In de Amsterdamse Kalverstraat zat de zaak van drukker Claes

In de Kalverstraat te Amsterdam zat de zaak van Claes Jansz. Vis- • schar. Aan de muur hing „De Visscher" uit, want de huizen hadden in die tijd nog geen nummer. Daarom dat uithangbord waarop zijn drukkersmerk stond afgebeeld: een visser met zijn visgerei. Toen Claes hoorde dat de Statenbijbel niet geïllustreerd mocht worden, wist hij wat hem als goed zakenman te doen stond. Door zijn bloeiende handel in prentbijbels wist hij hoe graag de mensen bijbelprenten kochten. Op zestienjarige leeftijd nam hij Pieter Hendriksz. Schut (1619-1662) als leerling in dienst. Deze Schut kreeg grote bekendheid door het na-graveren van de bijbelprenten van Merian, die in door Visscher uitgegeven prentbijbels verschenen.

 Een gedeelte van de prenten werd door Schut zelfontworpen. Claes Jansz. had nog geen speciale bijbelprenten laten vervaardigen om in Bijbels bijgebonden te worden. Hij liet, toen de Statenbijbel was verschenen, door Schut verkleinde Merian-prenten graveren. Deze prenten verschenen niet in een prentbijbel, maar werden speciaal vervaardigd om in de Statenbijbel bijgebonden te worden. De serie bestaat uit 42 genummerde foliobladen met acht prentjes op een blad. Men vindt ze in vroege uitgaven van Van Ravesteyn. Later zijn de koperplaten versneden en verschenen bij Visscher prentbijbels met een of meer prentjes op een blad.

Behalve de vier prentbijbels met de verkleinde prenten van Merian, gaf Visscher ook vier prentbijbels uit met de Merianprenten op ware grootte. En al deze prenten komen voor in de Statenbijbel.

Nu was niet alleen Visscher tot de ontdekking gekomen dat er behoefte was aan bijbelprenten. Daardoor was de concurrentie groot en vinden we vele andere series in de Statenbijbel. Op het gebied van bijbelkaarten was de concurrentie echter minder groot. Wanneer er kaarten in de Statenbijbel voorkomen, zijn het, gedurende meer dan 100 jaar, Visscherkaarten; wel onder andere namen, maar het zijn steeds Visscherkaarten met veranderingen.

De geschiedenis

Toen Claes Jansz.'met zijn bijbelkaarten begon, bestond er al een serie bijbelkaarten van ds. Petriis Plancius. Deze Amsterdamse predikant was behalve een bekwaam theoloog ook een beroemd aardrijks-, zee- en sterrekundige. Hij gaf les aan zeelieden, onder anderen Barentsz en Heemskerk, en vervaardigde kaarten voor hen.

Zijn werkzaamheden op geografisch gebied begonnen in 1590. Blijkbaar heeft Laurens Jacobsz., die diaken was, aan zijn predikant Plancius gevraagd of hij voor de door hem uit te geven DeuxAesbijbel kaarten wilde vervaardigen. De Deux-Aesbijbel (de toen in gebruik zijnde Gereformeerde bijbel) uitgegeven te Amsterdam, bij Laurens Jacobsz. in 1590, bevat bijgebonden vijf bijbelkaarten van Plancius. In 1604 en 1609 verschenen bij Jan Evertsz. Cloppenburch te Amsterdam, Deux-Aesbijbels met zeven kaarten van Plancius.

Claes Jansz. heeft bij het ontwerpen van zijn kaarten gebruik gemaakt van de kaarten van Plancius. Visscher versierde de hoeken van de wereldkaart, evenals Plancius dit deed op zijn verbeterde wereldkaart van 1594, met symbolische voorstellingen van de vier werelddelen. Boven de symbolische voorstellingen staan de namen: Europa, Asia, Africa en America. Boven de kaart staat Orbis Terrarum etc. en in de rechterhoek: Auct. Nicolaus Joa Visschero.

Oudste

Dit is de oudste wereldkaart van Claes Jansz. Visscher, die hij waarschijnlijk al had gemaakt voordat hij aan zijn bijbelkaarten begon. De wereldkaart is niet gedateerd, terwijl de vijf oudste kaarten gedateerd zijn: 1642. Claes Jansz. zal, als goed zakenman, waarschijnlijk direct na het verschijnen van de Statenbijbel begonnen zijn met het ontwerpen en graveren van bijbelkaarten. Aan het jaartal 1642 kunnen we zien dat het ontwerpen en graveren enige jaren in beslag heeft genomen. De door Claes Jansz. uitgegeven kaarten zijn, behalve de wereldkaart, gedateerd. De datering loopt van 1642 tot en met 1650. De kaar-' ten van 1642 komen onder andere voor in de eerste druk van de Statenbijbel, 1637 (1636).

In de eerste druk van de Lutherbijbel van 1648 komen de kaarten, gedateerd 1649, voor. De Visscherkaarten, gedateerd 1650, komen voor in de foliobijbel van 1652, uitgegeven door Van Ravesteyn. Hoogstwaarschijnlijk heeft Claes Jansz. zich rond 1650 uit de zaken teruggetrokken. Hij overleed in 1652 en werd opgevolgd door zijn zoon Nicolaes Visscher.

Voortaan staat boven alle wereldkaarten uitgegeven door de familie Visscher: „Orbis Terrarum - par Nicolaes Visscher". De namen van de vier werelddelen boven de symbolische voorstellingen zijn verdwenen. Werd Brazilië op de oudste kaart nog gerekend als behorende tot het oostelijk halfrond, op de later kaarten is dit gewijzigd.

De Visscherkaarten zijn vaak na-gegraveerd. Reeds in 1647 werden ze gegraveerd door Jacobus Savry te Dordrecht en in 1648 door Josua Offermans, eveneens te Dordrecht. Het drukkersmerk en het signatuur van Visscher zijn op deze kaarten vervangen door de drukkersmerken en signaturen van Savry en Offermans.

In de Keurbijbels (de oudste is van 1666) komen aanvankelijk nog de kaarten van Nicolaes Visscher voor, maar vanaf circa 1680 worden ze vervangen door kaarten van Bastiaen Stoopendael (1636-1707) en Daniël Stoopendael (ca. 1650-nal715).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen