Lekkende bloedvaten dichten

Met een beurs van ruim een half miljoen euro van de Hartstichting doet dr. Geerten P. van Nieuw Amerongen, universitair hoofddocent aan het VU medisch centrum in Amsterdam, onderzoek naar het ontstaan van zwakke plekken in bloedvaten. Dat levert hopelijk weer aanknopingspunten op voor methoden om deze gaten te dichten.

„Lekkende bloedvaten kunnen allerlei problemen geven, zoals verergering van slagaderverkalking en ophoping van vocht in het hartzakje en in de longen, zogeheten longoedeem”, aldus Van Nieuw Amerongen. „Niet alleen doet dit afbreuk aan de kwaliteit van leven, het kan zelfs levensbedreigend zijn.”

Van Nieuw Amerongen –die ouderling is in de gereformeerde gemeente in Stolwijk– studeerde biochemie en farmacologie. Hij doet al zo’n vijftien jaar onderzoek naar het ontstaan van lekkende bloedvaten.

Van 1995 tot 2000 deed hij bij TNO Preventie en Gezondheid zijn promotieonderzoek. Vervolgens werkte hij een jaar aan de universiteit van Rochester in de staat New York. In 2008 werkte hij aan de universiteiten van Harvard en Chicago. „Het onderzoek naar de oorzaken van vaatlekkage kun je niet alleen doen”, zegt hij. „Je hebt daarvoor een internationaal en multidisciplinair platform nodig.”

In 2003 kreeg Van Nieuw Amerongen een persoonlijke beurs van de Nederlandse Hartstichting voor zijn onderzoek naar vaatlekkage aan het VUmc. Nu de stap naar behandeling met medicijnen waarmee de lekkage kan worden tegengegaan dichtbij lijkt te zijn, is de universitair hoofddocent voor een periode van vijf jaar benoemd tot ”established investigator” van de Hartstichting. De stichting geeft het onderzoek naar vaatlekkage daarmee een enorme impuls.

Van Nieuw Amerongen vergelijkt het lekken van een bloedvat met een dijkdoorbraak. „Eén zwakke plek in een bloedvat kan voldoende zijn om een heel gebied in de problemen te brengen.”

De oorzaak van de lekkage moet worden gezocht in de samenstelling van de binnenbekleding van een bloedvat, het zogenoemde endotheel.

Voor zijn onderzoek bij TNO kweekte Van Nieuw Amerongen endotheelcellen in het laboratorium. „In de binnenste laag van het bloedvat liggen de cellen als tegeltjes heel strak tegen elkaar aan. Ze vormen zo een barrière die voorkomt dat vocht buiten de bloedbaan treedt.”

Toen hij in het laboratorium die endotheelcellen bekeek, zag hij dat de ene cel meer samentrok dan de andere. Bij vervolgonderzoek in samenwerking met onderzoekers van Harvard kwam Van Nieuw Amerongen de zwakke plekken van het endotheel op het spoor en ontdekte hoe de lekkage ontstaat.

Net als rimpels niet te voorkomen zijn, is het ook niet te vermijden dat de bloedvaten door veroudering stijver worden. Maar bij sommige mensen gaat dat proces wel sneller dan bij anderen, bijvoorbeeld als gevolg van diabetes, slagaderverkalking of ontsteking van de vaatwand.

Van Nieuw Amerongen ontdekte dat er zich hierbij sterkere krachten ontwikkelen in de endotheelcellen, in de ene cel meer dan in de andere. Die krachten waren dus niet evenwichtig verdeeld. „Die toename in kracht in de cellen geeft meer spanning op de verbindingen tussen die cellen. Ze scheuren als het ware makkelijker uit elkaar, waardoor de barrière verstoord raakt.”

Toen hij een ontsteking van de endotheellaag nabootste, zag hij dat precies op die plek de krachten sterker werden en de endotheellaag openscheurde. „Net als bij de doorbaak van een dijk is dat de zwakke plek in het bloedvat die op den duur problemen geeft.”

Van Nieuw Amerongen zal de komende jaren verder onderzoeken hoe die zwakke plekken in bloedvaten ontstaan en opsporen welke rol de verstijving van bloedvaten daarbij speelt. Met een speciale microscoopopstelling wil hij de krachten in de endotheelcellen meten en tegelijkertijd de doorlaatbaarheid van de endotheellaag.

In het laboratorium brengt hij daarvoor een laagje endotheelcellen aan op verschillende typen ondergrond en test vervolgens of een stijvere ondergrond ervoor zorgt dat de vaatwandcellen meer vocht en deeltjes doorlaten. „Met deze kennis kunnen we ons dan specifiek richten op het versterken van de zwakke plekken. In het verleden is op allerlei manieren geprobeerd in te grijpen in het ontstekingsproces, echter met beperkt succes. Probleem is dat er tijdens een ontsteking veel stoffen vrijkomen in de bloedbaan die de endotheelbarrière kunnen openbreken. Het is nooit gelukt om die allemaal tegelijkertijd te remmen.”

Van Nieuw Amerongen wil ook onderzoek doen naar een bepaalde groep eiwitten die belangrijk zijn bij het ontstaan van zwakke plekken in de vaatwand: GTP-ases van de Rho-familie. Deze eiwitten hebben allerlei functies in lichaamscellen en staan onder controle van maar liefst 200 regeleiwitten. De GTP-ases reguleren zowel de celvorm als de krachten in de endotheelcellen en hebben daarmee zowel barrièrebeschermde als barrièreverstorende effecten.

Maar welke leden van de familie zijn nu verantwoordelijk voor dat laatste proces? Van Nieuw Amerongen: „Wil je een medicijn ontwikkelen dat vaatlekkage tegengaat of opheft, dan moet je ingrijpen op ‘foute’ regeleiwitten. Een eiwit dus dat de barrière nog meer verstoort of ongunstig werkt op bijvoorbeeld wondgenezing of de bloeddruk. Dat betekent dat je met moderne technieken elk lid van de Rho-familie moet beetpakken om vast te stellen welke ervan de boosdoener is.”

Hij heeft goede hoop dat die zoektocht in samenwerking met zijn collega-onderzoekers van Harvard en de universiteit van Chicago iets zal opleveren. Inmiddels heeft Van Nieuw Amerongen al wel ontdekt dat het antikankermiddel Glivec ook vaatlekkage lijkt te remmen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen