Pison, de derde paradijsrivier

In Genesis 2 worden vier rivieren genoemd, waarvan er twee bekend zijn. De Statenvertaling noemt de Frath en de Hiddekel, waarmee de Eufraat en de Tigris bedoeld worden. De andere twee rivieren, de Pison en de Gihon, zijn onbekend. Aangezien de twee bekende rivieren meer dan 2500 kilometer lang zijn en van het Armeense gebergte lopen tot aan de Perzische Golf, is er een groot gebied dat in aanmerking komt om te zoeken naar de andere twee rivieren.

Onlangs is in Arabië met behulp van satellietfotografie een verdroogde rivier gevonden. De kans is groot dat dit de Pison is. Onderzoeker Farouk El-Baz van de universiteit van Boston ontdekte in Koeweit een groot aantal kiezelstenen van basalt en graniet, terwijl daar geen gebergte is waaruit ze afkomstig zijn. Bovendien worden kiezelstenen rond doordat ze meegevoerd worden door water. El-Baz wist de verbinding te leggen met het Hijazgebergte aan de andere kant van het Arabische schiereiland, ongeveer 1000 kilometer westelijker.

Uit satellietfoto's blijkt dat er vroeger dwars door Arabië een grote rivier heeft gelopen, voor een deel ondergronds, voor een deel bovengronds. Nog steeds is de samenstelling van het zand aan weerskanten van die rivierbedding verschillend. Deze rivier, die door Wadi Al-Batin loopt, kreeg van El-Baz de naam Koeweitrivier.

Sardonix

Een andere onderzoeker, James E. Sauer, die vooral geïnteresseerd is in klimaatveranderingen, is verder gegaan met deze ontdekking. Volgens hem is de rivier uiterlijk in 2000 voor Christus al verdroogd. Hij sprak het vermoeden uit dat deze rivier in de Bijbel de Pison wordt genoemd. Hoe komt hij hierbij?

Genesis 2 meldt dat deze rivier het land Havila omloopt, waar het goud is; daar is ook bedolah en de steen sardonix. De meeste uitleggers denken bij het land Havila aan Arabië, op grond van andere vermeldingen. In de afgelopen eeuw is in Arabië ook een goudmijn ontdekt die al in gebruik was in de tijd van koning Salomo. De mijn, met de naam Mahd edh-Dhahab (bakermat van het goud) bevat nog steeds een grote voorraad van het edele metaal, zodat daar nu zo'n 5 ton goud per jaar gewonnen wordt.

Met bedolah wordt waarschijnlijk een balsemhars bedoeld en de steen sardonix is een edelsteen; volgens velen de chrysopraas. Bovendien betekent Havila waarschijnlijk "zandland". Het schiereiland Arabië voldoet dus aan alle eigenschappen die in Genesis 2 genoemd worden. Dan kan de Koeweitrivier de derde bekende paradijsrivier zijn; in de Bijbel overigens als eerste genoemd.

De vierde rivier is de Gihon, die het land Cush omloopt. Met het land Cush wordt meestal Ethiopië bedoeld, ten zuiden van Egypte. Dit land ligt echter te ver weg om ooit samen met de andere drie rivieren een gemeenschappelijke stroom te hebben gevormd. Daarom is het aannemelijker dat het land van de Kushieten of Kassieten bedoeld is (Genesis 10:7) en dat deze landstreek ook in de buurt van de Perzische Golf gezocht moet worden. Is misschien de rivier Karun in het huidige Iran bedoeld?

Nijl en Ganges

De meeste uitleggers doen weinig moeite om de ligging van het paradijs, de hof van Eden, te lokaliseren. Immers, het paradijs is verdwenen en daarna heeft de zondvloed plaatsgevonden, die een verwoestende uitwerking gehad zal hebben op de bodemgesteldheid en ook de loop van rivieren zal hebben veranderd.

Lange tijd ben ik ook die mening toegedaan geweest. Maar een nauwkeuriger bestudering van Genesis 2 brengt het verrassende feit aan het licht dat de ligging van het paradijs in Genesis 2:1-14 behoorlijk nauwkeurig meegedeeld wordt. De schrijver (Mozes of reeds iemand voor hem?) heeft moeite gedaan de rivieren te lokaliseren.

Als de rivieren al verdwenen waren, zou het weinig zin gehad hebben om goud en edelgesteente van Havila te noemen, en ook het feit dat de Tigris ten oosten van de stad Assur loopt. Het is waarschijnlijker dat in de tijd van het ontstaan van het boek Genesis (en dat is na de zondvloed, op zijn vroegst in de tijd van de aartsvaders) de ligging nog bekend was. Daarom is het niet aannemelijk dat we moeten denken aan vier rivieren die totaal van loop van veranderd zijn. Er zijn orthodoxe uitleggers die denken aan vier grote rivieren: de Eufraat, de Tigris, de Nijl in Egypte en de Ganges in India. Hoe hebben die echter ooit een gemeenschappelijk stroomgebied gehad? Calvijn schrijft hierbij: "De dwaling van dezen wordt overvloedig uit de afstand der plaatsen bewezen." Hij stemt toe dat de aarde uit haar oorspronkelijke schoonheid tot een ellendige staat is gebracht, en "als met een rouwgewaad is bekleed" zodra ze was vervloekt en dat ze door de zondvloed op veel plaatsen is verwoest. Toch is Calvijn van mening dat Mozes de plaatsbeschrijving naar de bevatting van zijn tijd gemaakt heeft.

Vier hoofden

Wanneer we een poging doen de ligging van het paradijs te achterhalen, is er nog een bijzonderheid waaraan we aandacht moeten geven, beschreven in vers 10. Daar staat dat de rivier voorkomt uit Eden, de hof bewatert en vervolgens verdeeld wordt in vier hoofden. De hof is slechts een onderdeel van een groter gebied dat Eden heet. De meeste uitleggers stellen het zich zo voor dat de ene rivier ontspringt, door het paradijs loopt, en daarna in vier stromen uiteen gaat.

Hierbij doet zich een grote moeilijkheid voor, want rivieren beginnen gewoonlijk in bergland. Het regenwater zakt in het gebergte, stoot op harde rotslagen en komt in kleine stroompjes naar buiten. Allerlei stroompjes verzamelen zich bergafwaarts en worden dan tot een grote stroom, een rivier. Zo ontstaat zowel de Eufraat als de Tigris in het berggebied van Armenië.

Er is in bergland geen rivier die vervolgens in grote rivieren uiteengaat. Dat verschijnsel treffen we alleen maar in vlak land aan, zoals in een delta. De rivier de Nijl vertakt zich in een delta voordat deze in de Middellandse Zee stroomt. Hoe kan dan een paradijsrivier ontspringen en in vier stromen uiteengaan?

In veel gevallen volstaan de uitleggers met de opmerking dat de geografische gesteldheid voor de zondvloed anders was. Maar als de situatie van na de zondvloed beschreven is, hoe is de beschrijving dan te verklaren? De oplossing ligt in de vertaling van het woord "hoofden".

Hoe wordt een rivier "tot vier hoofden"? Deze uitdrukking komt hier alleen voor in de Bijbel. De meeste uitleggers denken aan de oorsprong van een rivier, maar die uitleg is niet zo aannemelijk. "Hoofd" staat vaak voor iets groots. Wat dat betreft is het beter te denken aan de monding van een rivier. De oorsprong van een rivier is meestal klein en onaanzienlijk; veel kleine stroompjes verenigen zich tot een grotere waterstroom.

Wanneer de beschrijving in Genesis met hoofden de riviermondingen bedoelt, krijgen we de volgende situatie: de beschrijving vindt plaats van stroomafwaarts naar boven: eerst de ene stroom die uit het paradijs tevoorschijn komt, en stroomopwaarts de vier rivieren die daar samenstromen: de Eufraat, de Tigris, de Pison en de Gihon. Dus de beschrijving is vanuit de Perzische Golf en niet vanuit de oorsprong van de rivieren (E. L. Martin).

Vervolgens nog een opmerking over het werkwoord "omloopt". Een rivier loopt zelden rondom een gebied. Het is belangrijk dat het werkwoord ook "slingeren" kan betekenen: een rivier slingert zich door het land. Die betekenis past beter bij de rivieren in Genesis 2.

De nieuw ontdekte Pison stroomde van het Hijazgebergte naar de Eufraat en de Tigris en vandaar naar de Perzische Golf. Zij doorsnijdt daarmee inderdaad "het ganse land", zoals vers 11 meldt. Als deze uitleg juist is, moeten we de ligging van het paradijs niet aan de bovenloop van de rivieren zoeken, in het bergland, maar in het lage gebied waar de rivieren samenkomen.

Staat de "Herberg in de Hof van Eden", die door Thor Heyerdahl werd aangetroffen, dan op de goede plaats? Niet helemaal, want deze herberg staat net voor de samenvoeging van de twee rivieren, terwijl de hof van Eden meer stroomafwaarts gelegen moet hebben. Bovendien moeten we rekening houden met overstromingen en slibafzettingen. In die omgeving is het grondniveau zeker 6 meter hoger komen te liggen door slibafzettingen en ook is de monding van de samengevoegde Tigris en Eufraat in de loop der eeuwen steeds verder in de Perzische Golf komen te liggen: zeker 100 kilometer verder dan in de bijbelse tijd, door het vele slib dat door die rivieren is aangevoerd.

Al kunnen we niet de precieze plaats aanwijzen, ook omdat we de grootte van de streek Eden en van de hof niet kennen, globaal weten nu wel de ligging. De Bijbel meldt dat Kaïn in het land Nod gaat wonen, ten oosten van Eden. Ook de torenbouw van Babel vindt in het oosten plaats in de vlakte van Sinear. Als we uitgaan van de benedenstroom van de Eufraat en de Tigris, ligt in het oosten het huidige Iran.

Bijbelse presentatie

Is het belangrijk om ons bezig te houden met de ligging van het paradijs, dat toch verdwenen is? Ik denk van wel, voornamelijk vanwege de betrouwbaarheid van de Bijbel als Woord van God. De meeste geleerden ontkennen de historische juistheid van allerlei beschrijvingen in Genesis. Zij denken dat de scheppingsvoorstellingen een late ontwikkeling zijn in de geloofsbeleving van Israël. De uiteindelijke vormgeving van de eerste hoofdstukken van Genesis zou pas in de tijd van de Babylonische ballingschap hebben plaatsgevonden!

Daar tegenover staat de bijbelse presentatie: de schepping staat aan het begin. Ook de Heere Jezus en de apostelen verwijzen in hun onderwijs naar de situatie zoals die "in den beginne" was.

Wanneer de rivier Pison al in 2000 voor Christus uitgedroogd is, betekent dit dat de beschrijving in Genesis 2 bijzonder oud moet zijn. Trouwens, ook de vermelding dat de Tigris ten oosten van Assur stroomt, kan een aanwijzing zijn voor de grote ouderdom: vanaf 1800 voor Christus strekte deze stad zich aan beide zijden van de Tigris uit.

Zulke zaken mogen genoemd worden wanneer wetenschappelijk veelal andere zaken aangedragen worden. Het betekent niet dat de wetenschap de juistheid van Genesis 2 bewijst. Er blijven veel vragen, ook op chronologisch en geografisch gebied. Een paradijs op aarde gaat uiteindelijk ons verstand ook te boven. Daarom is er allereerst geloof nodig om het boek Genesis te verstaan. Maar bij het zoeken naar de bedoeling van Genesis 2 kan ook de huidige wetenschap, inclusief satellietfotografie, archeologie en vertaalwetenschap, een bijdrage leveren. Hiermee kunnen we historisch verder komen en kan er ook licht vallen op de vertaling van de gebruikte woorden.

Cherubs

Voor de eerste lezers van het boek Genesis moet het vrij duidelijk zijn geweest waar de hof gelegen heeft. De hof was niet meer toegankelijk; cherubs verhinderden de mens naar binnen te gaan. De zondvloed zal veel weggevaagd hebben. Toch was het belangrijk te weten van de plaats waar God Zich zo bekendgemaakt heeft aan de mens.

God de Schepper blijkt in het boek Genesis ook de God van verkiezing en verbond te zijn. Ondanks oordelen en gerichten gaat God door met de geschiedenis met de mens, in het bijzonder via Abraham. De Israëlieten krijgen het land Kanaän in erfbezit. Toch weten ze dat hier niet de oorsprong ligt van de mensheid, maar dat dit in een land in het oosten is geweest. Eeuwen later is de Christus geboren. Op grond van Zijn volbrachte werk mogen mensen uitzien naar de toekomst waarin de paradijselijke situatie weer hersteld zal worden. Niet in een herstel van de hof van Eden, maar in het nieuwe Jeruzalem dat uit de hemel neerdaalt.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen