Alternatieve landbouwmethoden

Men zou de volgende definitie van de alternatieve landbouw kunnen geven: 'alternatieve landbouw geschiedt vanuit een groot besef van^ de verantwoordelijkheid van de mens tegenover de natuur.' De alternatieve landbouwer ziet in tegenstelling tot veel van zijn collega-boeren de natuur niet als een tot in het oneindige manipuleerbaar voedselproducerend object, maar probeert zich bij de teelt van gewassen en vee zoveel mogelijk te laten leiden door processen uit de natuur zelf. Dat betekent in de praktijk, dat de alternatieve boer in het algemeen geen kunstmest maar stalmest gebruikt. Hij zal geen of zo weinig mogelijk industrieel bereide chemicaliën gebruiken bij de teelt. Hij vindt, dat de huidige landbouw het in dit opzicht veel te bont maakt.

Het zal voor de meeste lezers wel verstaanbaar zijn, waarom er in deze kring bezwaar bestaat tegen het gebruik van vergiften in de landbouw. Maar het zal niet direct duidelijk zijn, waarom men tevens tegen het gebruik van kunstmest is. Principieel lijkt er immers geen verschil te zijn tussen bemesting met organische stoffen dan wel met kunstmeststoffen. Men stelt echter, dat er in de praktijk een groot verschil is. Om maar één verschilpunt te noemen: de organische, evenals de langzaam werkende meststoffen, staan hun voedingszouten heel geleidelijk af, op momenten dat de plant er het meest behoefte aan heeft. De kunstmeststoffen daarentegen dwingen de plant, bij de in de praktijk meestal gebruikelijke eenmalige grote gift, tot een haastige onevenwichtige groei. Deze maakt de plant kwetsbaar voor kwalen en ziekten. En om deze te bestrijden, zou men weer gauw naar de spuitbus kunnen gaan grijpen. Zo ziet men de samenhang tussen het gebruik van kunstmest en de bespuiting met giftstoffen.

Wijziging van inzichten

Er is de laatste tijd niet alleen een snelle ontwikkeling gaande van de alternatieve landbouw. Er is méér aan de hand. Ook in de gangbare landbouw wijzigen zich de inzichten. Er komt meer waardering voor het onderzoek naar andere methoden dan de gangbare. Dit blijkt onder andere uit het besluit om op een proefboerderij in de Noordoostpolder op grote schaal en over een lange termijn, van regeringswege een onderzoek in te stellen naar de waarde van de zogenoemde biologisch-dynamische landbouwmethode. Onlangs kon men in dit blad in de rubriek 'Globaal bekeken', onder het opschrift: 'Geen gifdelen in onze voeding', lezen, dat minister Ginjaar geheel achter de alternatieve land-en tuinbouw staat. Hij subsidieert het werk van 'De Kleine Aarde' en is zeer dankbaar voor de initiatieven op het gebied van de biologisch-dynamische landbouwmethode. Nu kan er met betrekking tot de laatste term een begripsverwarring optreden. Wat is dat, 'biologisch-dynamisch'? Is dat hetzelfde als alternatief ? Kan men de hele alternatieve beweging op het gebied van land-en tuinbouw vangen onder het begrip 'biologisch-dynamisch' ? Of is de biologisch-dynamische landbouwmethode slechts één sector, één van de vele stromingen op het gebied van de alternatieve landbouw?

Bij velen bestaat de neiging om alle alternatieve en milieu-vriendelijke landbouwmethoden, waarbij dus geen gif wordt gebruikt, samen te vatten onder de naam biologisch-dynamisch. Dit nu is een misvatting. De biologisch-dynamische methode is slechts één van vele. Er bestaat een boekje, dat een aantal alternatieve vormen van tuinieren bespreekt, getiteld: 'Tien manieren van tuinieren', en ze allemaal op een rijtje zet: biologisch-dynamisch, organisch-biologisch, makrobiotisch, veganistisch, enz. Hierover moeten we ons niet meteen schamper vrolijk maken, maar liever in alle bescheidenheid bedenken, dat er ook een boekje bestaat, getiteld 'Tien keer gereformeerd’.

Verscheidenheid

Als algemene aanduiding zou men de term 'alternatieve', of 'biologische' landbouwmethode kunnen hanteren. Maar verder is er een geweldige verscheidenheid onder de gevolgde methoden. Zij hebben allemaal verschillende opvattingen en uitgangspunten. Sommige zijn op levensbeschouwelijke leest geschoeid, andere niet. In de biologische landbouw is er een enorme sektevorming. Over één punt zijn zij het echter allemaal ééns: er moet een einde komen aan de vernietiging van het milieu, veroorzaakt o.a. door het gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen.

Het is moeilijk om in deze grote verscheidenheid orde aan te brengen. Onder de stromingen op levensbeschouwelijke basis zijn de bekendste de biologisch-dynamische en de makrobiotische. Deze laatste is gebaseerd op een Japanse voedings-en leefwijze, die in het Westen door de Japanse voedingsdeskundige George Ohsawa is geïntroduceerd. Hieraan zullen we in dit verband verder geen aandacht besteden.

Beter bekend is de biologisch-dynamische. Deze is één van de oudste en best georganiseerde stromingen in de alternatieve landbouw. Hieraan is het toe te schrijven, dat zij vaak de meeste aandacht krijgt. Maar dit betekent niet, dat zij ook de beste methode is. Integendeel, wij hebben bij erkenning van de vele goede praktische resultaten, die deze methode heeft opgeleverd, ook ernstige bezwaren tegen bepaalde facetten van de eraan ten grondslag liggende levensbeschouwing. De kunst is hier, om met het badwater ook niet tegelijk het kind weg te werpen.

Biologisch-dynamisch

De biologisch-dynamische landbouwmethode berust voornamelijk op een aantal voordrachten, die Rudolf Steiner in de jaren 1924 en 1925 heeft gehouden, en waarin hij zijn visie op de landbouw heeft weergegeven. Steiner (1861-1925) is voor de eeuwwisseling bekend geworden als filosoof en als uitgever van Goethe's natuurwetenschappelijke werk. Daarna heeft hij de antroposofische geesteswetenschap ontwikkeld. Steiner heeft reeds gezegd: 'De landbouw wordt aangetast door de moderne geestesgesteldheid, die de samenhang tussen de dingen vergeet’.

De biologisch-dynamische methode, door volgelingen van Steiner verder ontwikkeld, is dus al tientallen jaren oud. Het biologische aspect speelt in de biologisch-dynamische landbouw uiteraard een zeer voorname rol. Er wordt zoveel mogelijk met organische mest gewerkt of met compost, die op een bepaalde wijze is toebereid. Het fundamentele verschil tussen de gangbare en de biologisch-dynamische landbouw is echter gelegen in het dynamische aspect (dunamis is kracht), d.w.z. in het feit, dat men in de biologisch-dynamische landbouw, ook rekening houdt met de werking van etherkrachten en astrale (sterren) krachten.

De zogenaamde-etherkrachten, die zich manifesteren door middel van de vier elementen lucht, licht, water en aarde worden gesteund door de astrale krachten, afkomstig van sterren en planeten. Belangrijke krachten worden toegekend aan de buitenplaneten Saturnus Jupiter en Mars, die vooral door middel van de in de grond of de plant aanwezige kiezel hun invloed doen gelden, en van belang zijn voor de kwaliteit van de plant. De binnenplaneten Maan, Mercurius en Venus werken via de in grond of plant aanwezige kalk en zijn vooral van invloed op de kwaliteit van de plant.

Bovendien wordt er bij allerlei werkzaamheden rekening gehouden met de stand van de maan. Die beschrijft zijn baan om de aarde en gaat daarbij door de twaalf beelden van de dierenriem. De invloeden, dat wil zeggen de vormende krachten (dumameis), die van deze twaalf sterrebeelden uitgaan, komen de verschillende delen van de plant ten goede. En dat wel ineen bepaalde volgorde. Om de twee a drie dagen verandert de maan zijn plaats in de dierenriem en daarmee wijzigen zich ook de vormende krachten, die de plant beïnvloeden. De zaaikalender van Maria Thun, die jaarlijks uitgegeven wordt, geeft de juiste data aan voor het zaaien en planten van de diverse gewassen volgens de stand van de maan ten opzichte van de tekens van de dierenriem.

Ons oordeel

Dit zijn enkele hoofdtrekken van het principe der biologisch-dynamische methode. Hoe hebben we hierover te oordelen? Het antroposofische kader, waarin deze landbouwmethode gevat is, wordt door ons om principiële redenen geheel afgewezen. Steiner stond onder invloed van de gedachtenwereld van Goethe. De naam van deze laatste treft men in de biologisch-dynamische literatuur bij herhaling aan. En Goethe was een voorloper van Darwin en de evolutieleer, zoals blijkt uit zijn in 1790 verschenen 'Die Metamorphose der Pflanzen', dat alle organisch leven als uit een 'Urform' (oer-vorm) ontwikkeld beschrijft. Uit Goethe's werk spreekt zijn door Spinoza beïnvloede mystiek-pantheïstische (God wordt in alle dingen van de 'natuur ervaren, red.) natuur-vergoddelijking. De natuur is volgens hem goed, zoals Rousseau hem reeds leerde. Het Goetheanisme is één van de wortelen van de antroposofie en daarmee van de biologisch-dynamische landbouwmethode.

De antroposofie is sterk antroposocentrisch (op de mens gericht). Zij stelt de mens in het middelpunt. De mens moet zichzelf verwerkelijken. Alles dient de mens. De laatste tijd wordt in antroposofische kring propaganda gemaakt voor biologisch-dynamisch vlees.

Reden waarom het laatste nummer van het orgaan van de Nederlandse Vegatariërsbond verwijtend opmerkt: 'Biologisch-dynamisch is geenszins hetzelfde als vegetarisch. Integendeel, de biologisch-dynamische landbouw is gebaseerd op meststoffen zoals bloedmeel en beendermeel, produkten afkomstig uit het slachthuis. Bovendien maakt de biologisch-dynamische methode gebruik van stoffen, die in een paardeschedel of varkensblaas bewaard moeten worden. Het dier is er voor-de mens zegt de antroposofie’.

Invloed van hemellichamen

Het astrologische element in de biologisch-dynamische methode doet ons enigszins vreemd aan. Op zichzelf beschouwd is het onomstotelijk, dat de hemellichamen invloed hebben op het natuurgebeuren op aarde. De invloed van de zon (licht, warmte) en ook van de maan (eb, vloed) zijn genoegzaam bekend. Maar invloed van de sterren? Dat zal in elk geval nog nader wetenschappelijk onderzocht moeten worden. Eén van de voorvechters van de biologische (let wel: niet biologisch-dynamische) landbouw in Nederland, de heer Pieter Boxman, laat zich sceptisch uit over de invloed van sterren en planeten. Zij staan zódanig ver, dat ze geen invloed kunnen hebben. De maan daarentegen heeft volgens hem wel degelijk invloed. Neemt de maan af, dan is het goed weer om te zaaien. Hoe dan ook, indien aangetoond kan worden, dat de sterren en planeten invloed hebben op de groei der gewassen, dan zou men dit niet in strijd kunnen achten met de leer der Heilige Schrift. Want de sterren staan net zo goed in Zijn dienst en worden evengoed door Hem in Zijn Voorzienigheid geleid als de zon en de maan. 'God dan maakte die twee grote lichten, dat grote licht tot heerschappij des daags, en dat kleine licht tot heerschappij des nachts, ook de sterren' (Genesis 1 : 16).

Maar gelukkig heeft men in de alternatieve landbouw niet uitsluitend met de biologisch-dynamische methode te maken. Er is ook de meer neutrale, meer zakelijke en pragmatische biologische methode. We noemden hiervoor reeds de heer Pieter Boxman, die een geheel eigen methode ontwikkelde in zijn moestuinen van Twekkelo. We noemen voorts het experiment van 'De Kleine Aarde' met haar bedrijf in Boxtel. Dit laatste is dus het werk, waarvan we vermeldden, dat het door de minister van volksgezondheid, de heer Ginjaar, gesubsidieerd wordt. En dit bedrijf is volstrekt niet biologisch-dynamisch, maar eenvoudig biologisch. Of ook wel ekologisch genoemd, omdat de kleinschaligheid er grote nadruk krijgt. Het wil ons voorkomen, dat de subsidiëring door minister Ginjaar zeer terecht geschiedt.

En hoe te denken over de opmerking van de minister, dat hij zeer dankbaar is voor de initiatieven op het gebied van de biologisch-dynamische landbouwmethode? We menen, dat hij hiermee bedoelt een nader onderzoek naar de betekenis van deze methode voor een verdere verbetering van ons voedsel, geheel afgezien van de levensbeschouwelijke achtergronden. En ook dit kunnen we positief waarderen, want hij bevindt zich hiermee in het spoor van niemand minder dan de bekende dr. C. J. Briejèr, oud-directeur van de Plantenziektekundige Dienst te Wageningen, die in zijn boek 'Zilveren sluiers en verborgen gevaren' (chemische preparaten, die het leven bedreigen) over de biologisch-dynamische methode het volgende schreef: 'Ónder vakgenoten wordt meestal de spot ermee gedreven. Ik acht dit onjuist. Hoewel ik het extreme standpunt, waardoor deze methode, die bijna een levensleer is, wordt gekenmerkt, niet kan delen, acht ik verhoging van het humusgehalte van de grond in ieder geval gunstig voor het gewas. Sommige ernstige onderzoekers hebben mij zelfs meegedeeld dat zij daarvan soms resultaten hebben gezien die hen verbaasden.

Het lijkt mij dan ook nodig in deze richting een nader onderzoek in te stellen. Elke mogelijkheid om de kwaliteit van ons voedsel te verbeteren dient te worden aangegrepen. In het Nederlandse onderzoekprogramma is deze methode dan ook opgenomen.’

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen