Vreedzame revolutie 1989 had "protestants randje"

Zou er geschoten worden? Zouden de poorten van het Stasi¡gebouw en de kazernes erachter opengaan? Heel Leipzig was er die maandagavond, 9 oktober 1989, op bedacht dat er een veldslag zou gaan plaatsvinden, aldus De Graaf gisteravond in Utrecht. Wat ds. Führer, predikant van de Leipziger Nicolaïkirche, en de zijnen daarom koste wat kost wilden voorkomen, was dat de demonstranten daar zelf aanleiding toe zouden geven. "Gebruik geen geweld!"

En zij luisterden. Die avond voltrok zich het "Wunder" van Leipzig: de Stasi, de geheime dienst, schoot niet - en Leipzig werd een van de steden die de val van de Berlijnse Muur, op 9 november 1989, voorbereidden.

In het Academiegebouw in Utrecht werd gisteren de derde Studium Generaleavond gehouden rond het thema "Oost en West - 20 jaar na de val van de Muur". Beatrice de Graaf, werkzaam bij het Centrum voor Terrorisme en Contra¡terrorisme van de Universiteit Leiden/Campus Den Haag, behandelde de vraag waarom de Muur ten slotte viel. Daarbij ging zij vooral in op de "zachte krachten" die hierbij een rol speelden en volgens haar ook de doorslag gaven.

De Graaf, die in 2004 promoveerde op de dissertatie "Over de Muur" (uitg. Boom), stelde vast dat er vandaag de dag steeds minder wordt gesproken over "de Wende" als het over de gebeurtenissen in 1989 gaat. Terecht, wat haar betreft. "De Wende is een veel te vriendelijk woord." Het komt dan ook uit de koker van Egon Krenz, die Erich Honecker opvolgde als staats- en partijleider. "Het is een politiek correct begrip uit die tijd: Wende, koersverandering. Een enorm eufemisme voor de val van de Muur."

Veel vaker klinkt inmiddels de term vreedzame revolutie. "Dat was het. Een revolutie: alle structuren werden volledig ontmanteld en opnieuw opgebouwd. Maar het was een vreedzame revolutie, waarin de kerken, de kaarsen, de Montaggebeden, de protestantse cultuur, een uiterst belangrijke plaats innamen. De meeste demonstranten in Leipzig waren helemaal niet christelijk, maar werden hier wel door beïnvloed. Wat op 9 november 1989 gebeurde, daarvoor werd de basis gelegd in de "heldenstad Leipzig" - zoals Die Zeit vorige week schreef."

Overigens hadden ook daarvoor al kleinere demonstraties plaatsgevonden, in steden als Erfurt, Weimar, Zwickau en Dresden. "In onze beeldvorming speelt vooral Berlijn een grote rol. Dat is ook wel te begrijpen. Maar eigenlijk begon het wonder al eerder."

Somberheid en nihilisme

Was de "vreedzame revolutie" een protestantse revolutie? Volgens De Graaf was het vooral de "cultuur van de revolutie" die protestants was. Al snel na de val van de Muur overheerste bijvoorbeeld de kritiek op de kerken.

Na 1989 bleven de kerkbanken in Oost-Duitsland leeg, moest zij constateren. "De secularisering heeft uiteindelijk toch harder toegeslagen dan de massa's in 1989 deden vermoeden. De revolutie had een protestants randje. Het wonder van Leipzig liet zien dat de invloed van kerken en kaarsen groot was. Op demonstranten met kaarsen in hun handen en gebeden en liederen in hun mond durfden de soldaten niet te schieten. Maar de geest van verzet en verwondering heeft zich niet in vollere kerken en meer geloof vertaald. Die lijkt in veel delen van de voormalige DDR eerder volledig vervlogen te zijn en plaats te hebben gemaakt voor somberheid en nihilisme. Hopelijk wekken de vieringen van deze herfst die geest van optimisme en hoop weer wakker."

Zie ook pag. 7.

refdag.nl/valvandemuur.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen