Toch weer nieuwe oefeningen

Wie kent in bevindelijk Nederland zijn naam niet? De toenmalige uitgever J.H. Kok te Kampen durfde het begin vorige eeuw aan om vier dikke delen in donkerrode band op de markt te brengen. De titel was Al de eenvoudige oefeningen. Ze kregen een gewaardeerde plaats op de boekenplankjes bij eenvoudige kerkmensen en in studeerkamers van theologen. Ze doken op bij antiquariaten en op veilingen. Zo herinner ik me een veiling te Amsterdam. De veilinghouder kondigde het lot aan: Nummer 339, Al de eenvoudige oefeningen. Achter mij zaten enkele theologiestudenten. Nog hoor ik een van hen zeggen: „Nee, dank u. Dat zijn mij al te eenvoudige oefeningen.
Toch blijft er vraag naar. Zou dat komen door die eenvoudigheid? We legden deze vraag voor aan ouderling J.B. Philibert (1931) van de Oud Gereformeerde Gemeente in Nederland te Geldermalsen. Eerst diende hij in het ambt in Papendrecht, vanaf 1977 in Geldermalsen. Elke zondag gaat hij tweemaal voor in de leesdiensten. En regelmatig ook op dinsdagavond. Komt dan ook Floor op de preekstoel?

Oudvaders
„Floortje is me dierbaar, zegt Philibert. „Toch lees ik hem weinig. Bijna altijd lees ik oudvaders. De praktijk leert dat, als je die loslaat, je niet weet waar je terechtkomt. Pas zei iemand nog: Als de Oud-gereformeerden geen oude schrijvers meer lezen, hebben ze geen bestaansrecht meer.
Ze moeten wel met onderscheid gelezen worden. Je kunt niet zomaar een boek van Hellenbroek pakken en gaan lezen. Ik lees veel uit Justus Vermeer, Boston, de Erskines. Nu lees ik de catechismus van Smytegelt. Die komt om het jaar aan de beurt. Vorig jaar werd de catechismusverklaring van Pallier gelezen. Na Smytegelt volgt bij leven en welzijn Beukelman.
Ik kan echt niet merken dat de mensen dat niet willen of niet kunnen begrijpen. Vooral Smytegelt is erg eenvoudig. Ik houd veel van hem. Om eens een modern woord te gebruiken: ik ben een Smytegelt-fan. De gemeente luistert met aandacht naar het lezen van de oude schrijvers.

Wat spreekt u aan in Wulfert Floor?
„Zijn eenvoud, zijn gunning. En de helderheid. Om een voorbeeld te noemen: neem zijn oefening over Psalm 65 vers 5: Welgelukzalig is hij, dien Gij verkiest. Dan gaat hij de uitverkiezing verklaren. Zo helder en klaar. Maar nu moet ik eerst, om eerlijk te zijn en dat valt niet mee, mijn schande bekennen. Jarenlang heb ik geen preken van Floor in de kerk gelezen. Wel voor mijn eigen stichting, thuis. En de kinderen lazen ze soms, als ze ziek thuis waren.
Ik las alleen mannen van naam: Van der Groe, Hellenbroek en anderen. Ik ging met de weegschaal te werk en legde ze op de zeef. Toen ben ik zelf op de weegschaal terechtgekomen en op de zeef, en ik ben erdoor gezakt. Wat ik vroeger naast mn bord legde, eet ik nu lekker op. Ten opzichte van de hedendaagse kerkstrijd, waarin van bijzaken hoofdzaken worden gemaakt en er zoveel twistpunten zijn, blijft Floor bij de waarheid. Zon tweemaal per jaar lees ik hem. Net als de preken van Philpot en van Van den Oever.

De meer dan zeshonderd kerkgangers zijn gewend aan de oudvaders. Er volgt geen kritiek als u Floor gelezen hebt?
„Nee, in het algemeen wordt dat zelfs wel gewaardeerd. De oefeningen van Floor zijn ernstig, waarschuwend en zakelijk. In ons kerkverband is hij vroeger veel gelezen en ik denk dat dit nog wel zo is. Maar ik blijf het liefst bij de oude schrijvers. Toen ik met preeklezen begon, ruim vijftig jaar geleden, wat was er toen aan preken uit eigen gemeenten? Een paar preekjes van ds. Boone, van ds. Ruben, meer niet.

Een predikant vroeg aan zijn kerkenraad wat men over Floor wist. De broeders kwamen niet verder dan het verhaal dat hij zondags met de trein uit spreken ging.
„Ik heb dat ook wel eens gehoord. Het is een duidelijk bewijs dat Floor ook een zondaar was. We moeten toch een beetje voorzichtig zijn, met al die gereformeerde heiligen.

Hoe beoordeelt u het kerkelijke standpunt van Floor?
„Je kunt Floor niet in een hokje zetten. Als je hem leest, denk je al gauw dat hij hervormd georiënteerd is, maar zijn kinderen zijn naar afgescheiden kerken overgegaan. Floor is interkerkelijk. Zijn preken worden ook in andere kerkverbanden gelezen, misschien vroeger wel wat vaker. Er is de laatste tijd ook zo veel op de markt gekomen. Er zijn veel gemeenten in diverse kerkverbanden waarin men hedendaagse schrijvers leest. In ons kerkverband houden we ons in veel gemeenten nog bij de oudvaders. Floor was geen oudvader, maar zon paar maal per jaar mag ik hem met stichting lezen.

De landbouwer van Driebergen
Wulfert Floor (1818-1876) staat bekend als de landbouwer van Driebergen. Zijn bekendheid dankt hij niet aan zijn landbouwerschap, maar aan zijn nagelaten oefeningen: prekenbundels waarvoor nog steeds belangstelling bestaat. Hij heeft niet alleen een stempel gedrukt op de omgeving waar hij woonde. Door zijn oefenaarschap trok hij grote delen van ons land door. Op 146 verschillende plaatsen heeft hij zijn oefeningen uitgesproken, zelfs in van oudsher rooms-katholieke plaatsen als s-Hertogenbosch, Rosmalen en Ravenswaaij. In achterhuizen, openbare gebouwen en kerken, hervormd en afgescheiden. Ruim elf jaar op boerderij Vossenstein van zijn vriend Jan Scherpenzeel onder Doorn. Na zijn huwelijk - Floor trouwde pas op zijn 37e, met zijn nicht Jacoba Doornenbal - op zijn eigen boerderij Den Heuvel. Zelfs in het gebouw van de Vrijmetselaars in Den Haag. Zon honderd maal per jaar sprak hij zijn eenvoudige oefeningen uit.
Floor was vader van acht kinderen, van wie er enkele jong overleden. Zijn geestelijk leven kenmerkte zich door veel strijd en geloofsonzekerheid. In het bijzonder miste hij de vrijmoedigheid om God zijn Vader te kunnen noemen. Aan het einde van zijn leven kwam hij tot de volle zekerheid en mocht hij Christus omhelzen.
Floor overleed op 13 mei 1876, 58 jaar oud. Hij werd begraven op de oude begraafplaats te Driebergen, naast zijn vrouw, die hem in 1873 was ontvallen, op nog maar 49-jarige leeftijd. Het familiegraf is nog aanwezig. Een wit geverfd betonnen paaltje met de eenvoudige vermelding D No. 11 - even eenvoudig als hij geleefd en geoefend had – dekt zijn laatste rustplaats. Sinds 2002 is er in de nieuwe wijk Ruysdael van Driebergen een Wulfert Floorlaan. De bekende ds. J.T. Doornenbal schreef een biografie over hem, in 2005 verzorgde J. Kranendonk-Gijssen een levensbeschrijving voor de jeugd.

De bundel nieuwe oefeningen heet Vergaderd koren, uitg. De Groot Goudriaan, € 24,90; ISBN: 9789088650680.

Ds. L.H. Oosten: „Ik vind bij hem geen enkele ontsporing, zoals men die soms wel eens aantreft in gezelschapskringen
Sinds zijn emeritaat woont ds. L.H. Oosten in het Friese dorp Driesum, maar een groot deel van zijn leven bracht hij door in Driebergen, van 1940 tot 1976. Daar waren toen nog volop sporen van Wulfert Floor te vinden. „Er woonden nog drie kleindochters van hem. Zij hadden een stoffenwinkeltje aan de Traay, op nummer vijf. Het waren de gezusters Van Laar, drie in het zwart geklede dames. Ik heb ze goed gekend. Hun moeder was Floors dochter Trijntje.
Die dochters zijn altijd ongetrouwd gebleven. Ze kerkten bij de Christelijke gereformeerde kerk in Driebergen. Er was nog een andere kleindochter, ook een Trijntje. Haar moeder was een dochter van Wulfert Floor, haar vader heette ook Floor. Hij was de zoon van een andere oefenaar Floor, Jacob. Deze man woonde in Loosdrecht. Vermoedelijk waren man en vrouw verre familie van elkaar. Deze Jacob Floor heeft ook wel in de hervormde kerk van Driebergen gepreekt. Dat deed Wulfert niet, die oefende thuis op zijn boerderij.

Was er sprake van een vriendenkring rond Wulfert Floor?
„Floor woonde aan de Gooijerdijk, in De Wetering, een buurtschap tussen Driebergen en Neerlangbroek. Eind negentiende eeuw woonde daar om het andere huis een kind van God. Hij had er zijn vrienden, die in de boerderij naar zijn oefeningen kwamen luisteren. Een van hen was Rijer Pothoven. Niet de Rijer Pothoven die dat bekende gedicht heeft gemaakt over de rechtvaardigmaking, Als onder t heilig recht..., maar zijn grootvader.
Zoals ik vroeger heb gehoord, was deze oude Pothoven een zeer godvrezend man. Hij is met zijn armen omhoog juichend heengegaan. Floor kwam daar geregeld over de vloer. Dan was er altijd een geestelijk gesprek, de Bijbel lag er steeds open. Door die streek, waar zo veel kinderen van God woonden, liep Floor op zondag naar de Hervormde kerk van Neerlangbroek, voor hij zelf ging oefenen. Hij woonde onder Driebergen, maar kerkte daar dus niet. De afstand naar de kerk in Driebergen of Neerlangbroek was gelijk.
Ik ken die streek door en door en ben geneigd te zeggen dat de sfeer van Floor in mijn jeugd daar nog hing. De bevolking was behoudend, ging meestal donker gekleed. Jonge vrouwen zelfs nog met zwarte kousen. Vanuit die hoek kwamen ook de meeste SGP-stemmen. Men was niet kerkistisch.

Bleven de hoorders van Floor de Hervormde kerk trouw?
„De familie Pothoven bleef Nederlands hervormd, maar leefde interkerkelijk. Waar de waarheid te horen was, kon men hen aantreffen. Echt kerkelijk besef was er bij velen niet. De Pothovens hebben bewust de Hervormde Kerk vastgehouden. Wulfert Floor werd in Driebergen gedoopt door ds. C.W. Kersten. In de Franse tijd kregen de predikanten de opdracht om voor de keizer te bidden. Dat gebeurde op last van de Franse regering. Ds. Kersten pleitte voor onderwerping aan het toenmalige gezag. Toen daarover enige oppositie ontstond, liet hij gezang 28 vers 6 zingen. Dat begint met: Weg dan met uw bange zorgen, volg gehoorzaam Zijn gebod. Dat tekent de kerkelijke sfeer in die dagen, waarbij Floor zich niet thuis voelde. Hij deed belijdenis bij de Christelijke afgescheiden gemeente in Utrecht. In Driebergen en Neerlangbroek was geen afgescheiden kerk. Er was in deze dorpen in de negentiende eeuw geen grote uittocht naar de afgescheiden kerken. In Driebergen kwam wel de Doleantie op gang, maar dat was na de tijd van Floor.

Het verhaal van de zondagstrein is u ook bekend. Is dat te verklaren?
„Op zichzelf past dat helemaal niet bij de levensstijl van Floor, zijn familie en geestverwanten. Autos en fietsen hadden die mensen niet. Halverwege de negentiende eeuw werd de Rijnspoorweg aangelegd. Driebergen kreeg een station.
Er is een boek over Floor, geschreven door drs. J. Mulder. Mulder vertelde mij dat Floor, volgens nazaten, aan een kwaal zou hebben geleden waarvoor hij zich schaamde. Daarom wilde hij nooit ergens logeren. In plaats van op zaterdag te vertrekken en op maandag weer terug te keren, reisde hij op zondag. Hij had kennelijk de vrijmoedigheid om van het openbaar vervoer gebruik te maken vanwege zijn ziekte. Misschien moet je dat als een noodoplossing zien. Natuurlijk vraagt zon voorbeeld geen navolging.

Hoe gebruikt u de bundels met oefeningen van Floor?
„Toen ds. H. Binnenkamp uit Cillaarshoek met emeritaat ging, heb ik een van de vier delen van hem gekregen. Hij was mijn collega toen ik in Sint Anthoniepolder stond. Ds. Binnenkamp maakte er gebruik van, soms voor een rouwdienst. Ik lees de oefeningen alleen voor mijn eigen stichting. Toen ik dit deel weer ter hand nam, trof me de 22e oefening uit bundel 7. Het viel me op dat Floor, die toch in eigen oog zo klein en zo weinig verzekerd was wat zijn geestelijke leven betrof, zo vertroostend schrijft voor de kleinen. En toch voluit christocentrisch.
Ik lees: Daarin alleen ligt de vastigheid, buiten zichzelf, in Hem. Maar dan nog de voornaamste weldadigheid, dat God u opzocht, ontdekte, bekeerde en tot die dierbare Middelaar bracht. Gij moet nooit zeggen: omdat ik nog niet alles heb, daarom heb ik nog niets; omdat ik nog niet geheel ken, daarom ken ik ook nog niet ten dele.
Verwonderend, dat iemand zonder theologische opleiding zo ordelijk, zo eenvoudig en zo helder zulke zaken onder woorden kan brengen. Ik vind bij hem geen enkele ontsporing, zoals men die soms wel eens aantreft in gezelschapskringen. Professor Wisse zei eens van Driebergen: In deze omgeving heerst een bevinding die wel eens wat op maat gehouden moet worden. Dat kun je van Floor niet zeggen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen