Een blinde vlek voor Gods heiligheid

Het is geen onderwerp dat breed weerklank vindt. Toch schreef theologisch student Eric Peels, inmiddels hoogleraar Oude Testament aan de Theologische Universiteit Apeldoorn, een doctoraalscriptie over de wraak van God. Niet beseffend dat dit onderwerp jaren later verrassend actueel zou worden, door vanuit de Koran gelegitimeerd terrorisme. Dat roept de vraag op of ook de Bijbel niet aanzet tot geweld, met name in het Oude Testament.
De vragen bij tal van passages in het Oude Testament zijn niet nieuw. In de tweede eeuw maakte Marcion al een scherpe scheiding tussen de God van het Oude en die van het Nieuwe Testament. „De kerk heeft zijn opvatting als ketters veroordeeld, constateert Peels, „maar de eeuwen door zie je zijn gedachten terugkeren. Tot in kringen waar je het allerminst zou verwachten. Recent werd kardinaal Simonis in een uitzending geconfronteerd met een wraaktekst uit het Oude Testament. Zijn reactie was: In die tijd had men een primitiever Godsbeeld. Mis, denk ik dan.
Ook in mijn pastorale werk als gemeentepredikant viel me op dat veel mensen een kloof creëren tussen het Oude en het Nieuwe Testament. Dat heeft me verder opgescherpt. Terug in Apeldoorn, nu als docent, heb ik de draad opgepakt en besloten ook mijn proefschrift te wijden aan de betekenis van de wraak van God.

Momenteel geldt u als deskundige op dit gebied.
„Iemand van de VARA noemde me een wraakspecialist. Zo sta je liever niet te boek, maar het is een feit dat in Nederland weinig over dit onderwerp is geschreven.

Hoe verklaart u dat? De Bijbel spreekt veelvuldig over Gods toorn, ook in het Nieuwe Testament.
„Het verdwijnen van de aandacht voor die dunkle Seiten Gottes, waarover met name in Duitsland overigens recentelijk veel literatuur is verschenen, heeft meerdere oorzaken. Theologische, historische, sociologische en psychologische. In de theologie zie je in de 19e eeuw al een afkeer van de donkere zijden van de Godsopenbaring ontstaan. Denk aan een theoloog als Ritschl, die de notie van de toorn van God zeer heeft ingeperkt.
In de tweede helft van de 20e eeuw werken zijn ideeën steeds meer door, onder invloed van de historische gebeurtenissen. Twee wereldoorlogen raasden over de aardbol, gevolgd door een stroom van kleinere conflicten en recent allerlei terroristische aanslagen. De moderne mens is moe van alles wat met geweld te maken heeft. Dat heeft tot een humanisering van het Godsbeeld geleid. Alle nadruk kwam te liggen op de milde, vriendelijke kant van de openbaring van God, ten koste van het denken over God als krijgsheld, wreker, rechter.

Hoe wezenlijk is een evenwichtig Godsbeeld voor het christelijk geloof?
„Zeer wezenlijk. Iemand die God ziet als een persoon tegen wiens schouder je kunt aanleunen en bij wie je mag zijn die je denkt te moeten zijn, heeft een ander geloof en een andere ethiek dan iemand die God ziet als een dreigende God, Die in de eeuwigheid alles al bepaald heeft.
In de Bijbel klinkt een veelheid aan stemmen. Vergelijk het met een orkest. Er is de hoge fluittoon, maar ook de zware bas. Die lijken stem en tegenstem, maar als je goed luistert, hoor je hoe ze op elkaar inspelen en elkaar aanvullen. Wij zijn altijd weer geneigd ons eigen godsbeeld te construeren, door als kippen op een boerenerf op te pikken wat ons zint en de rest te laten liggen. De Bijbel is een totaliteit, die in zn geheel gehoord wil worden. Het Oude en Nieuwe Testament vormen één verhaal. Niet alleen het sola Scriptura is van belang, maar ook het tota Scriptura: heel de Schrift.
De Bijbel spreekt altijd met twee woorden over God. Denk aan de aanspraak in het gebed dat Jezus Zelf ons heeft geleerd. Onze Vader, zeer nabij. Die in de hemelen zijt, zeer ver weg. Die tweeheid vind je de hele Bijbel door, al diep in het Oude Testament, als God zich openbaart aan Mozes door het uitroepen van Zijn namen. God, barmhartig en genadig, lankmoedig en groot van weldadigheid en waarheid. Die de weldadigheid bewaart aan vele duizenden, Die de ongerechtigheid en overtreding en zonde vergeeft, Die de schuldige geenszins onschuldig houdt... Met twee woorden over God spreken is fundamenteel voor het christelijk geloof. Ook als het gaat over Christus. Hij is niet alleen het Lam, maar ook de Leeuw.

Wat is in uw optiek typerend voor het dominerende godsbeeld van de westerse christenheid?
„We zijn allemaal beïnvloed door een klimaat dat wordt gekenmerkt door afkeer van geweld en gezag. Het gevolg is een blinde vlek voor wat de Bijbel zegt over de schrikwekkende heiligheid van God, waardoor we snel goedkoop en humaniserend over God spreken en denken. Waar dat uiteindelijk toe kan leiden, zie je in de recente Nederlandse kerkgeschiedenis. Het centraal stellen van het menselijke religieuze denken eindigde bij een bekende synodaal-gereformeerde theoloog met de bekentenis dat hij zelfs niet meer in een persoonlijke God gelooft.

Heeft de realiteit van de toorn van God u persoonlijk ooit in verwarring gebracht?
„Nee, wel heeft het pastoraat in de gemeente me tot een dieper nadenken over dit onderwerp gebracht. Als mensen in crisissituaties in wanhoop aan je vragen: Waar is God, hoe kan dit gebeuren, is dit een straf van God?, dan werpt dat je heel sterk terug op de Bijbel zelf. Die noodsituaties lieten me niet onberoerd, maar hebben me nooit bij de Schrift vandaan gehaald. Integendeel. Ze hebben me des te meer naar de Schrift toe gedreven.

Wat maakt de vloek- en wraakteksten in de Bijbel essentieel anders dan die in de Koran?
„Elke tekst, of die nu in de Bijbel, de Koran of een boeddhistisch geschrift staat, moet je in de context lezen. De vloek- en wraakteksten in het Oude Testament staan altijd in een specifiek, heilshistorisch verband. Ze zijn gerelateerd aan Israël. God wilde bij dit volk wonen, daarom stond alles er op scherp, ook in de zeer strenge reinheidswetgeving. Israël is als het ware de proefpolder van de mensheid. Wat er met en in Israël gebeurt, gaat rechtstreeks God aan. De vloekteksten worden in het Nieuwe Testament niet veroordeeld, maar er is dan wel een nieuwe heilshistorische fase aangebroken. Gods oordeel voltrekt zich aan die Ene. Nu is het de tijd van de Bruidegom, waarin het Evangelie uitgaat.
Er is nog een andere kant. De vloek- en wraakbeden in het Oude Testament geven aan dat we het recht niet in eigen hand nemen. We leggen het oordeel in Gods hand. Veel wraakbeden eindigen daarmee. Grijp in, Heere, opdat de wereld kan zien dat er een God is die recht doet op aarde. Nergens in de Bijbel vind je de oproep dat wíj, desnoods met geweld, het koninkrijk van God op aarde moeten vestigen.

Welke betekenis kent u toe aan prediking uit het Oude Testament?
„Om te beginnen vormt dat driekwart van de Bijbel. Vervolgens was het Oude Testament de Bijbel van de jonge christelijke kerk. Het heeft bovendien een breedte die je in het Nieuwe Testament zó niet tegenkomt. Je doet de gemeente schade wanneer je als predikant grotendeels uit het Nieuwe Testament preekt. Het heeft de Heilige Geest niet voor niets goed gedacht om ons deze breedte van de Schrift te geven. De grote tijdsspanne die het Oude Testament omvat, bepaalt je bij de geweldige diepgang van de liefde van God, Die in eindeloos geduld steeds weer een komma zet waar Zijn volk een punt zet.
Vandaar mijn advies aan studenten: Preek regelmatig over het oude Testament, maar preek dan niet alsof er geen Nieuwe Testament is. Dan misken je de beweging die in het Oude Testament zelf aanwijsbaar is richting dat wat wij hebben leren kennen als het Nieuwe Testament. Omgekeerd verwijst het Nieuwe Testament talloze malen naar het Oude. Het verkondigt op alle mogelijke manieren de vervulling of aanvankelijke vervulling van de beloften van God.

Wordt het gevaar van eenzijdig denken over God ingeperkt door verkondiging vanuit het Oude Testament?
„Ik hoop het van harte, al kun je hetzelfde bereiken wanneer je het héle Nieuwe Testament aan het woord laten komen. Het werkelijke probleem is dat we onze filters en denkkaders over de Bijbel leggen. De kerntaak van een exegeet is om het spreken van God in de Schrift maximaal hoorbaar te maken, ook als het ons niet ligt.

Hoe concreet moet worden gepreekt over de heiligheid en de toorn van God?
„Net zo concreet als de Bijbel zelf dat doet. God haat de zonde. Wie op die weg voortgaat, moet bedenken dat Hij een wreker is. Tegelijk staat de oordeelsprediking, ook in het Oude Testament, altijd in een evangelische setting. Het is een lokroep tot omkeer. Hét voorbeeld daarvan is de oordeelsaankondiging over Ninevé in het boek Jona, een boek dat eindigt met Gods bewogenheid voor de mens, zelfs voor de dieren. Dat gevoelen mag bij de prediker op de kansel die het oordeel van God aanzegt, nooit ontbreken.

Het Nieuwe Testament typeert u als een tussenperiode waarin het gericht wordt opgeschort. Wat is de consequentie van dit standpunt?
„Dat we moeten beseffen dat de tegenwoordige wereld voorbij gaat. God heeft in het midden der tijden ingegrepen, door het gericht aan Zijn Zoon te voltrekken. Nu is er de tijd van het zaaien en het opkomen van het gewas, met alle verwarring van dien. Er zit ook onkruid tussen, dat samen met het kruid opgroeit tot de dag van de oogst. De wetenschap dat het eindoordeel wacht, heeft consequenties voor de wijze waarop we met het Evangelie omgaan en voor onze ethiek. We hebben de dag van het open graf van de opgestane Christus achter ons en de dag van de graven die opengaan voor ons. In die tussentijd strekt God Zijn liefde over de wereld uit in de verkondiging van het Evangelie tot de uiteinden van de aarde.

Wat heeft het bestuderen van de geduchte eigenschappen van God voor u persoonlijk betekend?
„Het beïnvloedt niet alleen je denken over de Heere, maar ook je gebed. Mijn ontzag voor God als de Schepper van het heelal en de rechter van de wereld is verdiept. Tegelijk verwonder ik me erover dat deze God zich zo diep wil buigen, dat Hij een bokje eet in Abrahams tent. De God Die een afschuw heeft van het kwade, komt ons in het bijzonder nabij in Zijn Zoon, Die de hemelse heerlijkheid verliet om van de kribbe tot het kruis in onze aardse werkelijkheid te treden. Dat verwekt een diep ontzag én een grote liefde. Dit is God, ver boven al mijn kennen en kunnen. Aan deze God kan en mag ik me toevertrouwen. Juist als je God als de heilige leert kennen, ga je verstaan wat genade is. Dan vallen alle godsbeelden van tien hoog naar beneden kapot op straat, en zeg ik: Wie is als Gij? Niet te vergelijken met Allah, met boeddha of wie dan ook. Onze God is de totaal Andere.

Wie is als Gij?
De liefdevolle, de barmhartige, de nabije. Dat zijn woorden die vandaag domineren als het gaat over God. In Wie is als gij? vraagt prof. dr. H.G.L. Peels aandacht voor wat hij schaduwkanten van het oudtestamentische Godsbeeld noemt. Gods toorn, Zijn wraak, Zijn naijver. Eigenschappen waarmee veel hedendaagse christenen geen raad weten, en die ze daarom verzwijgen.
De herdruk van de studie, die in 1996 voor het eerst verscheen, kwam niet uit de lucht vallen. Vorig jaar publiceerde Peels in het blad Wapenveld drie artikelen over de vraag of de Bijbel een gewelddadig boek is. De serie leidde tot een discussie met dr. Sam Janse, die werd gebundeld in de Apeldoornse Studie God en geweld in het Oude Testament. Janse, predikant in Driebergen, zette zijn visie breder uiteen in De tegenstem van Jezus – Over geweld in het Nieuwe Testament. Voor uitgeverij Boekencentrum was de discussie reden om Wie is als gij? opnieuw op de markt te brengen, in licht herziene vorm.
De auteur plaatst de donkere eigenschappen van God in het kader van de heilsgeschiedenis en de voortgang van de openbaring. Een centrale gedachte in het boek is dat God zich in het Nieuwe Testament niet wezenlijk anders openbaart dan in het Oude Testament. Het Nieuwe Testament spreekt, door de mond van Jezus, zelfs aangrijpender en dieper over het oordeel. In de beloofde Zoon is de genade, de liefde en de barmhartigheid van God ten volle geopenbaard. Maar wie de geschonken Messias niet als Verlosser en Koning erkent, wacht de eeuwige toorn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen