"Ridderus hoofdvertegenwoordiger Nadere Reformatie"

Voorzichtig pakt hij een van Ridderus' werken, slaat het open. "Hier, voorin, heeft hij zijn handtekening gezet. Toen ik dit boek voor het eerst in handen kreeg, bekroop me een gevoel van ja, je wordt op zo'n moment even overgeplaatst naar de zeventiende eeuw. Je ziet Ridderus schrijven, met zijn ganzenveer, onder een olielampje. Prachtig."

Ridderus heeft nog wel meer gepubliceerd dan de 3 meter die dr. Schaap in zijn studeerkamer heeft staan. "Hij noemt soms titels die nooit zijn teruggevonden, en die vermoedelijk ook niet meer teruggevonden worden. Ik heb wat dat betreft heel wat bibliotheken doorzocht, in Nederland, maar ook elders in Europa, en Amerika."

Ondanks de vele grote en minder grote werken die de zeventiende-eeuwse theoloog het licht heeft laten zien, geniet hij -anders dan bijvoorbeeld Willem Teellinck- nauwelijks nog bekendheid. Ridderus, constateerde prof. dr. S. van der Linde in 1960 in de Christelijke Encyclopedie, heeft weliswaar veel geschreven, "het meeste ervan is in de niet-verdiende vergetelheid geraakt." Hij is, vervolgde de Utrechtse hoogleraar, "een aparte, belangwekkende figuur, die verdient, nader bestudeerd te worden."

"Het waren deze woorden", zegt dr. Schaap, "die voor mij de aanzet vormden om me in Ridderus te gaan verdiepen. Voor die tijd had ik niets van hem!"

"Om praktische redenen" deed de predikant zijn promotieonderzoek aan de Theologische Universiteit Apeldoorn van de Christelijke Gereformeerde Kerken. Zijn promotor was prof. dr. H. J. Selderhuis, copromotor prof. dr. A. de Reuver. De dissertatie die hij vanmiddag verdedigde, is uitgegeven als deel 2 in de serie Publicaties van de Vereniging voor Nederlandse Kerkgeschiedenis.

Uit Ridderus' werk rijst het beeld van een erudiet theoloog, geeft dr. Schaap aan, een man met een "formidabele kennis." Iemand die in de polemiek -met de coccejanen onder anderen- "vlijmscherp" kon zijn, maar die toch ook "humor had, en over een rijke fantasie beschikte. Hij kon heel beeldend schrijven. Verrassend is bijvoorbeeld dat de samenspraken tussen Martha, Maria en Lazarus in zijn boek "De Tafel des Heeren" zijn te beschouwen als toneelscènes. Hij heeft daar een enorme dynamiek in gelegd - wat overigens niet iedereen kon waarderen."

Ridderus was ook een katholiek theoloog, die "een brede christelijke visie had op de kerk. Regelmatig grijpt hij terug op de kerkvaders, op de Vroege Kerk, op auteurs als Bernardus van Clairvaux. Aan elementen die kenmerkend zijn voor de roomse leer gaat hij voorbij, maar in Bernardus' Jezusvroomheid herkent hij zich volledig. Dat zie je bij mensen als Voetius, Teellinck en Wittewrongel trouwens ook."

Ing. H. J. Postema typeerde Franciscus Ridderus in 2005 als een "strijder op de middenweg". Terecht?

"Ridderus wist dat je zowel links als rechts van de weg in de greppel kunt vallen. Hij voer een rechte koers, met name waar het ging om de omgang met de Schrift, de exegese. Ik zou zijn prediking -helaas zijn er maar drie preken van hem bewaard gebleven, en dan nog gelegenheidspreken ook- nadrukkelijk als christologisch en christocentrisch willen typeren. Al tref je bij hem zeker ook wettische elementen aan, met soms veel nadruk op bepaalde kenmerken."

Voorzichtig, terughoudend, was de predikant, die lange tijd in Rotterdam (in de Laurenskerk) stond, volgens dr. Schaap ook. "Je komt bij hem geen zweem van chiliasme tegen. Hij geloofde dat er beloften liggen voor Israël, maar verder doet hij er het zwijgen toe."

Opvallend noemt dr. Schaap ook Ridderus' kerkbegrip. "Contra een Adrianus de Herder uit Bleiswijk, een Jean de Labadie, een Koelman, blijft Ridderus op zijn post. De kerk moet van binnenuit gereformeerd worden, niet daarbuiten. Dan ben je volgens Ridderus niet reformerend bezig, maar separerend. En ik moet zeggen: daarin herken ik me wel."

Hoofdvertegenwoordiger

In zijn proefschrift kiest de predikant uit Hellouw nadrukkelijk positie als het gaat om de vraag in hoeverre Ridderus als een (hoofd)vertegenwoordiger van de Nadere Reformatie moet worden gezien. Volgens de definitie zoals de Stichting Studie der Nadere Reformatie (SSNR) deze heeft opgesteld, met tien criteria, is Ridderus in elk geval geen hoofdvertegenwoordiger. Een van de belangrijkste argumenten daarvoor is dat de Rotterdamse theoloog geen reformatieprogram heeft opgesteld. "Prof. dr. W. J. op 't Hof zag hem aanvankelijk wél als een hoofdvertegenwoordiger, maar is daar later op teruggekomen, ook omdat Ridderus zich in later jaren, met name in de tijd dat Jacobus Koelman werd verbannen uit Sluis, zou hebben vervreemd van de idealen van de Nadere Reformatie.

Ik vraag mij zeer af of prof. Op 't Hof Ridderus op dit punt juist interpreteert. Ridderus is minder fel, minder heftig dan Koelman. Bij Koelmans reformatie hoorde de afschaffing van de feestdagen en de liturgische formulieren; Ridderus dacht daar anders over. Zo was hij van mening dat die dagen er altijd al geweest waren, zelfs in de tijd van de Bijbel. Deze dagen waren geschikt om de daden van God te verkondigen. Het was Ridderus erom te doen dat de geboden van God zouden doorwerken in de gezinnen, de kerk en de samenleving.

In mijn proefschrift toon ik verder aan dat Ridderus ook veel materiaal met betrekking tot de Reformatie uit geschriften van Willem Teellinck overneemt, met grote instemming. En een omvangrijk werk van de Amsterdamse predikant Petrus Wittewrongel heeft hij vaak als bron gebruikt. Mede daarom zou ik hem tóch als een hoofdvertegenwoordiger van de Nadere Reformatie willen beschouwen."

Hier wreekt zich ook, zegt dr. Schaap, dat een definitie altijd "iets van een harnas heeft. Je kunt levende mensen niet in een definitie vangen."

Wat zou uw alternatief voor de huidige SSNR-definitie zijn?

"Het zal lastig blijven. Heel veel is niet in een formule onder te brengen. Je ziet dat nu ook in de discussie over de vraag wanneer de Nadere Reformatie is begonnen dan wel geëindigd. Je kúnt daar niet zomaar jaartallen bij plaatsen."

Udemans

Het volgende onderzoeksproject heeft zich inmiddels al aangediend. Dr. Schaap: "Nu het proefschrift af is, wil ik me gaan bezighouden met Godefridus Udemans. Ook een oorspronkelijk theoloog, maar weer op andere terreinen. Op dat van de zeevaart onder meer.

Eigenlijk is het opmerkelijk dat er over hem nog zo weinig is geschreven. Ik weet dat wijlen ds. A. Vergunst een doctoraalscriptie aan Udemans heeft gewijd, en daar ook mee verder wilde gaan, maar het is er niet meer van gekomen."

De hervormde predikant heeft intussen al heel wat van Udemans in huis. "En als ik de gezondheid ervoor krijg, wil ik eenzelfde boek over hem publiceren als ik nu over Ridderus heb gedaan."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen