Friese schaatsen op een oude kansel
Burgemeesters gaven Bolswards bedehuis een orgel cadeau
"Carpe diem", staat er op het huis naast de Martinikerk van Bolsward: Pluk de dag. Een aardsgezind uitgangspunt, dat haaks staat op de boodschap waarvoor het monumentale bedehuis werd gebouwd. De toren van de Martini wi jst naar boven. Want "hier beneden is het niet."
"Profaan" (niet-godsdienstig) zijn ook de afbeeldingen op de rijk versierde kansel. "Heel bijzonder", zegt koster D. de Way. "Er zijn veel preekstoelen met houtsnijwerk, maar ze staan meestal vol bijbelse symbolen. Hier is dat niet zo. Een voorbeeld: vaak werden de vier evangelisten op een preekstoel afgebeeld, maar hier zijn de vier jaargetijden te zien."
Een schelp wijst erop dat Bolsward vroeger aan zee lag. Op het winterpaneel zijn Friese schaatsen te zien. De dubbele adelaar die sinds 1455 in het stadswapen is opgenomen, staat boven op het klankbord, voorzien van een keizerskroon.
Toch kent ook de kansel van Bolsward bijbelse symboliek. De arenden aan weerszijden van een engel aan de onderkant van de preekstoel wijzen op Jesaja 40:31: "Maar die den Heere verwachten, zullen de kracht vernieuwen; zij zullen opvaren met vleugelen, gelijk de arenden..." Aan de voorkant van de preekstoel is een Bijbel te zien
en duiven symboliseren de Heilige Geest. En de dierenriem, op het eerste gezicht een dissonant, wijst op Psalm 19:2 en 8: "De hemelen vertellen Gods eer, en het uitspansel verkondigt Zijner handen werk" en "De wet des Heeren is volmaakt, bekerende de ziel..."
Ontneusd
De kansel dateert uit 1662. Drie plaatselijke timmerlieden hadden er drie jaar aan gewerkt. Ze vervaardigden de preekstoel uit ++n enkele eik.
Bijna twee eeuwen ouder zijn de gewelfschilderingen, waarin veel geeltinten te zien zijn. De kunstwerken zijn wat vervaagd, maar de uitgebeelde bijbelse gebeurtenissen nog wel herkenbaar.
Uit diezelfde periode dateren de rijk gebeeldhouwde kanunnikenbanken in het koor. De kanunniken baden daarin staand of, als ze dat niet volhielden, half leunend op de rechtopstaande zittingen.
De banken overleefden de overgang naar de Reformatie in 1580. De beeldenstorm van 1566 was aan Bolsward voorbijgegaan, maar nu werd van all e figuren op de banken de neus verwijderd, onder het motto "Wie zijn neus schendt, schendt zijn aangezicht." Kort voor de Reformatie hadden Spaanse soldaten ook al vernielingen in de kerk aangericht.
Een van de koorbanken komt overigens uit de Broerekerk, die in 1980 afbrandde en nu als ru¦ne midden in de stad geconserveerd wordt. Als een moderne dissonant hangt naast de banken een schilderij uit 1990, "Witte dood".
Ds. Bogerman
De eerste predikant, van 1580 tot 1592, was ds. Johannes Bogerman sr. Zo bracht zijn zoon en naamgenoot (1576-1637), de voorzitter van de Dordtse synode van 1618/1619, een groot deel van zijn jeugd in Bolsward door. In die periode werd het eikenhouten tiengebodenbord aangebracht dat nu nog altijd in de kerk hangt. Het is in 1994 gerestaureerd.
Vele predikanten volgden na ds. Bogerman. Zij begroeven ook de inwoners die in de kerk ter aarde werden besteld. Zoals de jonge moeder van 24 jaar die in 1778 in het kraambed stierf en met haar kindje naast de kansel werd begraven.
Op veel van de eeuwenoude zerken is de tekst nog goed leesbaar. Voor de welgestelden werden vijf grafkelders gemetseld. Daarin ligt bijvoorbeeld een burgemeester begraven, die ook heer van Ameland was, al met al zo'n deftig seigneur dat hij altijd Latijn sprak, wat de communicatie met het gewone volk vast niet ten goede kwam.
Sobere gothiek
De Bolswardse Sint-Maartens- of Martinikerk is 70 bij 25 meter lang. Het gewelf is 25 meter hoog en de toren 52 meter. Van de vier klokken zijn er drie oud: de vrouwenklok is van 1533, de jongelingsklok van 1618 en de mannenklok van 1640, maar de meisjesklok kwam er in 1955 pas.
Het kerkgebouw zelf, een pseudobasiliek, werd in de periode 1446-1466 gebouwd en is een tamelijk sober product van de gothiek. De toren stond er toen al een eeuw en ook de Sint-Maartenssteen in de kerk is van omstreeks 1350. De bisschop kwam helemaal uit Utrecht om de kerk in 1459 in te wijden. De muurschilderingen hoog in het koor verwijzen nog naar de relatie met het Utrechtse bisdom.
In 1846 en de perioden 1943-1955 en 1987-1988 werd de kerk gerenoveerd. Aan het eind van de restauratie van 1955 bracht Louis Boermeester twee gebrandschilderde ramen aan. Het ene stelt oorlog en onderdrukking voor, het andere bevrijding en vrede. Het zijn geschenken van de bevolking.
Tijdens de laatste opknapbeurt is het bedehuis onderstut door 126 heipalen. Daarbij werd 120 kubieke meter beton, 14.500 kilo betonstaal en 11.500 kilo staalconstructie gebruikt. Aan het eind van de restauratie, op 24 november 1988, onthulde commissaris der Koningin H. Wiegel een gedenksteen.
Koninklijk bezoek
De kerk wordt al sinds 1889 door toeristen bezocht. In een van de koorbanken ligt een aantal gastenboeken ter inzage. In een vitrine liggen de herinneringen aan koninklijke gasten: koningin Wilhelmina bezocht de kerk in 1905, prins Bernhard in 1947, koningin Juliana in 1966 en koningin Beatrix in 1989.
Bekend is Bolsward ook door het Hinsz-orgel. Sinds 1956 is de kerk door heel wat organisten van over de hele wereld bezocht. De klanken van een in dit bedehuis opgenomen cd klinken tijdens de openstellingsuren ook door de gewelven van de kerk. In 1996 verscheen een boek van W. J. Dorgelo over "Orgels, organisten en kosters van de Grote of Martinikerk te Bolsward".
Het orgel telt meer dan veertig registers (acht tongwerken), drie klavieren en 3186 pijpen. De kerk kreeg het orgel cadeau van de burgemeesters Franciscus en Nicolaas Elgersma. Zij lieten een legaat van 22.000 gulden na, waarna de Duitse orgelbouwer Hinsz het instrument in de jaren 1775-1781 bouwde. In 1964 plaatste de firma Vierdag een koororgel.
Herinneringen
Een borstbeeld herinnert aan de dichter Gysbert Japicks, die in de zeventiende eeuw voorzanger in deze kerk was. Een gedenksteen is er ook voor dr. C. J. Niemeyer, oprichter van de Vereeniging voor Vrijzinnig Hervormden in Nederland. Hij overleed in 1932, een dag voor zijn 68e verjaardag. "Wij zijn hier in Friesland meest vrijzinnig", zegt een bezoekster. "We zijn hier echt van de VPRO-kant." Nu loopt ze rond in de kerk van Bolsward. De kerk van ds. Bogerman, wiens zoon met een "Ite! Ite!" (Gaat heen!) de vrijewilsdenkers de synodedeur wees.
De Martinikerk van Bolsward is van mei tot november van maandag t/m vrijdag te bezoeken van 10.00-12.00 en van 14.00-16.00 uur. Groepsrondleidingen op afspraak.
Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt
voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen,
vragen, informatie: contact.
Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing.
Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this
database. Terms of use.
Bekijk de hele uitgave van donderdag 10 augustus 2000
Reformatorisch Dagblad | 16 Pagina's
Bekijk de hele uitgave van donderdag 10 augustus 2000
Reformatorisch Dagblad | 16 Pagina's