De Pinksterbeweging: een chaotische eenheid (I)

Over de doop mei de Geest willen we in een volgend artikel spreken. Nu gaat het erom enige orde te krijgen in de veelheid van kerken en gemeenschappen die wij gemakshalve meestal samenvatten als "Pinksterbeweging". Want wie over de Pinkstergemeenten denkt als over de Gereformeerde Kerken, of over de Gereformeerde Gemeenten, of andere kerken die ieder min of meer een eenheid vormen, met classes en synoden vergist zich deerlijk.

Broederschap

Toch zijn er enkele landelijke — losse — verbanden. Allereerst is er de Broederschap van Pinkstergemeenten. In de Broederschap zijn vooral de oudste Pinkstergemeenten van ons land, die aan hel begin van deze eeuw ontstaan zijn, verenigd. De eerste Pinkstergemeente in Nederland ontstond rond 1910. Voorganger was de oud-officier van het Leger des Heils G. R. Polman.

Het eigen blad van de Broederschap heet „Woord en Geest". Eindredacteur is J. W. Embregts voorganger van de Pinkstergemeente te Hoogvliet. Een van de medewerkers aan „Woord en Geest" is J. J. Frinsel (die ook ettelijke jongensboeken op zijn naam heeft staan). Frinsel is zelf geruime tijd voorzitter geweest van de Broederschap. Een andere bekende medewerker is H. N. van Amerom, voorganger van de DE Pinkstergemeente te Haarlem.

Ook Theo van der Sluys van de organisatie Teen Challenge, die zich onder andere bezighoudt met de opvang van (drugs)verslaafden, en die opgezet is onder leiding van de Amerikaanse Pinkslervoorganger David Wilkerson, schrijft in „Woord en Geest", evenals Willem J. Lentink, voorganger van de Pinkstergemeente te Vlissingen. Wilkerson schreef het bekende „Het kruis in de asfaltjungle", over de getto's van New York. Teen Challenge haalde ook Nicky Cruz naar Nederland om getuigenis van zijn bekering te geven voor duizenden.

Anderzijds verzorgt Teen Challenge ook de Hans Koornstra-campagnes in augustus, september en november, in Den Haag, Groningen en Arnhem. „Na grote wonderen van genezing, vergezeld met duizenden bekeringen in het buitenland spreekt Hans Koornstra eindelijk in drie grote campagnes in eigen vaderland", aldus de nu al gevoerde reclame.

Interessant is echter dat Hans Koornstra voorzitter is van de straks ter sprake komende Stichting Volle Evangelie Gemeenten in Nederland. Deze stichting bestaat als landelijke organisatie naast de Broederschap van Pinkstergemeenten waarover we het nog steeds hebben. Zo zien we dus dat de grenzen tussen de onderscheiden organisaties niet scherp getrokken worden. Het is typerend voor een stuk verdraagzaamheid onder de Pinkstergemeenten.

Vijftiger jaren

Frinsel is ook directeur van de Amsterdamse Vereniging „Tot heil des volks", die sinds 1855 christelijke sociale arbeid verricht in de Jordaan maar ook zeer aktief is in de opvang van jongeren in crisissituaties en druggebruikers, terwijl tevens enkele grote jeugdhotels worden geëxploiteerd. Het blad van "Tot heil des volks" is „De Oogst", met een oplage van ongeveer 5.500. "Tot heil des volks" wil overigens beslist geen „Pinksterorganisatie" heten, maar stelt er prijs op „interkerkelijk" te zijn.

In „De Oogst" schrijft ook de markante F, A. Stroethoff, een begrip in Pinkslerkringen, hoewel hij me kortgeleden vertelde tot zijn tachtigste jaar lid van de Hervormde Kerk geweest te zijn. Hij is nu 82. Het is Stroethoff geweest die de bekende Herman Zaiss in 1952 naar Nederland gehaald heeft. Herman Zaiss, bekend door zijn gebedsgenezingsbijeenkomsten, is als het ware — samen met Osborn waarop we later nog terugkomen — de eerste nieuwe impuls geworden voor de Pinksterbeweging in Nederland, die in de vijftiger jaren opnieuw tot leven kwam.

Zaiss haalde overvolle kerken en trok vele duizenden bezoekers in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Groningen, Goes, Goes, Den Helder, Leeuwarden, Haarlem, Arnhem en Driebergen. In „Er zijn geen grenzen...!" — de autobiografie van Stroethoff — kunnen we er een en ander van lezen. Hoewel dan ,,Tot heil des volks" geen Pinksterorganisatie mag heten, schreef Stroethoff, die zelf jarenlang directeur van „het Heil" was zeer positief over Zaiss.

Reeds in de dertiger jaren trouwens belegde Stroethoff in de Engelse kerk evangelisatiediensten met onder anderen Johannes de Heer en ds. C. J. Hoekendijk, de grootvader van Ben. Johannes de Heer trok in de jaren van de Eerste Wereldoorlog in het kerkgebouw van de Hersteld Ev. Lutherse gemeente aan de Kloveniersburgwal zijn duizenden. Het is dezelfde kerk waar prof. Wisse sprak over ,,de zangers aan de glazen zee" en over „een nacht in het logement van de duivel".

Met Johannes de Heer zijn we overigens van de Pinksterbeweging afgedwaald, omdat hij daar niet toe behoorde. Terug dus naar Pinksteren. De kerkelijke wereld stond in de vijftiger jaren sceptisch tegenover de gebedsgenezing. In juli '55 beantwoordt echter de kinderarts mevr. dr. C. L. Beerman-de Roos, dezelfde die dit voorjaar op het EO-congres tegen abortus in Den Haag het woord voerde, de vraag of gebedsgenezing mogelijk is, positief in „De Oogst". Ook Stroethoff zelf begon zich met de dienst der genezing bezig te houden, samen met drs. G. W. de Vries, jarenlang voorzitter van „Tot heil des volks". Samen gingen ze onder andere naar Denderleeuw in België, waar toen ds. H. J. Hegger nop Gereformeerd predikant was. Ds. J. C. Maris spreekt naar aanleiding van de gebedsgenezing in ,,De Wekker" van 1952 de wens uit ,,dat het zeer te hopen is, dat het z.g. wondergeloof zijn rechtmatige plaats terugkrijgt in de kerk des Heren".

Osborn

Dan laat, in 1958 op 18 augustus, de NCRV-televisie. Nederland kennisnemen van Osborns campagnes in België. Enkele dagen later verschijnt hij op het Haagse Malieveld, waar hij volgens Maasbach, die hem daar vertaalde op de laatste dag meer dan 100.000 mensen trekt. Ook Stroethoff raakt daarbij betrokken, hoewel hij niet in alles kritiekloos is ten opzichte van Osborn.

Stroethoff heeft uiteindelijk de Hervormde Kerk verlaten vanwege het modernisme en oecumenische contacten met de Wereldraad van kerken, maar is geen lid geworden van een Pinkstergemeente. Hij beweegt zich wel in de kringen van de Charismatische beweging, maar heeft ook hier wel weer bezwaar tegen de grensvervaging met de Roomse Kerk. Bovendien worden in de samenkomsten van "Tot heil des volks" ook doop en avondmaal bediend.

Stroethoff heeft ook geschreven in hel blad „Gouden Schoven", uit Velp, mei een oplage van ongeveer 3.000, opgezet door zuster M. A. Alt, in Indonesië. Zij was ook de .samenstelster van de bundel "Glorieklokken" die in Pinksterkringen veelvuldig gebruikt wordt. In "Gouden Schoven", hoofdredacteur J. Sigmond kunnen velen uit de Pinksterkringen zich vinden: hel is ook niet rond één persoon geconcentreerd.

In „Gouden Schoven" schrijft ook E. van der Molen uit Leeuwarden, een Mavo-leraar die zelf weer het evangelisatieblad „De Heilsfontein" uitgeeft, met een gemiddelde oplage van niet minder dan 120.000 per maand. Dat evangelisatieblad wordt door meer dan 100 Pinkstergemeenten gebruikt.

Opname-gedachte

Opmerkelijk is dat de toekomstverwachting binnen de Broederschap van Pinkstergemeenten over het algemeen identiek is met die van de Maranatha-beweging van Johannes de Heer met het blad „Het Zoeklicht" waarin o.a. schrijft broeder J. Kits. Ook iemand als Stroethoff of Osborn deelt die visie, waarin voel is geconcentreerd rond het bestaan van de staat Israël. „Israël is de wijzerplaat van Gods wereldklok" (De Heer). Typerend in deze verwachting is ook, dat men gelooft in de opname van de gemeente, voordat de „grote verdrukking" komt met alle eindoordelen. (Matth. 24:21).

De al eerder genoemde J. W. Embregts eindredacteur van „Woord en Geest" en tevens leraar aan de Centrale Pinkster Bijbelschool van de Broederschap ontvouwde (opnieuw) deze verwachting in zijn boek „Geen uitstel meer". Ook de bekene Hal Lindsey hangt deze theorie aan, wat onder andere blijkt in zijn boek „De laatste generatie..." De Pinkstervoorganger J. E. van den Brink waarop we straks nog terugkomen wil daar evenwel niet van weten. Maar hij heeft dan ook een aparte plaats binnen de Pinksterbeweging met zijn blad „Kracht van omhoog".

En in „Reveil" — een kleiner blad uit de Pinksterrichting, uitgegeven door de Near East Ministry te Voorthuizen en gericht op Israël, onder leiding van ds. Jan Willem van der Hoeven zette E. van de Pol juni 1978 uiteen hoe men aan de opname-theorie voor de grote verdrukking kwam. Die leer — die overigens ook overgenomen is door John N. Darby, de geestelijke vader van de Vergadering van gelovigen — zou te danken zijn aan een niet aan de Schrift getoetste openbaring in een charismatische herleving rond 1810 in Schotland, aan een jonge vrouw.

Volle evangelie

Wij hebben al eerder de Stichting Volle Evangelie Gemeenten genoemd als een landelijk verband van gemeenten, naast de Broederschap. De eerder omschreven opname-theorie wordt ook binnen deze Stichting veelal niet aanvaard. De Federatie van Volle Evangelie Gemeenten die in 1978 fuseerde met de vooral na Osborn gegroeide Volle Evangelie Gemeenschap, tot de bovengenoemde Slichting — is vooral ontstaan uit het werk van Karel Hoekendijk, de vader van Ben Hoekendijk, van de stichting „Opwekking" uit Putten. Karels vrouw, Elisabeth Hoekendijk-La Rivière bestrijdt in haar boek „Het Koninkrijk komt" de opname voor de grote verdrukking.

De overigens nu nog in Zwolle bestaande gemeente „Stromen van kracht" met als voorganger Karel Hoekendijk is niet bij de Stichting aangesloten. De Stichting Volle Evangelie Gemeenten in Nederland is bezig zichzelf om te zetten in een kerkgenootschap, zoals dat ook het geval is geweest met de Broederschap. Men kent een kleine 20 aangesloten gemeenten, met nog geen 10 gastleden. Al te strak wil men immers de organisatie niet opzetten. Niemand móet toetreden, want de gemeenten zijn erg autonoom.

De voorgangers en oudsten van de gemeenten komen ongeveer één keer per kwartaal bijeen. Een aantal gemeenten bestaat uit meer dan 200 zielen. Wordt een gemeente te groot, in de Pinksterbeweging, dan gaal men al snel over tot een "vriendelijke" splitsing. Aanvankelijk bewegen zich ook J. E. van den Brink uit Gorinchem, Sjaak Rooze  en Jan van Gijs zich in deze kring. Nog in 1961 schrijft Sydney Wilson in "Kracht van omhoog", waarvan Van den Brink eindredacteur is artikelen over de opname na de grote verdrukking. Maar met een opwekking rond Beukenstein in Driebergen in 1966 maakt het eerstgenoemde drietal zich los van wat men noemt „oud-Pinksteren".

Corrie ten Boom, Anne van der Bijl en Sydney Wilson schrijven dan ook niet langer in "Kracht van omhoog" en Van den Brink gaat zijn eigen weg. Dat leidt tot een geestelijke Israël-visie, tot loochening van de erfzonde (Van den Brink spreekt in dat verband over "duivelswerk") en tot de leer van de strijd in de hemelse gewesten. Voor die tijd schreven ook mensen als Maasbach en Karel Hoekendijk wel in "Kracht van omhoog."

Van den Brink heeft nu zo'n veertig gemeenten in Nederland en vier in België rond zich. ,,Kracht van omhoog" wordt ook uitgegeven in het Frans, het Engels, het Italiaans en het Portugees. Hij schreef tal van boeken en brochures, die hij via de eigen uitgeverij op de markt brengt. B.v. een eigen (lijvig) commentaar op Paulus' Romeinenbrief.

Maasbach

Is de naam gevallen van Johan Maasbach. Over zijn werkwijze leest u morgen een beschouwing. Zijn blad, „Nieuw leven", verscheen mei Kerst 1978 in een oplage van 150.000. Het verschijnt ook in het Engels, Duits en Indonesisch. Maasbach maakt veelvuldig gebruik van de dure radio-uitzendingen, o.a. via radii) Luxemburg en radio Sri Lanka. Onder de naam Johan Maasbach Wereldzending zijn er om hem heen ongeveer tien gemeenten gegroeid in Nederland, terwijl hij met vele andere gemeenten. ook in de Stichting Volle Evangelie Gemeenten in Nederland, goede contacten heeft. Maasbach heeft zijn eigen uitgeverij "Gazon", koopt historische kerken als de Havenkerk en de Gouwekerk in resp. Schiedam en Gouda op, heeft in Den Haag een eigen bejaardencentrum, verzorgt eigen "telehulp" (een telefoon-nummer dat men in geestelijke nood kan draaien) en houdt in de zijn eigendom zijnde voormalige bioscoop "Capitol Theater" regelmatig genezingsdiensten enz.

Hoekendijk

Nodig moet ik inmiddels iets zeggen over Ben Hoekendijk, die zich vooral gericht op de jeugd. Ieder jaar houdt hij zijn massale One-Way-Day waar zo'n 15.000 jongeren en ouderen bijeen komen.

Ben Hoekendijk geeft zijn evangelisatienieuwsblad „Opwekking" uit. leder jaar organiseert hij ook in Vierhouten zijn Pinksterconferentie. Daar treft heel Pinsksteren elkaar en vallen veel scheidingen weg, zo zei ons een van de Pinkstervoorgangers.

Tijdens de komende Pinksterconferentie spreekt b,v. ook Anne van Der Bijl die zijn eigen blad „Kruistochten", gericht op het vervolgde christendom (China. Rusland) uitgeeft. Ook Nico van Biljouw  spreekt in Vierhouten. Hij geeft vanuit Rockanje het blad „Jong en vrij" uit, vooral gericht op schoolevangelisatie. Maar ook Elly en Rikkert van de „Jezuskinderen" met hun blad „De weg" te Kloosterburen (Gr) treden op in Vierhouten.

Er zouden nog veel meer regelmatig opduikende namen te noemen zijn, maar vanwege het bestek van dit artikel beperken we ons. Via de uitgever,, Gideon" in Hoornaar brengt Hoekendijk een deel van zijn uitgaven op de markt. Maar ook Wilkerson, Frinsel, Corrie ten Boom en Anne van der Bijl hebben bij deze breed opgezette Pinksteruitgever onderdak gevonden.

Een tamelijk geïsoleerde plaats neemt ook in Lucas Goeree, die onder de Jezusbeweging te rekenen is. Behalve zijn blad  ,,Het leven begint bij Jezus", vanuit Raalte, is te noemen "Dit is wat Jezus doet", het blad van de Jesus People in Den Haag. Ik  zou  verder nog kunnen noemen de Pinksterbladen "Verdieping en activering" van Sydney Wilson uit Hilversum. „Het Volle evangelie" van de Bethel-organisatie uit Rotterdam en „Levend geloof" van G. J. R. Doornink te Wapenveld. Deze bladen hebben meest niet meer dan een paar honderd abonnees.

Inventarisatie

We moeten deze inventarisatie van de Pinksterbeweging in Nederland — waarbij de Charismatische beweging, dus Pinksterverschijnselen in de gevestigde kerken buiten beschouwing is gebleven - nu afsluiten. Boven dit artikel staat: "chaotische eenheid". Vooral de veelzijdigheid van de Pinkstergemeenten is belicht. In een volgend artikel willen wij trachten de kern van de Pinksterboodschap die vanuit deze totale beweging op ons toe komt aan de Schrift te toetsen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen