Top van Maastricht wellicht mijlpaal in geschiedenis EG

Maastricht begint zo langzamerhand een begrip te worden. Maandag en dinsdag vergaderen er een president en elf premiers, met als inzet overeenstemming te bereiken over de oprichting van een economische, monetaire en politieke unie. Misschien zal de naam van de stad altijd een prominente plaats in de geschiedenis van de EG behouden omdat er eind 1991 een historische stap werd gezet in de richting van een verenigd Europa. Maar de afloop van de top is ongewis; succes is allerminst verzekerd.

Zuid-Limburg maakt zich op voor het spektakel. De regio staat begin volgende week even wereldwijd in de schijnwerpers van de publiciteit. Behalve de twaalf hoofdrolspelers, vergezeld van hun ministers van buitenlandse zaken, strijkt er een leger van ambtenaren, tolken, veiligheidsbeambten en journalisten neer. De provinciehoofdstad verwelkomde al eenmaal eerder dit circus binnen haar poorten. In 1981 koos ook het kabinet-Van Agt de stad uit als locatie voor de halfjaarlijkse Europese Raad. Van dat treffen herinneren de meesten zich alleen dat de vertegenwoordigers van de pers er massaal voedselvergiftiging opliepen. Nu Nederland in de tweede helft van 1991 opnieuw de voorzittershamer binnen de Gemeenschap hanteert, mag Maastricht het nog eens overdoen en zich wellicht scharen onder de exclusieve club van steden waar ingrijpende belissingen vielen over de toekomst van Europa.

De reguliere bijeenkomst van de regeringschefs draagt ditmaal immers een bijzonder karakter. Het doel is ambitieus. Slagen de twaalf heren er inderdaad in verdragen af te sluiten met een blauwdruk voor de Economische en Monetaire Unie (EMU) en de Europese Politieke Unie (EPU), dan markeert de top een mijlpaal in de historie van de EG. Als we sommige eurofanaten mogen geloven, kunnen we de betekenis ervan dan zelfs vergelijken met die van het Congres van Wenen in 1814 en 1815 en van de Conferentie van Jalta in 1945.

Snelle ontwikkeling

De Gemeenschap heeft in de achterliggende periode een snelle ontwikkeling doorgemaakt. 'Maastricht' moet als het ware de kroon zetten op dat proces. In het begin van het vorige decennium zat de eenwording op dood spoor en belandden de lidstaten met elkaar van de ene in de andere crisis. Daarna keerde het tij, vooral onder aanvoering van het bedrijfsleven. Halverwege de jaren tachtig kwam de interne markt in beeld. Het ideaal van een vrij verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal behoort volgens de voornemens op 31 december 1992 volledig te zijn gerealiseerd. Of dat lukt wachten we af. Nog lang niet alle noodzakelijke maatregelen zijn gerealiseerd.

Maar rond het Europa-zonder-grenzen is het stil geworden. Inmiddels reiken de ambities immers veel verder. Sinds 1988 prijkt de EMU op de agenda. Die aanduiding heeft betrekking op, kort gezegd, de invoering van één munt en één centrale bank, in 1997 of later. Bij laatstgenoemde instantie berust straks de zeggenschap over monetaire aangelegenheden (onder andere over het rentebeleid). Zo'n unie vereist een goede afstemming van econonjische en financiële politiek (bij voorbeeld op het punt van de begrotingstekorten). Voorjaar 1990 werd vervolgens de EPU als doelstelling geïntroduceerd. Daarbij gaat het om uitbreiding van de samenwerking in EG-verband en van de bevoegdheden van de supranationale organen. De Twaalf willen, ook op terreinen als defensie en buitenlandse zaken, meer als politieke eenheid naar buiten treden.

Voorzitterschap

De trein is tijdens het Nederlandse voorzitterschap laat op gang gekomen. Aanvankelijk had Den Haag, en met name minister Van den Broek, de handen vol aan de pogingen om de burgeroorlog in Joegoslavië te stoppen. Pas eind september presenteerde de bewindsman het aangekondigde nieuwe voorstel voor een EPU. Het liep uit op een complete afgang. De partners lieten geen spaan heel yan het plan. Nederland zag zich genoodzaakt voor de slotronde

Om de EG-top onderdak te bieden is de feestzaal in het Maastrichtse provinciehuis omgebouwd tot vergaderzaal. De werkzaamheden waren hier (eind november) nog in volle gang. FMO ANP

Jacques Delers, de voorzitter van de Europese Commissie, heeft deze week gedreigd op te stappen als de topconferentie in Maastricht niet leidt tot meer resultaat dan zich nu laat aanzien. Zijn dreigement dient om zoveel mogelijk onwrikbare standpunten in beweging te brengen. Het resultaat van zijn actie is onzeker. Het grote kwartetspel moet nog beginnen. Als er nog belangrijke concessies komen, dan worden die pas maandag of dinsdag verwacht. Op zijn best trekt men elkaar knarsetandend over de streep. van de onderhandelingen terug te vallen op het eerder dit jaar door Luxemburg vervaardigde concept. Een ontwerptekst van minister Kok voor de EMU kreeg'eind oktober een beter onthaal. Hij werkte, voorzichtig opererend, stap voor stap naar een compromis.

De laatste weken maakt men in het politieke en diplomatieke circuit overuren. Dagenlang gingen de ministers van buitenlandse zaken enerzijds en die van financiën anderzijds met elkaar in conclaaf. In deze fase speelde ook de minister-president nadrukkelijk een rol. Hij reisde langs alle hoofdsteden om met zijn collega's de resterende geschilpunten te inventariseren, plooien glad te strijken en af te tasten hoe groot zijn manoeuvreerruimte is tijdens de finale in Maastricht.

Spannend

Want daar zal het moeten gebeuren. Eén jaar geleden, toen in Rome de intergouvernementele conferenties (igc's), de officiële onderhandelingen, over EMU en EPU van start gingen, werd misschien nog gehoopt dat over alle kwesties op ministerieel niveau overeenstemming zou kunnen worden bereikt en dat de regeringsleiders alleen naar Maastricht behoefden te komen om hun handtekening te zetten onder de verdragen. Zo voorspoedig liep het dus niet. De politieke bazen zelf mogen de moeilijkste knopen proberen door te hakken.

Het belooft daarom erg spannend te worden op de topconferentie. Meestal zijn de besprekingen van het Franse staatshoofd en de elf ministers-presidenten voor het grootste deel voorgekookt en ligt de tekst van de slotconclusies vooraf al gereed. Maar deze keer wachten er, onder leiding van premier Lubbers, echte en harde onderhandelingen. Dat maakt de uitkomst van de tweedaagse ontmoeting volstrekt onvoorspelbaar.

President Mitterrand wees er eind juni al op, aan het eind van de top in Luxemburg, dat bij dit soort processen pas in de laatste vijf minuten concessies worden gedaan. Een beslissende doorbraak -zo die er al komt— valt niet te verwachten voordat het overleg werkelijk dreigt te stranden. Voor die tijd geven partijen weinig weg, want anders halen zij mogelijk onvoldoende compensatie binnen. In het allerlaatste stadium zal pas blijken of de twaalf landen bereid zijn in te leveren omwille van het met de mond beleden gemeenschappelijke Europese ideaal. Niemand krijgt volledig zijn zin. Alle regeringen dienen inschikkelijkheid te betonen.

Echec

Mitterrand en Kohl, twee zwaargewichten in de arena, hebben tijdens het recente periodieke Frans-Duitse beraad

Een belangrijk deel van het succes van de Europese top hangt af van de opstel- \ ling van de Britse premier, John Major (l.). Half september bracht hij een informeel bezoek aan Nederland. Foto ANP j in nogal emotionele bewoordingen gewaarschuwd voor een echec. Volgens de president zou dat „een historisch drama" betekenen. Europa vervalt dan naar zijn oordeel in een concurrentieslag tussen nationale staten. En de bondskanselier op zijn beurt sprak met betrekking tot een eventuele mislukking van 'Maastricht' van „een catastrofe voor de Europese ontwikkeling".

In tegenstelling tot wat deze heren verkondigen, behoeft het uitblijven van een alomvattend akkoord niet fataal te zijn. Men zou dan bij voorbeeld binnen afzienbare tijd een extra vergadering van de Europese Raad kunnen inlassen om een nieuwe poging te wagen. Een zelfde procedure werd toegepast eind 1987, toen de discussie over de EG-begroting en de landbouwproblematiek in een impasse geraakte en de top in Kopenhagen geen resultaat opleverde. Twee maanden later lukte het in Brussel wel een compromis te vinden.

Vergevorderd

De voorbereidingen voor beide unies verkeren in een zo ver gevorderd stadium, dat een volledig 'terug naar af geen reële optie lijkt. Maar tevens rijst de vraag of het, enkel al gezien de beperkte hoeveelheid beschikbare tijd, haalbaar is alle overgebleven geschillen, die fundamenteel van aard zijn, in Maastricht op te lossen. In ieder geval wordt er niets ondertekend. Bereikt men overeenstemming, dan zullen juristen zich de komende weken eerst nog eens nauwgezet buigen over de tekst met al zijn punten en komma's. Daarna zetten de regeringen de handtekeningen eronder.

De meeste pijn zit bij de EPU. Het EMU-verdrag is sinds het overleg van de ministers van afgelopen zondag, maandag en dinsdag nagenoeg gereed. Alleen over het politiek gevoelige punt van een clausule die één (Groot-Brittannië) öf alle landen de mogelijkheid biedt later, in 1996, alsnog af te haken moeten de regeringsleiders nog met elkaar in de slag. Op beide terreinen, EPU en EMU, hangt de mate van succes vooral af van de opstelling van de Britten. Zij vormen de grote onzekere factor. Londen voelt eigenlijk weinig voor één munt en voor een evolutie in de richting van een federaal Europa. Zal Major volharden in zijn stugge verzet en hoeveel wisselgeld hebben de andere lidstaten op zak om het Verenigd Koninkrijk binnen boord te houden? Dat zijn twee belangrijke vragen.

Burgers

Europa staat aan de vooravond van ingrijpende beslissingen. Een verdere eenwording tekent zich onmiskenbaar af. Tegelijk constateren we dat de burgers zich nauwelijks betrokken voelen bij die ontwikkeling. In ons land, in parlement en samenleving, is nooit een bre---; de discussie gevoerd over de wenselijk-;heid van die schaalvergroting, hoogstens over de wijze waarop die gestalte moet krijgen. De materiële voordelen maken een voortschrijdende integratie voor veel mensen een vanzelfsprekendheid. En anderen vinden het Europese gebeuren een ver-van-mijn-bed-show. Maandag en dinsdag zal blijken of de twaalf: landen, met al hun verschillen in cultuur en geschiedenis, werkelijk toe zijn aaii., een verdere samensmelting. *^

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen