"Half Nederland plat met een nagelschaartje"

Op het callcenter van de Rijksdienst voor Wegverkeer (RDW) in Veendam is het normaal gesproken een drukte van belang. De computers van de RDW zijn de spin in het web voor het overschrijven en uitgeven van kentekens, het afmelden van APK en voor de registratie van gestolen voertuigen. Postkantoren, politiekorpsen en automobielbedrijven raadplegen samen meer dan 300.000 keer per dag de databestanden van de RDW.

Die bewuste morgen van de 15e juni blijft het echter opvallend rustig. De telefoniemanager, die begrijpt dat er iets mis moet zijn, probeert de storingsdienst te bellen - zonder succes. Dan maar via het KPN-mobieltje - dat werkt niet. Het Libertel-mobieltje van een collega doet het evenmin. Bij de buren blijkt de telefoon ook dienst te weigeren. De manager stapt ten slotte in de auto en rijdt net zolang tot hij het gebied met de telefoonstoring verlaten heeft en weer kan bellen. Op dat moment blijkt de storingsdienst van KPN overbelast te zijn.

Als de manager een uurtje later merkt dat niet alleen de telefoonlijnen maar ook de datalijnen naar de computers van de RDW eruit liggen, besluit hij een noodvoorziening in te schakelen: een systeem van gerichte radiozenders die ervoor moeten zorgen dat de computers toch bereikbaar zijn. Het noodplan luidt als volgt: "Procedure activeer straalzenderverbindingen: Bel KPN Netcontrolecentrum: 0xx-xxxxxxx." Helaas, de telefoon weigert nog steeds, en dat duurt tot laat in de middag. Pas om negen uur 's avonds is de storing definitief voorbij.

Nagelschaartje

Voor een storing van het formaat Groningen is niet per se een loodzwaar damwandprofiel nodig. "Met een nagelschaartje kan ik half Nederland uitschakelen", zegt ir. J. W. J. baron van Till. "Dat lukt me omdat ik de digitale netwerken zelf heb ontworpen." Jaap van Till, die zichzelf omschrijft als netwerkarchitect, heeft er duidelijk plezier in om het vertrouwen dat mensen hebben in computers, een flinke dreun te verkopen. "Uw gegevens staan heel anders in de computer, zeggen ze soms tegen me. Ik denk dan: Sorry, maar de wérkelijkheid geldt nog steeds. Sommige mensen hebben een heilig vertrouwen in computers. Maar nu we zien dat het wegennet structureel vastloopt, dat de treinen slechts af en toe op tijd rijden - wat zou er gebeuren met dat vertrouwen als het misgaat in de telecom? Als er geen kiestoon meer is, als je computer het niet meer doet? Dan valt het laatste houvast weg."

Veel reden voor vertrouwen in de technologie is er niet, vindt Van Till, hoofdspreker op een lustrumcongres over de kwetsbaarheid van digitale systemen dat het Koninklijk Instituut van Ingenieurs onlangs organiseerde in Delft. "Je ziet dat het systeem al begint te desintegreren. De industrie is ongelooflijk kostenbewust, er moeten mensen weg, er gaan bedrijven dicht, en de kwaliteit van het netwerk loopt terug."

Een ongeluk zit in een klein hoekje. Om zich heen wijzend zegt hij: "Deze universiteit hangt aan twee glasvezeldraadjes." Van Till dist het ene voorbeeld na het andere op. Zoals van het netwerk dat hij bouwde voor het Computer Uitwijk Centrum in Lelystad, tegenwoordig Getronics Business Continuity, dat voor 1600 klanten de draad oppakt als hun eigen computersysteem uitvalt. "Dat is een zwaar beveiligd centrum met een gracht eromheen en een poort waar je met een bazooka op kunt schieten. Het systeem was dubbel beveiligd maar er bleek nog één zwakke schakel in te zitten: alle lijnen liepen via een verdeelkastje dat buiten op straat stond. Je kon het kastje makkelijk met een bahcosleutel openbreken. Weg dubbele beveiliging! Ik vertelde dat verhaal aan iemand van Shell in Den Haag. Die zei: Zoiets hebben wij hier laatst ook ontdekt. Heel Shell bleek afhankelijk te zijn van twee samengevoegde glasvezels die door één kabel in Den Haag liepen.

Nog zo'n voorbeeld: een atoomvrije bunker in Zwitserland. De glasvezelkabel naar de bunker loopt gewoon over de grond, omdat graven in die rotsen zo duur is. Of het rekencentrum van IBM in Zoetermeer. Om de elektriciteitstoevoer veilig te stellen, hadden ze het centrum op twee verschillende leveranciers aangesloten. Een heel slimme jongen had een automatische schakelaar gebouwd, die bij stroomuitval ervoor moest zorgen dat het systeem naar de andere leverancier overschakelde. Helaas, de schakelaar was maar aan één kant gevoed, en dus werkte het niet."

Vaak ontbreekt het besef hoe vitaal én kwetsbaar bepaalde netwerken zijn. "Als het reserveringssysteem van de KLM uitvalt ligt na een paar uur heel de luchtvaartmaatschappij plat. Tien jaar geleden was ik aanwezig bij een presentatie voor de raad van bestuur van Heineken. De financieel directeur bleek absoluut geen notie te hebben wat het uitvallen van het computersysteem voor gevolgen zou hebben. Dan leveren we het bier gewoon uit, de rekeningen komen een week later wel, zei hij. Die man beseft niet dat er geen bierflesje van z'n plek komt zonder computer. De top is niet op de hoogte."

Ook ir. H. A. M. Luiijf van TNO Fysisch en Elektronisch Laboratorium schudt de voorbeelden van bijna-, halve en hele rampen uit zijn mouw. "Door een softwarefoutje bij een gasmengstation in Zeeland werd er november vorig jaar te veel stikstof bijgemengd in het gasnet. Vijftienduizend gasaansluitingen zaten anderhalve dag zonder gas, want bij alle klanten moest de gastoevoer gecontroleerd worden. Of deze: één computer van de NS valt uit, 70 procent van de treinen staat stil en 100.000 mensen staan op de perrons. Eén hik in de Postbank-computer en 1700 postkantoren kunnen niet open. Als een boer achter Bergen op Zoom een keer echt diep ploegt -het is al twee keer gebeurd- dan zit Zeeland zonder mobiele en vaste telefonie."

Luiijf vindt bovendien dat we het de kwaadwillenden in onze samenleving soms erg gemakkelijk maken. " In Den Haag mag de stoep maar één keer per jaar open, dan gaan er dertig leidingen tegelijk de grond in. Je kunt dan prima zien waar ze liggen. Als je even graaft, heb je alle grote bedrijven plat."

Van Till stemt ermee in. "We kunnen het ons niet langer permitteren een systeem te hebben dat het maar af en toe doet, zoals bij de motorfiets van m'n vader." Hij hamert op stevige maatregelen: "Er moet een netwet komen. En een netwerkinspectie, die meet of mensen doen wat ze moeten doen. Topmensen in het bedrijf moeten aansprakelijk zijn. Periodiek oefenen in het omgaan met calamiteiten. Informatie dupliceren en borgen. Kennis opbouwen en overdragen, want systemen veranderen binnen een paar weken." De baron dicteert verder: "Een netwerkdefensie. Laat soldaten onze gebouwen en verbindingen beveiligen. Hebben die mensen weer wat nuttigs te doen."

Probleem is dat we niet leren van bijna-rampen, zegt Luiijf. "We maken het met de dag complexer. Zoals we nu bezig zijn, staan alle ingrediënten voor een elektronische ramp klaar. Het gaat een keer goed fout, alleen weet niemand nog hoe en wanneer."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen