Craquelé zegt vrijwel niets over ouderdom schilderijen

Wanneer het glazuur een grotere uitzettingscoëfficiënt bezit en dus bij afkoeling ook sterker krimpt dan het aardewerk waarop het is aangebracht, zal na verloop van tijd craquelé optreden.

Indien dit verschijnsel zich bij gebruiksaardewerk voordoet, zal het minder op prijs worden gesteld, daar de waarde hierdoor vermindert. Bij keramische siervoorwerpen is het daarentegen zelfs niet ongebruikelijk, dat deze barstjes of haarscheuren opzettelijk te voorschijn worden geroepen om er een bijzonder cachet aan te geven. Hiertoe worden de zogenaamde craquelé-glazuren aangewend.

Het waren vooral de Japanners en Chinezen die in het aanbrengen van craquelé op hun porselein en aardewerk een waar meesterschap bereikten. Door uit hetzelfde glazuur; diverse mengsels samen te stellen, konden zij, scheurtjes van verschillende soort teweegbrengen, welke dikwijls een grote decoratieve waarde aan het geheel verleenden. Ook kwam het wel voor dat kunstmatig craquelé werd opgeschilderd.

Niet alleen bij keramiek, ook bij glaswerk werd de craquelé-techniek toegepast. Door het nog warme eindprodukt in koud water te dompelen, vervolgens weer warm te maken en daarna nogmaals te blazen, verkreeg men het gewenste effect. Het waren met name de 17de eeuwse Venetiaanse glasblazers, die zich op dit gebied een grote vaardigheid wisten te verwerven.

Schilderijen
Vrij algemeen bekene is het craquelé dat bij schilderijen voorkomt. In het vakjargon van de kunsthandel spreekt men in dit geval ook van craquelure.

Op schilderijen onderscheidt men de vroegtijdige barst of contractiebarst en de ouderdomsbarst of haarbarst. In het laatste geval is deze een gevolg van een langdurig chemisch proces, waardoor in de vernis en verf veranderingen optreden.

De verf- en vernislagen verliezen namelijk in de loop van de tijd hun elasticiteit en kunnen daardoor de uitzetting en krimping van de omringende lagen (meestal de onderliggende), veroorzaakt en beïnvloed door verschillen in temperatuur en vochtigheidsgraad, niet meer opvangen. Het resultaat is dat de verf barst.

Op houten panelen ontstaat de craquelure veelal door het uitzetten en krimpen van het hout zelf, waardoor een netwerk van uiterst dunne en ondiepe haarscheurtjes verschijnt, die in de richting van de nerf lopen. Ze doen aan het schilderij geen afbreuk, maar brengen er integendeel een element van schoonheid op aan.

Bij schilderingen op doek (linnen) zal er slechts fijne craquelure kunnen optreden, indien de verflagen er dun werden opgebracht. Dikkere verflagen geven dan ook diepe en brede craquelures, terwijl schilderijen die uit zeer dikke verflagen zijn opgebouwd, doorgaans alle vormen van craquelé niissen.

Contractiebarst

Natuurlijk houdt niet alle craquelure verband met de ouderdom van het schilderij. Wanneer de schilder zich niet voldoende rekenschap geeft van hel materiaal dat hij gebruikt, zal vroegtijdige craquelure het gevolg zijn. Een onjuiste verhouding tussen bindmiddel en pigment of door onvoldoende opeenstapeling van de verfmaterialen alsmede slechte verfbehandeling, eventueel gepaard gaande met sterke krimping van het materiaal zelf, kan . vroegtijdige barst of contractiebarst veroorzaken. De contractiebarst gaat bovendien nog vaak samen met rimpeling van de barstvelden, het zogenaamde opstropen, is ook breder en onregelmatiger dan de haarbarst, die een brosheidsverschijnsel is ten gevolge van ouderdom.

Ook een onregelmatig opgespannen doek roept heel dikwijls typerende barstvormen te voorschijn. Is de spanning daarentegen wel gelijkmatig, doch in elk geval te groot, dan verschijnt niet zelden het bekende „spinneweb".

Te sterke droogmiddelen

Veel 19de eeuwse schilderijen dragen in hun craquelures maar al te vaak sporen van het gebruik van te sterke droogmiddeleii en dan dikwijls in te grote hoeveelheden. De scheuren zijn breed en diep en lopen grillig en onregelmatig over het schilderij. Hetzelfde ontsierende verschijnsel treffen we aan bij schilderijen die reeds van een. vernislaag werden voorzien nog voordat de verf goed droog was.

Barstjes die om een bepaald punt cirkelen, zijn te wijten aan een ruwe behandeling; ze worden meestal door een stoot of schok veroorzaakt.

Aspirant-kopers dienen er derhalve rekening mee te houden dat het voorkomen van craquelures op schilderijen hoegenaamd mets zegt omtrent de ouderdom of de echtheid van het begeerde kunstwerk. Het gilde der schilderijenvervalsers blijkt ook op dit terrein bijzonder vindingrijk te zijn en deinst er allerminst voor terug- een nieuw werkstuk door het namaken van haarscheuren een antiek aanzien te geven. Het door hen toegepaste procédé is vaak even simpel als doeltreffend. Men verhardt de verf door ze een aantal malen met heet water te overgieten, waarna de craquelure er met een graveernaald in wordt gegrift. Ten slotte wordt de nog natte verflaag gevernist.

Waken voor uitdroging

Aangezien de echte craquelure sterk beïnvloed wordt door vocht en temperatuur, zullen verzamelaars er daarenboven voor moeten waken dat hun schilderstukken niet op een klamme plaats hangen, maar evenmin te dicht bij de centrale verwarming, daar deze uitdroging veroorzaakt, wat voor hun waardevol bezit niet minder funest is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen