werd niet ingegaan. De zaak ging tenslotte door, toen op 27 Febr. 1751 de Staten van Holland besloten zelf de dijk te doen leggen 1 voet boven gewone vloedhoogte. Op 25 Mei reeds had de aanbesteding plaats. De dijk zou lopen vanaf de dijk van de grote Zuiderpol der linea recta in de richting van d korenmolen van Dirksland. Het werk werd in twee percelen uitgevoerd. Van Goeree naar het Stellegors (ongevee 21/2 km.) en van het Stellegors naa Roxenisse (ong. 1300 m.) kwamen d twee stukken te liggen. In Octobej- van hetzelfde jaar 1751 was de dam klaar Hij werd ter ere van de betaalsheren de Statendam genoemd.

Uiteraard leed de dijk nogal eens schade door storm en ijsgang en waren de onkosten hoog. Er is zelfs al spoedig aan gedacht de dijk aan zijn lot over te laten. In 1765 gaven de Staten ,van Holland de dam met gorzen en slikken tussen de havens van Goeree en Dirksland in eigendom aan Jacob Krijger en Tennis Sonnemaer op voorwaarde, dat ze de dijk zouden onderhouden, 3 voet hoger zouden maken en over 't Stellegor een even hoge verbindingsdijk zouden leggen, terwijl van de polders een ambachtsheerlijkheid moest worden gemaakt. De verhoging van de dijk en he leggen der verbinding waren in 1766 voltooid en sedert heet de dijk de Damc'iijk. Hij is plm. 5 km lang.

Doordat het Goereese Gat steed slechter bevaarbaar werd en men di toeschreef aan het leggen van de Statendam, kwam het denkbeeld op er een kanaal met sluizen doorheen te graven Dit plan is echter al spoedig in de doofpot geraakt.

De latere bedijkingen Het ligt voor de hand, dat het aanslibbingsproces door de dijk ten zee werd bevorderd, zodat er zowel ten noorden als ten zuiden nieuwe polders ontstonden. De eerste was uiteraard de Adrlanapolder als indijking van het eerder genoemde Zuidergors. De bedijking had plaats in 1769. Hij kreeg zijn naam naar de echtgenote van de ambachtshee Iman Cau. Al spoedig volgde in 1780 de grote Eendrachtspolder of Stellendamse polder. Door het bedijken van deze laatste waren nu Goedereede en Overflakkee één eUand geworden. In deze polder ligt het dorp Stellendam grotendeels Hij werd verdeeld in 62 kavels. Daarvan is Kavel Elf (bekende straat in Stellendam, Elve genaamd en onlangs verdoopt in Meidoornstraat) er één! In hetzelfde jaar 1780 werd ook de Spuipolder ingedijkt door het leggen van de Molenkade.

De Halspolder ten n.o. van de Eerndrachtspolder is In 1803 bedijkt, terwij toen de SoharrezeeitoMer, die vanwege het grasland erin ook Weipolder word genoemd, bekaad werd. Pas in 1933 werd deze kade verhoogd tot hoogwaterkei-ende dijk. Voorts zijn ten N. van deze polders nog ontstaan de Bospolder, (1846) zo genaamd naar de eigenaar Dirk Bos te Sommelsdijk overleden in 1876 (dezelfde die het Prov. Geref. Weeshuis en de „Bosse" School te Middelharni stichtte); de Kroningspolder (1897), die zijn naam ontleent aan de op handen zijnde kroning van Kon. Wilhelmina in 1898; het Molengors (1883) en tenslotte de Weeshnispolder, die in 1929 bekaad werd en zo heet naar boveng'eonemd weeshuis, welks bestuur er eigenaar van is.

Ten Z. van de Damdijk ontstonden achtereenvolgens: de Schaddeleepolder (1851), de Gabriëlinapolder (1860) Nieuw-Stellendam (1868) en de Woutrinapolder (1899). De Damdijk is daardoor Slaperdijk geworden.

Het dorp SteUendam Al spoedig na de bedijking van de Eendrachtspolder (1780) ontstond ter plaatse, waar nu Stellendam ligt, een nederzetting. In 1782 werd het eerste stenen huis gebouwd op last van de Ambachtsheer Iman Cau, dat gebruikt werd voor dorpsherberg en rechtkamer. He is nu de herberg van Kaashoek. De dorpsstraat was vóór 1807 een onbegaanbare modderpoel, maar werd in da jaar van keien voorzien. In 1784 vroegen de bewoners aan de Staten van Holland(!) een eigen kerkeraad te mogen hebben, maar ze werden voorlopig kerkelijk onder Goeree gebracht, wat erg lastig was. De zoon van genoemde ambachtsheer Mr J. J. Cau stichtte in 1819 de Hervormde Kerk, waarvan op 20 Me de eerste steen door hem werd gelegd Op 2 Juli 1820 werd de kerk ingewijd door Ds Roëll van Goeree, die toen tevens de eerste predikant Ds Le Cointre, bevestigde.

In de rij van burgemeesters, die gedurende de 19e eeuw over Stellendam het bewind hebben gevoerd, neemt de bekende familie Goekoop uit Goeree een voorname plaats in. Een viertal leden van dat geslacht is burgemeester van Stellendam geweest, dat voor dit ambt ook toen al meest met Goeree was gecombineerd.

De naam Stellendam is gedeeltelijk afkomstig van Stellegors en gedeeltelijk van Damdijk. Zoals uit bovenstaand overzicht blijkt, is het de jongste gemeente van Goeree en Overflakkee. In 1798 waren er 237 inwoners, in 1894 waren er 1128 en thans plm. 1950.

Ziehier een beknopt overzicht van Stellendam en omgeving naar aanleiding van de nu twee eeuwen geleden gelegde Statendam. Over een ander actueel onderwerp in deze streek, nl. de inpoldering van de Plaat Scheelhoek hopen we een apart artikel te schrijven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen