Justinus Martyr, verdediger en uitlegger (1)

Aandacht voor de Vroege Kerk

Het lijkt me goed om de komende tijd een aantal keren met u na te denken over de erfenis van de Vroege Kerk. Met de Vroege Kerk bedoelen we de boeiende periode die direct na het Nieuwe Testament begint, en die duurt tot ongeveer 500 na Christus. Het is de tijd van martelaren zoals Polycarpus en Perpetua. Van apologeten (verdedigers van het christelijk geloof) zoals Justinus en Tertullianus. Van kerkvaders zoals Cyprianus en Augustinus. Wat valt er anno 2019 uit deze periode van de kerkgeschiedenis te leren?

Om verschillende redenen staat de periode van de Vroege Kerk in onze tijd steeds meer in de belangstelling. Zo lijkt de positie van christenen in 2019 steeds meer op die van de eerste christenen: een – soms onbegrepen – minderheid te midden van een niet-christelijke wereld. De eerste christenen, bijvoorbeeld Tertullianus, hebben zich volop bezonnen op de vraag, hoe je als christen moet staan in een samenleving die doortrokken is van zonde en afgodendienst. Dat is leerzaam voor vandaag!

Daarnaast is de Vroege Kerk ook de periode waarin de theologie ontstaat. Allerlei Bijbelse gegevens worden doordacht. De leer van de Drie-eenheid en de leer van de twee naturen van Christus worden uit de Schrift opgedolven. Tegelijk dienen zich ook allerlei dwalingen aan. Verschillende kerkvaders zien zich genoodzaakt om die dwalingen te weerleggen en er een helder Bijbels geluid tegenover te stellen. Zo ontwikkelt Irenaeus als eerste christelijke theoloog een indrukwekkende theologie tegenover de dwaling van de gnostiek. Bekender voor ons is Augustinus die de Bijbelse genadeleer steeds helderder verwoordt in zijn strijd met de pelagianen.

Leerzaam is bij dat alles ook, hoe de eerste christenen omgingen met de Bijbel en hoe zij de Schrift uitlegden. Zeker in de beginperiode van de Vroege Kerk staat men nog heel dicht bij de wereld van het Nieuwe Testament. Dat geldt ook voor Justinus, met wie we ons deze aflevering en Deo volente ook de komende afleveringen gaan bezighouden.

Justinus’ zoektocht

Justinus wordt geboren rond 100 na Christus in Flavia Neapolis, het vroegere Sichem. Het is de stad waar Jakob een put groef, en waar Christus de Samaritaanse vrouw ontmoette. In de tijd van Justinus – na de verwoesting van Jeruzalem – is het een Grieks-Romeinse stad. Justinus krijgt er een heidense opvoeding.

Net als later Augustinus gaat ook Justinus op zoek naar de waarheid. Op deze zoektocht verdiept hij zich eerst in vier filosofische stromingen. Zo krijgt hij les van een stoïsche filosoof. Maar deze geeft geen bevredigende verklaring over het wezen van God. Dan komt Justinus in contact met een peripatetische filosoof. Die vraagt echter eerst om lesgeld, zodat Justinus verder zoekt. Vervolgens klopt hij aan bij een pythagoreïsche filosoof, maar van deze wijsgeer moet Justinus eerst muziek, astronomie en geometrie gaan studeren en daar voelt hij niet voor. Tenslotte komt hij in aanraking met een platonische filosoof. Het gedachtengoed van deze man spreekt hem wel aan. Hij verdiept zich enige tijd in de platonische filosofie en denkt dat hij hier de waarheid gevonden heeft.

Ontmoeting

Maar dan komt het tot een bijzondere ontmoeting die verstrekkende gevolgen zal hebben voor Justinus’ verdere leven. Op zekere dag heeft Justinus een eenzame omgeving opgezocht om daar in alle rust te kunnen nadenken. En terwijl hij wandelt bij de zee – misschien de kust bij Caesarea of het gebied bij de Dode Zee – ontmoet hij ‘een oude man, een eerbiedwaardige verschijning’. Hij raakt met deze man in gesprek.

De oude man maakt hem allereerst duidelijk dat de platonische filosofie nooit echte kennis van God kan verschaffen en brengt Justinus zo tot een crisis. Justinus stelt dan de vraag welke leermeester hij dan moet zoeken of waar hij dan zijn heil kan vinden. In antwoord op die vraag wijst de oude man hem op twee dingen. Allereerst op de Schriften van de profeten: ‘Zij hebben als enigen de waarheid gezien en aan de mensen verkondigd, onbevreesd en niemand naar de ogen ziend; zij lieten zich niet leiden door roemzucht, maar verkondigden alleen wat zij hadden gehoord en gezien, vervuld als zij waren door de Heilige Geest’. In de tweede plaats wijst de oude man op het gebed: ‘Maar u moet vooral bidden dat de poorten van het licht voor u geopend worden. Want deze dingen zijn niet voor iedereen te zien en te vatten, maar alleen als God en Zijn Christus het aan iemand geeft’.

In mijn hart een vuur

Deze ontmoeting maakt op Justinus een diepe indruk. Hij vertelt er zelf het volgende over: ‘Terstond ontvlamde er in mijn hart een vuur en ik voelde verlangen naar de profeten en naar die mannen die vrienden van Christus zijn; en bij mijzelf zijn woorden overwegend, kwam ik tot de bevinding dat dit de enige betrouwbare en nuttige filosofie is’. Het doet misschien wat merkwaardig aan dat Justinus het christelijk geloof hier ‘de enige … filosofie’ noemt, maar wat hij ermee wil zeggen, is dat alleen het christelijk geloof ware wijsheid kan verschaffen over Wie God is en wie de mens is.

De weg van de middelen, díe werd Justinus aangewezen. Het biddend lezen van de Schriften. Daarbij bedelend om de opening van ‘de poorten van het licht’. ‘Want deze dingen zijn niet voor iedereen te zien en te vatten, maar alleen als God en Zijn Christus het aan iemand geeft’. Ligt daar geen boodschap in voor waarheidszoekers vandaag?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen