Luther wees predestinatieangst af

Dat zegt prof. dr, J. P. Boendermaker (70), die vandaag afscheid neemt als kerkelijk hoogleraar lutheranisme aan de Universiteit van Amsterdam. Bijna dertig jaar is hij de vertegenwoordiger van het lutherse gezicht in de theologische wereld geweest. Lutheraan én oecumenisch is hij, zoals hem dat van huis uit is meegegeven. In het herdenkingsjaar van Luthers sterfdatum mag dat oecumenische extra onderstreept worden.

Luthers nest

„Het kan niet oecumenisch genoeg", zo zegt hij desgevraagd richting prof dr. F. van der Pol, die de officiële Luther-herdenking dit jaar te veel als oecumenisch gebeuren zag. „Luther wilde de reformatie van de hele kerk en wenste geen kerkje te spelen. Luther is niet onder de korenmaat te plaatsen maar moet ingebracht worden in de Samen op Weg. Als we onze traditie dienstbaar stellen aan de hele kerk, dan gaat het pas goed en dan hebben we ook het recht om met elkaar te discussiëren".

Boendermaker komt uit een echt luthers nest; een lutherse vader, maar een van oorsprong hervormde moeder. Zijn vader was luthers predikant en later ook hoogleraar. Boendermaker volgde in 1968 de befaamde Lutherkenner W. J. Kooiman op als hoogleraar.

„Kooiman was de man van de Luther-Renaissance in onze kerken", zo zegt Boendermaker over zijn grote voorganger. „Hij was afkomstig uit de Hervormde Kerk maar ontdekte later de lutherse kerken en ook Luther. Vervolgens gingen zijn ogen open voor de liturgie, waar hij al vroeg mee bezig was".

Boendermaker was luthers predikant in Eindhoven en Naarden-Bussum. In 1965 promoveerde hij, nadat hij een tijd via een studiebeurs in Heidelberg had kunnen studeren. In 1968 volgde zijn benoeming tot kerkelijk hoogleraar namens de EvangelischLutherse Kerk en sinds 1990 doceert hij ook liturgiewetenschappen aan de Vrije Universiteit. Boendermaker wordt als kerkelijk hoogleraar opgevolgd door dr. K. Zwanenpol, afkomstig uit gereformeerd Kampen. Aan de Vrije Universiteit zal dr. Marcel Bernard de leeropdracht verder overnemen.

Samen op Weg

Dat Luther van iedereen is, wettigt volgens Boendermaker het besluit van de lutheranen om mee te doen met Samen op Weg. „Het lutheranisme kan niet gedijen in een kleine, gesloten groep. De geef toe dat het een risico is, maar in de kerkorde is met ons rekening gehouden. In de kerkorde zijn ook de lutherse belijdenissen opgenomen; óók de Leuenberger Concordie. Daar is veel kritiek op geweest, maar het is toch een vrolijk stuk dat zich afzet tegen een strenge predestinatieleer".

„Luther heeft de predestinatieangst afgewezen. Over de verkiezing mag je niet piekeren, maar je moet je aan Christus houden, zo stelde hij. Christus heeft de verzoening, daar hecht je aan. Daar mag je niet over piekeren, al zullen in het stervensuur zeker duivelse angsten opkomen. Voor Luther was sola gratia: vertrouwen op Christus. De Leuenberger Concordie wil eigenlijk zeggen dat het daarom gaat".

Een ander wezenlijk element bij Luther is volgens Boendermaker dat je niet hoeft te twijfelen aan je uitverkoren-zijn zolang je je houdt aan het Woord dat van buiten komt. „Het Woord dat tot ervaring leidt, maar niet pas Woord voor jou wordt als je het ervaren hebt. Daarom is Luther zo geliefd in behoudende kring".

Volgens Boendermaker wordt Luther goed gelezen in de eigen kerk. In de eerste plaats zijn dat natuurlijk de studenten, zo erkent hij. Ook de rooms-katholieken ontdekken Luther in toenemende mate. Sinds enkele jaren draait er een “interconfessionele” werkgroep voor Luther-onderzoek, waaraan protestant en rooms-katholiek deelnemen. De rooms-katholieke belangstelling voor Luther is zelfs internationaal.

De belangstelling gaat vooral uit naar de rechtvaardigingsleer. De ambts- en kerkleer, de manier waarop Luther bijvoorbeeld over de paus schrijft, blijven inderdaad een „moeilijk” punt, zegt Boendermaker, maar er is ook oog voor het feit dat in Luthers tijd de misbruiken werkelijk de pan uitrezen.

Kloof

Er is natuurlijk best een kloof na de 500 jaar die ons van Luther scheidt, zo erkent Boendermaker. De tijd heeft niet stilgestaan, ook in de theologie niet. Zo is het gezag van de Schnft anders dan in de tijd van Luther. Toch bestrijdt hij dat Luther een „fiindamentalist” zou zijn. Daarvoor was de reformator te zeer bedacht op de centrale boodschap van de Schrift. „Xuther leest de Bijbel wel van kaft tot kaft, maar van de kern uit".

Het is zijns inziens ook niet mogelijk om homofilie te zien als een af te wijzen verschijnsel dat in de Schrift zou voorkomen. „Het gaat in de Schrift in de eerste plaats om de liefde van God -Luther noemde God een ‘Backofen’ van liefde- die ons verbiedt om onze naaste te veroordelen. De belijdenis is niet meer dan een hulpmiddel om de Schrift steeds beter te verstaan".

Veel dingen zeggen we volgens Boendermaker niet meer zoals ze staan in de lutherse belijdenissen, maar het gaat dan ook om een dynamisch proces van belijden met een openheid voor steeds andere vragen.

Luther heeft zowel de orthodoxe als de liberale traditie aangesproken, zo zei Zwanenpol onlangs tijdens de officiële Luther-herdenking. Boendermaker valt hem hierin bij. „Luther is gezien als de apostel van de vrijheid, maar ook van de onvrijheid en de strakke leer. Dat werpt voor ons de vraag op: Waar zit de echte Luther?

En die zit naar mijn mening in het externe Woord, het verrassende Woord, zoals ik dat graag noem. De echte Luther zit in de theologie van het kruis, het kruis als teken van dood én van leven. Pasen is verzoening, maar ook overwinning op de dood, het boze. Christus heeft alles op zich genomen, zodat we onze energie helemaal kunnen steken in de dienst aan de naaste".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen