Cyprianus – pastor in tijden van grote sterfte (1)

Epidemie

252 na Christus. Nadat de pest al langere tijd delen van het Romeinse Rijk heeft geteisterd, bereikt deze ziekte nu ook Carthago. Mensen krijgen te maken met pijn aan de ogen, koortsaanvallen, algehele lichaamszwakte en dysenterie. Velen sterven. De levenden zijn ontredderd: niet alleen hebben ze geliefden verloren, maar ook is er de angst dat de ziekte hen zal treffen. Bovendien is het nog maar heel kort geleden dat een zware vervolging een einde heeft gemaakt aan het leven van veel christenen.

In deze situatie schrijft de bisschop van Carthago, Cyprianus, een boekje onder de titel Sterfelijk (Latijn: De mortalitate. De letterlijke vertaling luidt: ‘Over de sterfelijkheid’). In dit boekje gaat hij in op allerlei pastorale vragen en noden van zijn gemeenteleden. Hoofdzakelijk vier vragen krijgen de aandacht: 1) Hoe moeten christenen omgaan met deze epidemie en met het besef dat ook zij kunnen sterven? 2) Hoe moeten christenen reageren op het verlies van dierbaren door deze verschrikkelijke ziekte? 3) Waarom worden juist de christenen zo zwaar getroffen, eerst door vervolging en nu door de pest? 4) Welke verantwoordelijkheid hebben de christenen ten opzichte van hun door ziekte getroffen medeburgers?

Troost

De komende afleveringen luisteren we Deo volente naar de boodschap van dit boekje, dat gerekend wordt tot de christelijke troostliteratuur. Eerst echter een korte kennismaking met Cyprianus. Wie is deze kerkvader?

Cyprianus wordt tussen 200 en 210 geboren in Carthago, in die tijd een van de grootste steden van het Romeinse Rijk. Het is dezelfde stad waar in 203 Perpetua en Felicitas de marteldood zijn gestorven. Cyprianus is afkomstig uit een rijke heidense familie en volgt de in die tijd gebruikelijke opleiding tot een ‘zeer geleerd en welsprekend man’. Na zijn studie is hij werkzaam als redenaar.

Rond het jaar 245 komt Cyprianus tot bekering. In zijn mooie boekje ‘Aan Donatus’ (Ad Donatum) – een voorloper van Augustinus’ Belijdenissen – blikt hij terug op zijn ‘eertijds’: ‘Toen ik nog in het donker lag, in de duistere nacht, toen ik op de woelige, volle zee van de wereld ronddobberde, wankelend, weifelend en met onzekere tred, onkundig van mijn leven, onbekend met waarheid en licht, toen leek het mij alleszins moeilijk en onbereikbaar wat de Goddelijke genade mij als redding in het vooruitzicht stelde: een mens zou zogezegd herboren kunnen worden… Wat hij vroeger was, zou hij kunnen afleggen, en terwijl het geheel van zijn lichaam bleef bestaan, zou hij in ziel en geest een nieuw mens worden’ (Aan Donatus, 3).

Bekering

‘Hoe was zoiets mogelijk, vroeg ik mij af, zo’n grote ommekeer? (…) Dat alles overdacht ik vaak bij mijzelf. Want ook persoonlijk zat ik verstrikt in tal van dwalingen uit mijn vroegere leven, en daarvan zou ik mij, geloofde ik, nooit kunnen losmaken. Zo was ik met mijn ondeugden één geworden en gaf er volop aan gehoor. Omdat ik wanhoopte aan beterschap was ik vriendelijk voor mijn slechte eigenschappen, alsof ze mijn eigendom, mijn in huis geboren slaven waren’ (Aan Donatus, 4).

Vervolgens schrijft hij over de wonderlijke ommekeer in zijn leven: ‘Maar zodra de vuiligheid van mijn vroegere leven was afgewassen…, zodra mijn hart gereinigd en zuiver was geworden, stroomde daarin het licht van boven… In een tweede geboorte werd ik weer een nieuw mens. Toen gebeurde er meteen van allerlei wonderlijks. Mijn twijfel werd zekerheid, wat dicht zat opende zich, wat duister was lichtte op, wat eerst lastig leek werd doenlijk. En de ogen werden mij geopend’ (Aan Donatus, 4).

Op een heel eigen manier brengt Cyprianus hier het wonder van de wedergeboorte onder woorden. Wat hem onmogelijk scheen en wat bij de mensen onmogelijk is, bleek mogelijk bij God. De Heere verlichtte zijn verstand, opende zijn ogen, reinigde zijn hart en maakte alles nieuw. Wat vroeger een last was, werd nu een lust, en wat vroeger een lust was, werd nu een last.

Legt u er de Dordtse Leerregels, hoofdstuk III/IV, paragraaf 11-12 maar eens naast. Laten we er vooral ons eigen hart en leven naast leggen.

Bisschop

Opvallend snel na zijn bekering, in 248 of 249, wordt Cyprianus gekozen tot bisschop. Tot zijn dood in 258 is hij als herder en leraar werkzaam ten dienste van de gemeente in Carthago.

De tien jaren waarin Cyprianus zijn bisschopsambt uitoefent, zijn bewogen jaren. Dat heeft vooral te maken met twee zware christenvervolgingen: die onder keizer Decius in 250 en die onder keizer Valerianus in 257-258.

Tijdens de eerstgenoemde christenvervolging zoekt Cyprianus een veilige schuilplaats buiten de stad. Dat komt hem op heel wat kritiek te staan: een echte herder verlaat zijn kudde toch niet, als er gevaar dreigt? Is Cyprianus niet een huurling? Cyprianus beroept zich echter op een bijzondere opdracht die hij van God zou hebben ontvangen. Daarnaast schrijft hij in één van zijn brieven: ‘Ik was niet zozeer bedacht op mijn eigen veiligheid als wel op de rust van de broeders, want ik wilde voorkomen dat de ontstane onrust door mijn … aanwezigheid werd aangewakkerd’ (Brief 20.1.2). Na zijn dood zal Pontus, een diaken van Cyprianus en zijn eerste biograaf, hem verdedigen: Cyprianus moest als bisschop gespaard blijven want het schip van de kerk kon in deze roerige tijd zijn stuurman niet missen.

Wat men ook denkt van Cyprianus’ vlucht uit Carthago, feit is dat hij op een afstand intens betrokken meeleeft met zijn gemeente, én dat hij in een volgende christenvervolging wel de marteldood sterft.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen