De kameleon van de Nieuwe Kerk

Het orgel? "Fantastisch." De akoestiek? "Fantastisch." Margreeth de Jong is dik tevreden met haar werkplek, de Nieuwe Kerk in Middelburg.

Het gebouw is een vat vol tegenstrijdigheden. Stalen stoelen met blauwe bekleding en een strakke preekstoel verwacht je niet onder de gewelven van de eeuwenoude hallenkerk. De orgelkas van Duyschot (1693) -met houtsnijwerk, beelden en beschilderde luiken- suggereert dat de Nieuwe Kerk eeuwenoud pijpwerk herbergt. Willem van Leeuwen realiseerde echter in 1954 een veertig stemmen tellend drieklaviers instrument in de oude behuizing.

Veel orgelliefhebbers zullen bij dat jaartal associaties krijgen met dun klinkende, boventoonrijke orgels die de nodige grond onder de voeten missen. Als De Jong haar instrument laat horen, blijkt dit vooroordeel op deze Van Leeuwen niet van toepassing. Het orgel staat als een huis en klinkt afwisselend fris en mild, tintelend en poëtisch, niet spichtig, eerder breed. Muzieklijnen blijven altijd goed te volgen.

"Van Leeuwen bouwde dit orgel tijdens de neobarokke periode, maar qua klank was hij met dit instrument zijn tijd ver vooruit", vindt de vaste bespeler. "Het is allround: zowel barokmuziek en romantisch werk als modern idioom klinkt hier uitstekend.

Zelf registreren lukt dankzij de compacte bouw prima. Omdat ik hier als speler heerlijk in de kerkruimte zit, kan ik me een goed beeld van de klank vormen. Tel daar de voor een orgel uitstekende akoestiek maar bij op."

Maatje te klein

De Jong was organist in Goudswaard, Dirksland, Rotterdam en Middelburg.

Voor haar komst naar de Nieuwe Kerk bespeelde ze het Duyschot/Müllerorgel van de evangelisch-lutherse kerk in de Zeeuwse hoofdstad. "Een erg mooi instrument, maar ik kon er mijn ei niet helemaal op kwijt. Het was een maatje te klein, vanwege de beperkte dispositie van zeventien stemmen en het aangehangen pedaal. Daar komt bij dat er in de lutherse kerk 's zondags slechts zo'n twintig man zit. In de Nieuwe Kerk bezoeken daarentegen zo'n 300 mensen de kerkdiensten."

Sinds 2001 is De Jong aan de Nieuwe Kerk verbonden. Haar sollicitatie was geen keuze uit verlegenheid. Ze keek naar het totaalplaatje bij het maken van haar afweging. "Mijn man (prof. dr. Albert Clement, GdL) werkt net als ik aan de Roosevelt Academy in Middelburg en we willen onze drie kinderen in een veilige omgeving laten opgroeien. Ik kende de gemeente omdat ik er af en toe een dienst speelde. Ik voelde me er thuis en het uitstekende contact met de predikant, ds. G. J. Smit, is gebleven."

Dat laatste speelt een belangrijke rol. "Ds. Smit vroeg me stukken voor de eredienst te componeren. Mijn Kyrie en Gloria worden nagenoeg elke dienst gezongen, evenals de Apostolische Geloofsbelijdenis, die ik van een nieuwe melodie voorzag."

Wonderen

Toen De Jong aantrad, waren er al plannen om het orgel te restaureren. De revisie door Flentrop betekende een metamorfose. "Het orgel heeft enorm aan draagkracht en breedte gewonnen. De tongwerken klinken nu prachtig, Frits Elshout van Flentrop heeft daar wonderen mee verricht. Ik heb verschillende cd's op het gerestaureerde orgel opgenomen. Waarom zou ik elders aan de slag gaan als ik zo'n prachtig instrument onder handen heb?"

Het orgel heeft sinds de restauratie een goede naam. "Regelmatig kloppen organisten aan met het verzoek een concert te mogen verzorgen. En mensen die hier sceptisch binnenkomen, stappen enthousiast de deur uit."

De Jong komt tijdens de erediensten vaak aan het woord. "Ik krijg alle ruimte en vul minstens een halfuur met orgelspel." Tijdens de diensten improviseert ze vooral. "Ik wil niet choqueren en ga niet hypermodern zitten doen. Wel laat ik de gemeente soms schrikken. Altijd zal dat in het teken van de tekst staan. Strijd of haat vragen niet om een poëtische aanpak."

De kerkmusicus heeft een dienende taak, aldus De Jong. "Een organist moet een kameleon zijn die zich volledig aanpast aan wat er in de dienst gebeurt. Daarom kies ik doorgaans pas tijdens de preek de psalm of het lied waarover ik mediteer."

Koekoek

De Jong trekt wat registers open. "Met de combinatie Spitsgamba en Baarpijp kun je heel mystiek kleuren. Komen de woorden zon, bloemen of vogels voorbij, dan combineer ik een acht- en viervoet met de Sifflet 1. Als ik vogelzang met de roep van een koekoek combineer, wordt het muisstil in de kerk."

Gemeenteleden reageren regelmatig op het orgelspel. "Ik vond het geweldig te horen dat mensen die een hekel aan orgelmuziek hadden, dit nu waarderen."

De organiste verzorgt jaarlijks zo'n twintig concerten. In de Nieuwe Kerk, elders in het land en over de landsgrenzen. Altijd reist haar man mee en zo mogelijk haar gezin.

Concertverzoeken worden kritisch bekeken. "Spelen voor 150 euro strijdt met mijn gevoel voor eigenwaarde. Mensen hebben er geen benul van hoeveel voorbereiding een concert vraagt."

Concerteren komt voor De Jong op de derde plaats. Vooral de taak als kerk¡musicus en het componeren schenken haar veel voldoening. Dit jaar verschijnen er circa vijftien werken van haar in druk. "Als ik regelmatig schrijf, zit ik veel beter in mijn vel. Psalmbewerkingen in barokstijl, maar ook werk voor orgel en koor, en orgel en sopraan. Mijn eigen stijl is te omschrijven als (laat)romantisch, impressionistisch en mystiek." Het Van Leeuwenorgel heeft haar mede gevormd, erkent De Jong. "Hoe kan ik niet zeggen. Feit is dat ik niet alleen thuis, maar ook vaak in de kerk zit te werken. Het liefst als het stil en donker is. Die sacrale sfeer heeft onmiskenbaar invloed op mijn muziek."

refdag.nl/spelenindestad om Margreeth Chr. de Jong op haar orgel in Middelburg te beluisteren.

Spelen in de stad

Hoe is het om organist te zijn in een grote stadskerk? Welke invloed heeft die post (gehad) op het orgelspel en de carrière van de musicus? In een negendelige serie aandacht voor de organist en haar/zijn stadsorgel. Van Middelburg tot Groningen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen